■ راه دستیابی به اسرار نماز
راه دستیابی به اسرار نماز
همان گونه که در مقاله قبلی بیان شد، نماز مانند ديگر اشیا، اسرار و گنجینههایی دارد.[1] همه آن گنجينهها نزد خدا است و هر آن چه نزد خدا باشد، ماندگار است.[2] پس اسرار نماز همچون اسرار آسمانها و زمين، موجودي بيروني است كه پايان و فنا نمي‌پذيرد و صعود به قله آن، دست‌یافتنی نيست؛ زیرا امر فاني حجاب است و چاره‌اي جز ترك آن نيست. تنها پس از هجرت و سفر از جهان ملک، به ملکوت و راز نماز میتوان دست یافت. این ملکوت همان سرّ نماز است که به دست خدا است و ثابت و پایدار است؛ چون به دست او است، نه نمازگزار.[3]
گر از دوست چشمت به احسان اوست
تو در بند خویشی نه در بند دوست
تو را تا دهن باشد از حرص، باز
نیاید به گوش دل از غیب، راز
حقایق سرایی است آراسته
هوی و هوس گرد برخاسته
نبینی که جایی که برخاست گرد
نبیند نظر گر چه بیناست مرد[4]
برای رسیدن به ملکوت و اسرار نماز، باید از آداب ياري گرفت؛ همچون رعايت اخلاص و حضور قلب که مهم‌ترین مورد از آدابِ نماز است. پس آداب نماز همان علتهاي آماده ساز و اسباب كمك رسان در رسيدن به پاره‌اي از اسرار نماز هستند.[5] براي رسيدن به باطن نماز، به خاطر پاك و درون صاف نیازمنديم و این با رعایت آداب فراهم میگردد.
بيشتر آدابِ ظاهری و باطنی نماز، شامل پاکی ظاهری، اخلاص و طهارت باطنی نمازگزار است. از اين رو، ناخالص، يعني مشرک، به اسرار نماز راه ندارد:
"إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَس".[6]
به دیگر سخن، همان گونه كه ظاهر قرآن را جز كسي كه پاك باشد، نمي‌تواند مسّ كند، باطن آن را نيز جز کسي که از آلودگي، پاک شده، مسّ نمي‌كند:
"لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون".[7]
نماز نیز اين گونه است. به باطن آن نمیرسد، جز چشم پاكي كه از آلودگي برکنار باشد و دستی که به گناه نرسیده است.
غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند
پاک شو اوّل و پس دیده بر آن پاک انداز[8]
پس دست یافتن به اسرار نماز تنها با خواندن آنها میسر نمیشود و نمازگزار بايد پس از شناخت نماز و هدف والاي آن، جان را به آداب نماز و صفات صاحبان اسرار بيارايد تا به تأويل دست يابد.
مناسبترین هنگام برای رازیابی نماز، وقت سحر است؛ زیرا نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و استوارتر است:
"إِنَّ ناشِئَة اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلا".[9]
قرآن کریم دريافت اين معنا را از ویژگیهای خردمندان میداند:
"أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَة وَ يَرْجُوا رَحْمَة رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب"[10]؛
[آيا چنين كسى با ارزش است] يا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت بيم دارد و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟ بگو: آيا كسانى كه مىدانند، با آنان كه نمىدانند، يكسانند؟ تنها خردمندان تذکر مي‌يابند![11]
پی نوشت:
[1]. وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُه: و گنجينه‌هاي همه چيز، تنها نزد ما است. (حجر: 21)
4. ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باق: آن چه نزد شما است، فانى مىشود؛ امّا آن چه نزد خدا است، باقى است. (نحل: 96)
5. فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِه مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْء: پس منزّه است خداوندى كه مالكيّت و حاكميّت همه چيز در دست او است. (یس: 82)
[4]. بوستان سعدي، باب سوم.
[5]. شاید از همين رو است که بيشتر کتب «اسرار نماز» از آداب نماز خالی نیست.
[6]. توبه: 28.
[7]. واقعه: 79.
[8]. ديوان حافظ.
[9]. مزمل: 6.
[10]. زمر: 9.
[11]. راه دستيابي به اسرار نماز را باید در سیره خردمندان یافت؛ آن جا که خداوند میفرماید: «إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ * الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْمِيثاق * وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ *وَ الَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ: همانا تنها خردمندان پند مىگيرند؛ آنها كه به عهد خدا وفا مىكنند و پيمان را نمىشكنند و آنها كه آن چه را خدا فرمان داده كه پيوند داده شود، پيوند مىدهند و از پروردگارشان بيم دارند و از سختىِ حساب مىترسند و آنها كه براى طلب خوشنودى پروردگارشان صبر مىكنند و نماز را بر پا مىدارند و در نهان و آشكار از آن چه به آنان روزى دادهايم، انفاق مىكنند و بدى را با نيكى دفع مىكنند. سرانجامِ [نيكِ] خانه آخرت از آنِ آنها است.» (رعد: 19-22)
مطالب مرتبط
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
