اسرار اذان و اقامه

در میان هیاهوی غفلت‌زاي دنیا، اذان دعوتی است از سوي آفريدگار برای آگاهی مردم و تذکر به غفلت‌زدگان و یادآوری هنگامه رحمت ويژه الهی. اذان و اقامه، دروازه و اذن راه يافتن به محضر ربوبی است. این اذن سیری دارد که از توحید آغاز مي‌شود و با گواهي دادن به رسالت و امامت، تکامل مي‌يابد. سپس انسان را به رستگاری با انجام بهترین کار دعوت مي‌کند. آن‌گاه ديگر بار با تأکید بر توحید به پايان می­رسد.

اساس و بنيان دين، توحيد الهي است. پس بايد همه حجاب­هايي كه مانع شهود يگانگي خداوند است، از ميان برداشته شود. تكبير مايه زدودن حجاب­ها است. از اين رو، اذان و اقامه با تكبير آغاز مي‌شود و با كلمه پاك توحيد پايان مي‌پذيرد.^[1] تكرار تكبير، نشان از آن دارد که هر يک معنایی مستقل دارد و يکي از حجاب­ها را از ميان می­برد.

با تأمل در تأثير تكبير، راز تکرار آن در آغاز اذان و اقامه آشكار مي‌شود. شايد راز تکرار آن در پايان اذان و يك بار آمدنش در پايان اقامه، دستيابي به انتهاي مراتب توحيد است كه ديگر مجالي براي چندگانگي باقي نمي‌گذارد.^[2]

امام رضا (ع) در تفسیر تکبیر ابتدای اذان می­فرماید: "اين كه اذان با تكبير آغاز شده و با تهليل پايان پذيرفته، از آن رو است كه خواست خداوند بر این بوده كه سرآغاز با ياد و نام او باشد. نام خدا در آغاز تكبير است و در پايان تهليل. اين كه فصول اذان دو بار گفته مي‌شود، بدين رو است كه در گوشِ شنوندگان تكرار شود و ديگر آن كه نماز دو ركعت است. حقيقت اذان همان دعوت به نماز است. "[3]

اذان در معراج:

امام صادق(ع) می­فرماید: "خداوند محملي از نور فرستاد. پيامبر گرامي(ص) در آن نشست و به آسمان اوج گرفت. سپس فرشتگان به اطراف آسمان گريختند. جبرئيل گفت: الله اكبر! فرشتگان خاموش شدند و راه آسمان گشوده شد. فرشتگان گرد آمدند و گروه گروه نزد پيامبر آمدند و سلام دادند. آن‌گاه پيامبر همراه جبرئیل به آسمان سوم عروج كرد. فرشتگان به اطراف رفتند و به سجده افتادند و تسبيح گفتند. جبرئيل [دو بار] به رسالت او گواهي داد. فرشتگان گرد آمدند و به پيامبر گرامي(ص) سلام كردند و از حال امير المؤمنين(ع) پرسيدند. سپس درهاي آسمان گشوده شد و پيامبر به آسمان چهارم برآمد. آن‌گاه درهاي آسمان باز گشت و فرشتگان گرد آمدند و جبرئيل بقيه اقامه را گفت. "[4]

از اين حديث روشن مي‌شود كه هيچ يك از فرشتگان آسمان­ها طاقت ديدار جمال احمدي را ندارند و با ديدار آن نور مقدس به سجده مي‌افتند و پراکنده مي‌شوند.[5]

بنا بر این، بر پايه آن حدیث، سرّ اذان و اقامه، باز شدن درهای آسمان و از ميان رفتن حجاب­ها و نزول فرشتگان بر نمازگزار است. ثمره این نزول، آرامش قلبی نمازگزار است که او را از بيم آینده و اندوه گذشته دور می­کند.[6]

این نزول فقط از آنِ اذان و اقامه معراج نيست. بر هر نمازگزاری که به سرّ اذان و اقامه رسد، همين فرشتگان نازل می­گردند. امام صادق(ع) می­فرماید: "هر كس [با اذان و اقامه] به نماز بايستد، دو صف از فرشتگان پشت سر او نماز مي‌خوانند. هر كس فقط با اقامه به نماز بايستد، يك صف از فرشتگان به او اقتدا مي‌كنند. " مفضل بن عمر پرسيد: "اندازه هر صف چقدر است؟" فرمود: "كمترین اندازه آن از مشرق تا مغرب و بيشترین اندازه آن، ميان آسمان و زمين است. "^[7] نماز با چنین اذان و اقامه­ای، اقتدای فرشتگان به انسان را همراه دارد. در عالی­ترین مرتبه آن، ديگر موجودات نیز همراه فرشتگان به انسان اقتدا می­کنند:

وَ لَقَدْ آتَيْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً يا جِبالُ أَوِّبي‏ مَعَهُ وَ الطَّيْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَديد.^[8]

داوود را از سوى خود فضیلتى دادیم [و گفتیم:] اى كوه‏ها! با او [در تسبیح خدا] هم‌نوا شوید و [اى] پرندگان! [همراهى كنید]. و آهن را براى او نرم كردیم.

