مرحوم کلينى و شيخ طوسى و طبرسى از زهرى نقل کرده‌اند که گفت: مدت طولاني در طلب حضرت مهدى(عج) بودم و در اين راه اموال فراوانى در راه خدا خرج کردم، اما به هدف نرسيدم، تا اينکه به خدمت محمد بن عثمان يکي از نواب خاص اربعه رسيدم و مدتى در محضر او بودم، روزى از او به التماس خواستم که مرا خدمت امام زمان(عج) ببرد. محمد بن عثمان پاسخ منفى داد، ولى در مقابل تضرع بسيار من، سرانجام لطف کرد و فرمود: فردا اول وقت بيا، فردا صبح نزد وى رفتم، ديدم جوانى که در زيبايى و خوشبويى از همه کس بهتر و لباس تجار بر تن داشت؛ با وى است و چيزى در آستين دارد.
وقتى نظرم به او افتاد، نزديک محمد بن عثمان رفتم، ولى او به من اشاره کرد که به طرف آن جوان برگردم، من هم به طرف جوان برگشتم و سؤالاتى از وى کرددم و هر چه مي‌خواستم به من جواب داد، آنگاه رفت که داخل خانه شود و آن خانه، چندان مورد نظر نبود.
محمد بن عثمان به من گفت: اگر مي‌خواهى چيزى بپرسى بپرس که ديگر بعد از اين او را نمي‌بينى. من هم به دنبال او رفتم که سؤالاتى بپرسم، ولى او گوش نداد و داخل خانه شد و جز اين دو جمله نفرمود: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْعِشَاءَ إِلَى أَنْ تَشْتَبِکَ النُّجُومُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْغَدَاةَ إِلَى أَنْ تَنْقَضِيَ النُّجُوم»؛(1) از رحمت خدا به دور است، از رحمت خدا به دور است، کسى که نماز مغرب را بقدرى به تأخير بيندازد تا ستاره‌ها نمايان شوند، از رحمت خدا به دور است از رحمت خدا به دور است کسي که نماز صبح را چندان به تأخير بيندازد تا ستاره‌ها ديده نشوند.
نماز صبح نسبت به ديگر نمازهاي يوميه نقش بسزايي در تقويت بعد معنوي انسان دارد. همچنين به لحاظ ارزش زماني و تأثيرگذاري آن در استجابت دعا جايگاه ويژه‌اي دارد. شايد برخورداري از شرايط ويژه از بعد زمان فلق و صبح صادق آن را با اهميت‌تر کرده است.
حجت‌الاسلام حسن هرمز از کارشناسان مرکز تخصصي نماز درباره اهميت نماز صبح اين طور مي‌نويسد:
در واقع نماز صبح، پيروزي نفس رحماني بر هوي و هوس شيطاني است. زماني که شيطان در تلاش است تا مانع بيدار شدن انسان مؤمن، براي اقامه نماز شده و همواره او را دعوت مي‌کند تا در خواب ناز بماند، ازاين‌رو نماز صبح شرايط سخت‌تري براي مبارزه با شيطان داشته و پيروزي در اين ميدان، لذت و حلاوت بي‌شماري دارد و در نتيجه ثواب اخروي و سودمندي بيشتري بر آن مترتب است
اما برخي دلايل اهميت نماز صبح عبارتند از:
مشهود ملائکه بودن
قرآن کريم دراين‌باره مي‌فرمايد: «إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُودا»(2)؛ همانا قرآن فجر(نماز صبح)، مشهود فرشتگان شب و روز است! قرآن به معنى چيزى است که قرائت مىشود و قرآن فجر روى هم رفته اشاره به نماز فجر است.(3) آيه فوق مىگويد: «إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً» نماز صبح مورد مشاهده است، اکنون اين سؤال پيش مىآيد که مشاهده چه کسانى؟
رواياتى که در تفسير اين آيه به ما رسيده(4) مىگويد: نماز صبح مشهود ملائکه شب و روز است، زيرا در آغاز صبح فرشتگان شب که مراقب بندگان خدايند جاى خود را به فرشتگان روز مىدهند و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع انجام مىگيرد هر دو گروه آن را مشاهده کرده و بر آن گواهى مىدهند.
در روايت ديگر امام صادق(ع) در پاسخ اسحاق بن عمار مي‌فرمايند: «فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَيْنِ أَثْبَتَهَا مَلَائِکَةُ اللَّيْلِ وَ مَلَائِکَةُ النَّهَارِ»(5)؛ وقتي بنده‌اي نماز صبح را هنگام طلوع فجر بخواند دو بار براي او نوشته ميشود، هم ملائکه ليل آن را ثبت مي‌کنند و هم ملائکه نهار.
بنابراين اگر انسان توجه کند که نماز صبح چنين عظمت و خصوصيتي دارد، هرگز به خود اجازه نخواهد داد که نماز صبح او قضا شود و اگر انجام نماز صبح از زمان طلوع فجر بگذرد و يک ساعت يا نيم ساعت بعد از طلوع فجر خوانده شود، ديگر اين اثر و اين خصوصيت را نخواهد داشت. اگر کسي مي‌خواهد نمازش مورد شهادت و نظر ملائکه ليل و نهار باشد، بايد آن را اول طلوع فجر که هنگام صعود و عروج ملائکه شب به آسمان و وقت نزول ملائکة نهار بر زمين است بخواند تا اين دو گروه از فرشتگان نماز او را ثبت کنند، برادران و خواهران ايماني حتماً نسبت به نماز صبحشان مقيد باشند و در آن سهل‌انگاري نکنند. بدانند آثار بزرگ و برکات فراواني در نماز اول وقت صبح وجود دارد.
در زمان حيات آيت‌الله فاضل لنکراني، پيرمردي از کشور آذربايجان خدمت ايشان آمده بود، نکته‌اي را گفت که واقعاً جاي تعجب داشت و به حال او بايد غبطه خورد. آن پيرمرد گفت در تمام دوران کمونيستي يک بار نماز صبح او قضا نشده است، اين چه لذتي دارد، فردي که 70 ـ 80 سال عمر کرده وقتي به گذشته خود نگاه مي‌کند و مي‌خواهد به اعمالش نمره بدهد، به نماز خود مي‌نگرد مي‌بيند، الحمدلله هيچ يک از نمازهايش قضا نشده و اگر همين لحظه از دنيا برود نمازي بر ذمّه او وجود ندارد. اما برخي ديگر از انسان‌ها که سن کمتري هم دارند وقتي به گذشته خود نگاه مي‌کنند مي‌بينند برخي از نمازهايشان قضا شده! حالا به جاي اينکه به سرعت مبادرت به قضاي آن کرده و تکليف خود را انجام دهند، آن را به امروز و فردا واگذار مي‌کنند تا پايان عمرشان فرا مي‌رسد و موفق به انجام قضاي آن هم نمي‌شوند، بعد از مرگ هم معلوم نيست، ورثه او اين کار را انجام بدهند.
بنابراين نسبت به گذشته خود تأمل کنيم، اگر احتمال مي‌دهيم نمازي از ما فوت شده حتماً آن را قضا کنيم. آيه شريفه «إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُوداً» يادمان باشد، شب که مي‌خواهيم بخوابيم از خداي تبارک و تعالي استمداد کنيم، خدايا تو خودت ما را براي نماز صبح بيدار کن، خدايا تو عنايت کن و ما را به محفل نوراني خود و به بزم عاشقان و مناجات کنندگان خودت راه بده، شما امتحان کنيد، بزرگان ما بارها فرمودند نمي‌شود انسان شب از خدا طلب کند، حتي نماز شب را، اما موفق به نماز شب نشود، به جاي اينکه به اين و آن سفارش کنيم که ما را براي نماز صبح بيدار کنيد از خدا و ملائکه الهي بخواهيم، از آنهايي که دائماً بيدارند و توجه دارند.
حال اگر واقعاً دغدغه داشته باشيم، چنانچه يک روز صبح از خواب بلند شويم و ببينيم نيم ساعت از اذان گذشته، بگوئيم عجب! ملائکه ليل رفتند و شاهد نماز امروز نبودند و اين چه خسارت بزرگي است! اگر يک مقدار اين حال را در خود ايجاد کنيم مطمئن باشيد که هميشه هنگام اذان صبح براي نماز و مناجات با خداي تبارک و تعالي بيدار هستيم، معناي اين آيه را همه بدانند و به ذهن بسپارند، در حال راه رفتن اين را با خود زمزمه کنند(6).
تأکيد برگزاري نماز صبح به جماعت
يکي ديگر از دلايل اهميت نماز صبح تأکيد برگزاري نماز صبح به جماعت است، امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل مي‌فرمايند که: «مَنْ صَلَّى الْغَدَاةَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فِي جَمَاعَةٍ فَهُوَ فِي ذِمَّةِ اللَّهِ فَمَنْ ظَلَمَهُ فَإِنَّمَا يَظْلِمُ اللَّهَ وَ مَنْ حَقَّرَهُ فَإِنَّمَا يُحَقِّرُ اللَّه»(7)؛ هر کسي نماز صبح و عشا را با جماعت بجا آورد، در تحت نگهباني و ذمه خدا قرار مي‌گيرد و هر کس به او ستم کند، گويا خدا را ستم کرده است و هر کسي او را تحقير کند، همانا خدا را تحقير کرده است.
رسول خدا(ص) فرمودند: «وَ لَوْ عَلِمُوا الْفَضْلَ الَّذِي فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَ لَوْ حَبْواً»(8)؛ اگر بدانند فضيلت خواندن نماز صبح و عشا (با جماعت) را به سوي آن مي‌آيند، هر چند با زانوها و دست‌ها باشد و در حديثي ديگر مي‌فرمايند: «مَنْ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ فِي الْمَسْجِدِ فِي جَمَاعَةٍ فَکَأَنَّمَا أَحْيَا اللَّيْلَ کُلَّهُ»(9)؛ هر کس نماز مغرب و عشا و صبح را در مسجد با جماعت بخواند، گويا تمام شب را احيا نگه داشته.
رسول خدا(ص) روزي پس از اداي نماز صبح در مسجد رو به اصحاب کرده و از حال مردمي که نامشان را يک به يک برد، پرسيد که آيا اينان به جماعت حاضر شده‌اند؟ اصحاب عرض کردند: نه يا رسول الله! حضرت با تعجب پرسيد: آيا غايب اند؟ بعد فرمودند: به راستي که هيچ نمازي بر منافقان از اين نماز صبح و نماز عشا، دشوارتر نخواهد بود.(10)
اهتمام بزرگان به نماز صبح
يکي ديگر از دلايل اهميت نماز صبح، اهتمام بزرگان به انجام اين فرضيه است؛ هنگامي امام حسن عسکري(ع) در بستر بيماري بود و آخرين لحظات عمر شريفش را سپري مي‌کرد مقداري دارو جوشانده خدمت حضرت آوردند تا ميل فرمايند، حضرت فرمودند: وقت نماز صبح است. اول مقداري آب بياوريد تا وضو بگيرم و نماز بخوانم.آب آوردند و امام وضو گرفت و نماز صبح را بجا آورد و لحظاتي بعد روح مقدسش به عالم بقا پرواز کرد.(11)
امام خميني (ره) در خاطره‌اي از خودشان مي‌فرمايند: شب بعد از دستگيري در مسير راه به سمت تهران به سربازان گفتم: نماز صبح نخوانده‌ام و يک جايي نگه داريد که من وضو بگيرم، گفتند ما اجازه نداريم، گفتم شما که مسلح هستيد من اسلحه‌اي ندارم، ضمناً چند نفر هستيد من تنها هستم، کاري نمي‌توانم بکنم، گفتند: ما اجازه نداريم، فهميدم اصرار فايده‌اي ندارد. گفتم خوب اقلاً نگه داريد تا من تيمّم کنم، گوش کردند و ماشين را نگه داشتند و اجازه پياده شدن به من ندادند.
من همين طور که توي ماشين مأمورين نشسته بودم از توي ماشين خم شدم و دست خود را به زمين زدم و تيمم کردم، نمازي که خواندم پشت به قبله بود چرا که از قم به تهران مي‌رفتيم و قبله در جنوب بود نماز با تيمم و پشت به قبله و ماشين در حال حرکت اين طور نماز خودم را خواندم، شايد همين دو رکعت نماز من مورد رضاي خدا واقع شود.(12)
مرحوم آيت‌الله حاج شيخ حسنعلي اصفهاني معروف به نخودکي در وصيت خود به فرزندش مي‌گويد: اگر آدمي چهل روز به رياضت و عبادت بپردازد، ولي يک بار نماز صبح از او فوت شود، نتيجه آن چهل روز عبادت بي‌ارزش و نابود خواهد شد، اما نمازي که اين قدر اهميت دارد و چنين آثاري دارد چرا برخي افراد با اينکه ديگر نمازهايشان را مرتب مي‌خوانند نماز صبحشان قضا ميشود و نسب به قضاشدن آن نگراني ندارند؟ به عبارت ديگر عوامل سلب توفيق از نماز صبح چيست؟
نماز صبح نسبت به ديگر نمازهاي يوميه نقش بسزايي در تقويت بعد معنوي انسان دارد
عوامل سلب توفيق از نماز صبح به دو گروه عمده دسته بندي ميشود:
الف: عوامل مادي که برخي از اين عوامل شامل موارد ذيل است:
فقدان برنامه‌ريزي و نظم در زندگي
از مهمترين عوامل مادي که مانع از توفيق درک نماز صبح مي شود، فقدان برنامه‌ريزي و نظم در زندگي است، مانند فقدان برنامه‌اي منظم براي خواب و يا عدم برنامه‌ريزي جهت قضا نشدن نماز صبح و يا ايجاد مشغله‌هاي پراکنده و فراتر از توانايي‌هاي خود که نتيجه‌اي جز ايجاد خستگي مفرط ندارد.
پرخوري در شب
علتي ديگر براي خواب طولاني و سنگين پرخوري در شب است، حضرت عيسي(ع) خطاب به بني اسرائيل فرمودند: «اي بني اسرائيل! خوردن خود را زياد نکنيد، زيرا هر کس بر خوردن خود بيفزايد، بر خوابيدن خود هم مي‌افزايد و هر کس که بر خواب خود بيفزايد، از نماز کم مي‌گذارد و در نتيجه در زمره غافلان نوشته ميشود.(13)
آيت‌الله آقا عزيز خوشبخت درباره برخي کارهاي که موجب قضا شدن نماز صبح شده مي‌فرمايند: آدم شب زياد پاي تلويزيون بنشيند، غذاي چرب هم بخورد، شب هم کوتاه باشد، طبيعي است که ديگر بيدار نمي‌شود، از ايشان پرسيدند: حالا اگر بخواهد بيدار شود چه کار بايد بکند؟ ايشان پاسخ دادند: بايد مقدماتش را فراهم کند. مقدمات يکي‌اش همين است، زود بخوابد، پاي اين تلويزيون ننشيند، غذاي چرب و چيل نخورد، درست ميشود إن‌شاء‌الله، بنابراين واجب است بر اين آدم اين کارها را بکند و الّا مبتلا به گناه قضاشدن نماز صبح ميشود.
ب: عوامل معنوي
ضعف در خداشناسي
يکي از مهمترين عوامل معنوي که موجب ميشود تا انسان نسبت به نماز صبح اهميت ندهد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وي است، فرض کنيد اگر با يکي از مسئوالان که حل مشکلتان در دست اوست قراري گذاشته‌ايد و يقين داريد که وي در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آيا واقعا شب به راحتي مي‌خوابيد و دير بر سر قرار حاضر شده و يا با کسلي با وي مواجه مي‌شويد؟
اگر انسان واقعاً نسبت به الطاف الهي کمترين معرفتي داشته باشد و بداند که کسي که در نماز با او صحبت مي‌کند، هماني است که او را از نيستي به دنيا آورده و تمامي نعمت هاي خود را نيز بر او ارزاني داشته تا به نهايت کمال و درجات بالاي بهشتي دست پيدا کند و او هماني است که اختيار کمي و زيادي روزي‌اش را دارد ؛ هماني است که مرگ و زندگي‌اش در يد قدرت اوست، با اين حال آيا نسبت به نماز با بي‌حالي برخورد خواهد کرد و يا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهد پرداخت.
گناه
اعمال و رفتاري که انسان در طي روز انجام مي‌دهد نقش بسيار مهمي در توفيق انسان نسبت به عبادات دارد؛ يعني هر چه در طي روز کارهاي شايسته از انسان سر بزند، توفيقات انسان نيز براي اعمال خوب ديگر بيشتر فراهم ميشود و هر چه به گناه آلوده شود توفيق اعمال خوب از وي سلب ميشود، لذا بايد نسبت به اين مسأله بسيار حساس بود تا به واسطه گناه درک لذت سحرخيزي را از دست نداد، از آيت‌الله بهجت سؤال شد: چه کنيم تا نماز صبحمان قضا نشود؟ در پاسخ فرمودند: کسي که باقي نمازهايش را در اول وقت بخواند؛ خدا او را براي نماز صبح بيدار خواهد کرد.
بيايم با عزم و اراده جدي نسبت به نماز اول وقت بيني شيطان را به خاک بماليم، چرا که امام زمان(عج) درباره نماز مي‌فرمايند: «فَمَا أُرْغِمَ أَنْفُ الشَّيْطَانِ بِشَيْءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ أَنْفَ الشَّيْطَان»(14)؛ هيچ چيز مانند نماز، بينى شيطان را به خاک نمى‌مالد پس نماز بخوان و بيني شيطان را به خاک بمال.»
=============================
*پي‌نوشت‌ها:
1- الغيبة للطوسي، کتاب الغيبة للحجة، النص، ص: 271.
2- اسراء: 78.
3- تفسير نمونه ذيل آيه.
4- الکافي ط - الإسلامية، ج8، ص: 341.
5- الکافي ط - الإسلامية، ج3، ص: 283.
6- اسرار و آداب نماز 219.
7- المحاسن، ج1، ص: 52.
8- من لا يحضره الفقيه، ج1، ص: 377
9- وسائل الشيعة، ج8، ص: 295.
10- المحاسن، ج1، ص: 84.
11- منتهي الامال ،ج2،ص412.
12- امام در سنگر نماز، ص13.
13- مجموعة ورام ج1، ص: 47
14- من لا يحضره الفقيه، ج1، ص: 498.
منبع:afkarnews.ir
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
