هادی عجمی

همان‌گونه که برای کیفت‌بخشی به نماز فردی، آداب و راهکارهایی برای مقدمات، مقارنات و تعقیبات وجود دارد، مدیر و مسئولی که دغدغه اقامه نماز را در محیط کاری خود دارد، بداند که برای هرچه بهتر اقامه کردن نماز در محیط کاری، مقدمات، مقارنات و تعقیباتی به عهده آنها است که تا به آنها عمل نکند، سخن از کیفیت‌بخشی اقامه نماز و تعهد به آن، ادایی است گزاف!

مقدمات

برای اقامه هرچه بهتر نماز در محیط اداری مقدماتی لازم است؛ از جمله ‌آنها:

1) اهتمام و اولویت‌دهی مدیران

مقدمه اساسی، اهتمام خود مدیران به اقامه نماز است. اهتمام مدیر به نماز در حکومت اسلامی توصیه نیست، وظیفه‌ است. اميرمؤمنان علی (علیه السلام)، به مثابه پیشوای حاکم اسلامی، به محمد ابن ابي بکر نماينده حکومت و بالاترين مقام مديريتي آن روز مصر مي‌نويسد: «هميشه نماز را سر وقت بجاي آر... بدان که تمام اعمال و رفتارت پيرو نماز خواندنت است».¹ مقام معظم رهبری در این باره به مدیران دستور می‌دهند که: «مديران دستگاه‌هاي اداري و دولتي، خود متصدي اقامة نماز در آن دستگاه‌ها شوند».²

تحقيقات ميداني نشان می‌دهد که کارمندان به حضور و عدم حضور مديران ارشد و مسئولان بلندپايه در نمازهاي جماعت، توجه ويژه دارند. تحقيقي در سال 1387 از سوي ستاد اقامه نماز با همکاري معاونت فرهنگي ـ اجتماعي وزارت کار و امور اجتماعي صورت گرفته است که جامعه آماري آن، کارمندان بخش‌هاي مختلف وزارت کار و امور اجتماعي بوده‌اند. حدود 90% کارکنان و کارمندان از انتظار خود نسبت به حضور مسئولان و مديران ارشد همگام با کارمندان در نمازهاي جماعت، سخن به ميان آورده‌اند.³ این رقم گوياي اين حقيقت است که حضور مديران و مسئولان بلندپايه در حضور و دلگرمي کارمندان سطوح مختلف اداري به نماز نقش بسزایی دارد.

اهتمام مديران ارشد به نماز فقط به حضور جدی آنها در اقامه نماز منحصر نمی‌شود؛ بلکه باید اهتمام خود را در برنامه‌ریزی‌ها، اختصاص بودجه‌ و به‌کارگیری نیروهای پرتوان در این زمینه نشان دهند. بنابراین اگر مدیری در برنامه‌ریزی‌ها، نماز را در صدر قرار نداد، بودجه لازم را اختصاص نداد، از نیروهای ضعیف در فرهنگ‌سازی اقامه نماز استفاده کرد، سخن او درباره اقامه نماز شعاری است که نشان از بی‌تعهدی حقیقی او دارد!

 مقارنات

هنگام اذان و اقامه نماز نیز اعمالی برای مدیران و برنامه‌ریزان وجود دارد که برای کیفیت‌بخشی اقامه نماز لازم است.

1. رسا بودن صدای اذان

اذان یک دعوت عمومی به نماز نیست. اذان دعوتی خصوصی از جانب خداوند به یکایک مؤمنان است؛ بنابراین وظیفه مسئولان، رساندن زیبای این ندای دعوت به افراد حاضر در محیط تحت مدیریت آنها است. در این بین بهترین صدا، اذانی است که خود کارمندان در فضای اداری طنین‌افکن کنند. گاهی مصنوعی بودن صدای اذان است که سبب می‌شود توجه کمتری به آن شود؛ اما اگر مدیر یا کارمندی در سالن اداره شروع به گفتن اذان کند، این دعوت اثربخش‌تر است.

2. جذاب برگزار کردن نماز

یکی از عوامل جذابیت نماز در محیط اداری طولانی نکردن آن است. امیرمؤمنان (علیه السلام) می‌فرمایند: «آخرين سخنى كه با آن از محبوب دلم رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) جدا شدم اين بود كه فرمود: اى على وقتى نماز مي‌كنى چنان نماز كن كه متناسب با حال ضعيف‏ترين مأمومين پشت سرت باشد».⁴

عامل دیگر، دعوت از پيش‌نماز شايسته است. امام جماعت منبع اطلاعات و معارف مذهبي مأمومان و الگوي رفتاري آنها به شمار مي‌رود. در تحقيقي که بر کارمندان وزارت کار انجام پذيرفته، قريب 83% پاسخ دهندگان مقبوليت امام جماعت را به عنوان عنصر تأثيرگذار در استقبال کارکنان از نماز جماعت عنوان کرده‌اند و بيش از 50% معتقد بوده‌اند که از عوامل دلسردي افراد به نماز جماعت و اقتدا به پيش نماز، رفتار پيش‌نماز در دیگر مواقع است.