بدين سان، می­توان گفت: راز دیگر اذان و اقامه، امامت است که برترین رتبه انسان و واپسين مرحله^[9] سیر او است.

تأویل کلماتی از اذان و اقامه:

در روایات برای کلمات اذان، تفسیرها و تأویل­هایی با مراتب گوناگون بیان شده است. براي نمونه، در معنای حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَل‏ جز همان معنای نماز، تأویلي دیگر نیز بیان شده است. امام صادق(ع) در شرح معنای اين جمله فرمود: "بهترين کار، ولايت ائمه(ع) است. "[10] در روایت دیگر، آن امام به محمد بن مروان فرمود: "آيا مي‌داني تفسير حَيَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَل‏ چيست؟" گفت: "نه.‌" فرمود: "تو را به نيكي فرامي‌خواند؛ نيكي به فاطمه(ع) و فرزندانش(ع)."[11] بدين سان، می­توان سرّ اذان و اقامه را توجه به انسان کامل و باب توحید و رحمت الهی پيش از شروع نماز دانست.

در تأویل دیگر آمده است: نداي مؤذن به منزله دميدن اول صور است كه دميدن فزع است؛ زيرا در آن هنگام، همه مردم از کارهاي دنيايي چشم مي‌پوشند و آنها را پشت سر مي‌اندازند و مراقب حال خودند. اقامه نيز به منزله دميدن احيا و حضور در محشر است. در آن هنگام، همه مردم توجه دارند كه چه خطاب و عتابی به آنها شود. آنان از بيم به اضطراب مي‌افتند، گويا هيچ كس را نمی­شناسند. پس هنگام اذان و اقامه، بايد همين حال به نماز­گزار دست دهد.[12]

پیامبر اسلام(ص) تفسیر اذان را براي امير المؤمنين(ع) اين گونه بیان مي‌فرمايد: "اى على! اذان حجّتى بر امّت من است و تفسير آن، چنين است:

هر­گاه مؤذّن بگويد: اللّه أكبر؛ اللّه أكبر، در حقيقت مى­گويد: خدايا! تو به آن چه مى­گويم، گواهى. اى امّت محمد! هنگام نماز فرارسيده است. پس آماده شويد و كار دنيا را وانهيد.

هر گاه بگويد: أشهد أن لا إله إلاّ اللّه، در حقيقت مى­گويد: اى امّت محمد! من خدا و فرشتگان او را گواه مى­گيرم كه شما را به فرارسيدن هنگام نماز آگاه مى­سازم. پس تنها به نماز بپردازيد!

هر گاه بگويد: أشهد أنّ محمدا رسول اللّه، در حقيقت مى­گويد: خداوند و فرشتگانش مى­دانند كه شما را از فرارسيدن هنگام نماز آگاه ساختم. پس تنها به نماز بپردازيد كه براى شما بهتر [از هر كارى] است.

هر گاه بگويد: حىَّ على الصلاة، در حقيقت مى­گويد: اى امّت محمد! [اسلام] دينى است كه خدا و پيامبر او آن را براى شما پديد آوردند. پس آن را تباه نكنيد؛ بلكه به آن بپردازيد تا خداوند شما را بيامرزد. به نمازتان بپردازيد كه ستون دين شما است.

هر گاه بگويد: حىَّ على الفلاح، در حقيقت مى­گويد: اى امّت محمد! خداوند درهاى رحمت را به روى شما گشوده است. پس برخيزيد و سهم خود را از رحمت برگيريد تا در دنيا و آخرت سود ببريد.

هر گاه بگويد: اللّه أكبر؛ اللّه أكبر، در حقيقت مى­گويد: بر خويشتن رحم آوريد؛ زيرا كارى با ارزش­تر از نماز براى شما سراغ ندارم. پس تنها به نمازتان بپردازيد، پيش از آنكه پشيمانى دامنگيرتان شود.

و هر گاه بگويد: لا إله إلاّ اللّه، در حقيقت مى­گويد: اى امّت محمد! بدانيد كه من امانت هفت آسمان و هفت زمين را به گردن شما نهادم. اگر مى­خواهيد، روى آوريد و اگر مى­خواهيد، پشت كنيد؛ كه هر كس نداى مرا اجابت كند، سود برده است و هر كس نداى مرا اجابت نكند، به من زيانى نمى­رساند. "^[13]

آري؛ سزاوار است که دل خویش را به این ندا عرضه کنیم. اگر آن را لبریز از شادی و بشارت و آماده شتافتن به سوي نماز یابیم، آن‌گاه این اذان و اقامه مژده رستگاری و پیروزی در روز رستاخيز را به ما مي‌دهد. اینها همه نشان از اهمیت نماز میدهد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :