■ شیطان‌ها از نماز می‌ترسند
شیطان‌ها از نماز می‌ترسند1
نگاهی به سلوک حاج‌آقا روح‌الله خمینی (ره) و مسئلة نماز
مدخل
برخی اتفاقات در زندگی یک شخص باعث شهرتش می‌شود و همگان او را به همراه آن اتفاق به خاطر می‌آورند. برای این موضع مثال‌های بیشماری وجود دارد؛ مثلاً ریزعلی خواجوی، کسی از جزئیات زندگی او خبری ندارد، مگر اینکه در یک شب با اقدامی شجاعانه از فاجعه‌ای بزرگ جلوگیری کرده است. عموم مردم بازیکنان تیم ملی را به نام نمی‌شناسند؛ ولی وقتی یکی از بازیکنان ذخیره در یک بازی مهم «گل» می‌زند، فردا نام او بر سر زبان‌ها می‌افتد. این امر باعث می‌شود تمام شخصیت مثبت یا منفی آن شخص تحت‌الشعاع قرار گیرد و فقط آن فعل نیک یا بد او برای همیشه نشان‌گر شخصیت او باشد.
به نظر نگارنده دربارة شخصیت حضرت امام نیز این اتفاق افتاده است. ایشان رهبری یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های جهان را به عهده داشته‌اند و تصمیمات و سخنان ایشان آن‌قدر تأثیرگذار و تاریخ‌ساز بوده که کسی نمی‌تواند آن را فراموش کند. این حادثه در زندگی شخصی حضرت امام برجسته‌ترین مسئله است. به سختی می‌توان «رهبری و بنیانگذاری انقلاب» را از شخصیت ایشان جدا کرد و درباره خصلت‌ها و ویژگی‌ها، منش و رفتار ایشان سخن گفت. برای دستیابی به روحیات شخصی و سلوک رفتاری ایشان چه بسا ناروا نباشد یک‌بار هم حاج‌آقا روح‌الله را در چشم‌اندازی غیر از محیط سیاسی و اجتماعی ایشان رصد کنیم و ببینیم او که بود.
مسلک
«آقا یک چراغ موشی کوچک می‌گرفتند و می‌رفتند به یک قسمت دیگر که هیچ کس بیدار نشود و نماز شب می‌خواندند». به نظرتان این خاطره برای چه سالی از زندگی حضرت امام است؟ همسر ایشان گفته بودند: «تا حالا نشده که من از نماز شب ایشان بیدار شوم».2 «چون چراغ را مطلقاً روشن نمی‌کردند و برای اینکه کسی بیدار نشود، هنگام وضوی نماز شب، یک ابر زیر شیر می‌گذاشتند که آب چکه نکند».3 خاطرة اول برای پانزده سالگی ایشان در خمین است که یکی از خویشاوندان ایشان نقل کرده‌اند و خاطره بعدی به سال‌های پایانی زندگی ایشان مربوط است. چنان‌که می‌بینید، حاج‌آقا روح‌الله همان حاج‌آقا روح‌الله است و تأثیرگذاری ایشان بر تحولات جهانی نتوانسته است عادات معنوی او را دست‌خوش تغییر کند.
یکی از خاطرات دیگر که ما بارها خوانده و شنیده‌ایم و بیشتر برای موضوع «نظم» مثال آورده می‌شود، داستانی است که در دوران تبعید ایشان در عراق نقل می‌شود. ایشان آن‌قدر منظم به حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌رفتند که خادمان حرم، ساعت‌های خود را با حضور ایشان تنظیم می‌کردند.
خاطرات بسیاری نقل شده که حضرت امام، نماز خود را فدای هیچ امر و کاری نمی‌کردند؛ چنان‌که در بیانات 14خرداد 1359 در جمع رزمندگان اسلام همین رفتار را توصیه می‌کنند که «در اسلام هیچ فریضه‌ای بالاتر از نماز نیست». در تحلیل حادثه روز عاشورا در تببین سخنان امام حسین (علیه‌السلام) می‌گویند: «سیدالشهدا در همان ظهر عاشورا که جنگ بود، ایستاد و در همان‌جا نماز خواند. نگفت که ما می‌خواهیم جنگ بکنیم، خیر! جنگ برای نماز است».4 در خاطرات نقل‌شده زندگی شخصی ایشان، از هر طرف که جستجو کنی به «نماز» می‌رسی و به عمل به این جمله: «در اسلام هیچ فریضه‌ای بالاتر از نماز نیست».