عامل دیگر، توجه به به کرامت انسانی کارمندان است. گاهی ارتباط نادرست و ناراحتی کارمندان از مدیر و از طرفی حضور این مدیر در نماز، سبب دوری آنها از نماز می‌شود؛ بنابراین ایجاد فضای صمیمی، میان کارمندان به‌خصوص میان آنها با مدیر مجموعه، زمینه‌ساز ایجاد فضای تربیتی در آنجا است.

3. مشارکت دادن دیگران

از راهبردهاي مؤثر در حضور کارمندان و مديران در نماز جماعت اين است که آنها نیز در برگزاري مراسم و برنامه‌ريزي آن سهمی داشته باشند. در صورت حضور و مشارکت آنان در برنامه‌ريزي‌ها و اجراي مراسم، با برنامه‌ها احساس بيگانگي نکرده و همدلانه برخورد مي‌کنند.

4. پیوند خدمات‌رسانی‌ها با اقامه نماز

انسان‌ها آميزه‌اي از روح و جسم‌اند و تعلقات و نيازهاي مادي و معنوي را توأمان همراه دارند. هر دو بُعد زندگي انسان در شکل‌دهي حقيقت و فراهم‌سازي تکامل او سهم دارند. بنا بر این اصل، باید در برنامه‌ريزي‌ها به هر دو جنبه توجه شود. در قرآن هرگاه از نماز سخن به ميان آمده، از رفتارها و عملکردهاي دنيوي و اجتماعي نيز سخن گفته شده که گوياي اين امر است که نماز باید با برخی رفتارهای دیگر، همراهی داشته باشد. از جمله آنها، همراهی نماز با مشورت، زکات، قرض الحسنه، انفاق، قرباني، تزکيه، امربه معروف و نهي از منکر، خدمات اجتماعي و برادري است. نمود این همراهی می‌تواند با فعال کردن گروه‌هاي خدمات اجتماعي نظير بسيج، هلال احمر ميان نمازگزاران، بنيان‌گذاري صندوق‌ قرض الحسنه نمازخانه، برگزاري جلسات اداري قبل از ساعات نماز يا بعد از ساعات نماز، برگزاري جلسات مشاوره يا اخلاق خانواده به صورت گروهي يا عمومي در نمازخانه باشد. در همین راستا می‌توان بسیاری از برنامه‌های پاداشی را که در طول سال برای کارکنان در نظر گرفته می‌شود، به بعد از نماز و در نمازخانه موکول کرد تا سبب شرکت بیشتر افراد در نماز و تداعی نماز با خاطرات خوش شود.

اردوهاي تفريحي کوتاه‌مدت نمازگزاران، بسته‌هاي فرهنگي، فرصت آشنايي با مديران ارشد و شخصيت‌هاي مياني کشوري، برگزاري مسابقه پرسش و پاسخ و در نظر گرفتن جايزه براي پاسخگويان، برگزاري نمايشگاه‌هاي کتاب و محصولات فرهنگي با تخفيف قابل اعتنا در نمازخانه‌هاي ادارات، انگيزه حضور در نماز جماعت را در ميان کارکنان ادارات تقويت می‌کند.

تعقیبات

وظایف مدیران به اقامه نماز تمام نمی‌شود و برای بعد اقامه نیز در راستای مداومت بر نماز و کیفیت‌بخشی آن در آینده برای آنها وظایفی وجود دارد. از جمله آنها تكريم نمازگزاران و خادمان آنها است. تجليل از كساني كه در مسير فرهنگ‌سازي نماز در اداره تلاش مي‌كنند یا تكريم برخي نمازگزاران جوان به ويژه كساني‌كه از روند بي‌نمازي يا سبك‌شماري تغيير مسير داده‌اند. در قرآن الگوي تجليل به کار گرفته شده است. در سوره مبارکه معارج نمازگزاران مورد تکريم قرار گرفته و با صفات شايسته تجليل شده‌اند و «مورد اکرام الهی قرار گرفتن»⁵ را به آنان بشارت داده‌اند.

با تکريم و تجليل از خادمين فرهنگ نماز و نيز افرادي که با تلاش فراوان، اهتمام به نماز را در زندگي خود ارتقا داده‌اند زمينه تشويق دیگران به نماز فراهم مي‌گردد. کاربرد اصلي اين راهبرد اين است که افراد خاصي که جلوه‌هاي معنوي بيشتري در زندگي کاري‌شان حاکم ساخته‌اند، به عنوان الگوی کارمند و يا مدير ادارات معرفي گرديده و ديگران تقيدات خود نسبت به امور معنوي را با خطي مشي آنان سامان خواهند بخشيد.

به همين مناسب شايسته است روزي به نام «روز نماز» يا «روز نمازگزار» اختصاص داده شود و در همين روز، در سطوح مختلف اداري و کشوري مديران و کارمندان مقيد به نماز مورد تقدير قرار گرفته و تجليل شوند.

پی‌نوشت

1. نهج البلاغه (للصبحي صالح)، ص384 ـ 385.

2. پیام مقام معظم رهبری به ششمین اجلاس نماز؛ 31/6/1375.

3. رضا علي‌اکبري معلم، بررسي نگرش کارکنان وزارت کار و امور اجتماعي نسبت به شرکت در نماز جماعت، ناظر تحقيق: محسن شريف‌زاده، 1387، زير نظر ستاد اقامه نماز.

4. شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج‏1، ص283.

5. «أُوْلَئكَ فىِ جَنَّاتٍ مُّكْرَمُونَ». معارج: 35.