آثار
از ضروری‌ترین نکاتی که در باب نسبت سلوک شخصی حضرت امام و نماز نمی‌توان از آن غفلت کرد، کتاب‌هایی است که ایشان در تفسیر، اهمیت و نکات باطنی نماز نوشته‌اند که از جهت محتوای آن برای طالبان حقیقت و مشتاقان رحمت الهی بسیار سودمند و رازگشا است. از سوی دیگر نشان از قدرت علمی و عمق نگاه معنوی و تعالیم عرفانی حضرت امام دارد؛ چنان‌که خود در مقدمه کتاب آداب الصلوة آورده‌اند: «پیش از این رساله‌ای فراهم آوردم که به قدر میسور از اسرار صلوة5 در آن گنجاندم. و چون آن را با حال عامه تناسبی نیست، در نظر گرفتم که سطری از آداب قلبیة این معراج روحانی را در سلک تحریر درآورم؛ شاید برادران ایمانی را از آن تذکّری و تأثیری حاصل آید».6
ایشان کتاب سرّ الصلوة را در 19 خرداد 1318 ه.ش به اتمام رسانده‌اند و سه سال بعد از آن، با تفصیل بیشتر و با در نظر گرفتن دایره مخاطبانی بیشتر، کتاب آداب الصلوة را نگاشتند. هر دو اثر، برای اهل نظر بسیار سودمند و ارزشمند است. این نکته هم قابل دقت و توجه است که یک رهبر سیاسی اجتماعی و شخصیت تأثیرگذار در جهان، به ویژه جهان اسلام در کنار همة اعلام نظرها و بیانات و تقریرات، کتاب‌های قلمی‌اش و آثار مکتوبی که با دست خود نگاشته در باب نماز و مباحث نزدیک به آن است و عمل به این کتاب‌ها را به فرزند خود وصیت می‌کند و برای او به ارث می‌گذارد. ایشان در مقدمه سرّ الصلوة خطاب به حاج احمد آقا می‌نویسند: «وصیتی است از پدری پیر که عمری را به بطالت و جهالت گذرانده و اکنون به سوی سرای جاوید می‌رود».
اقامه
یکی از اموری که امام خمینی (رحمه الله علیه) در سراسر عمر خود برای آن اهمیت ویژه قائل بود، مسئلة اقامه نماز است. موارد بسیاری در خاطرات ایشان آمده که با لحن امری به دیگران توصیه می‌کنند نماز را جدی بگیرند. برای نمونه در بیانات 20/4/1359 در میان خاطراتی که از سفر حج تعریف می‌کنند، این‌گونه جمع را خطاب می‌کنند: «در مدینه، بازار را که من دیدم بسته بود؛ یعنی باز بود، لکن هیچ کس نبود، می‌رفتند سراغ نماز. چرا شما نمی‌روید سراغ نماز؟».7 چه در فضای زندگی خانوادگی و چه دیدارهای خصوصی و چه در جایگاه اول شخص یک کشور بزرگ، در همه حال نماز را در رأس امور می‌دانستند؛ چنان‌که بارها گفتند: «بروید دنبال نماز».
در طول تاریخ عالمان بسیاری در خدمت نماز کوشیده، خود و دیگران را به شرعیات و آداب نماز ملتزم دانسته‌اند و به تقریر کتاب‌های بسیاری نیز درباره نماز موفق شده‌اند که قدر همة آنها محفوظ است. ویژگی برجسته امام (رحمه الله علیه) در میان همة عالمان و حاکمان قبل از خود، احیاء سنت «نماز جمعه» به صورت فراگیر است که مقدماتی را فراهم آوردند که بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب نماز جمعه در سراسر کشور برپا شود و نمایندگان خود را در شهرها، امامان جمعه قرار دادند. «یکی از برکات این نهضت و انقلاب همین اقامه نماز جمعه است».8
جهت کسب معارفی بیشتر در حوزه نماز به qunoot.net مراجعه فرمایید.
پی‌نوشت
1. کلمات قصار، ص51.
2. گل‌های باغ خاطره، ص130.
3. خورشید قرن، ص23.
4. حکایت‌های تلخ و شیرین، ص225.
5. اشاره به کتاب سرّ الصلوة.
6. آداب الصلوة، ص2.
7. صحیفه نور، ج12، ص234.
8. کلمات قصار، ص51.
