■ چرا بعد از اتمام نماز، سه مرتبه «الله اکبر» گفته میشود؟
پاسخ: در روایات به گفتن سه مرتبه «الله اکبر» بعد از اتمام نماز و بلند کردن دست تا برابر گوش در هنگام گفتن آن[1] سفارش شده است.[2]
امام صادق(ع) فرمود: «إِذَا سَلَّمْتَ مِنَ الصَّلَاةِ فَکَبِّرْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ...»؛ وقتی نماز به اتمام رسید، سهبار «الله اکبر» بگو.[3]
اولین گزارشی که از تکبیرهای سهگانه آخر نماز وجود دارد، بعد از فتح مکه است :
«هنگامی که پیامبر(ص) مکّه را فتح نمودند، همراه با یارانشان، نماز ظهر را در کنار حجر الاسود خواندند و وقتى سلام دادند، دو دست را بلند کرده و سه مرتبه تکبیر گفتند و بعد از آن فرمودند: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ. لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ[4] وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».[5]
سپس به اصحاب خود فرمود: این تکبیر را ترک نکنید و این دعا را بعد از هر نماز واجبى بخوانید؛ زیرا کسى که بعد از سلام اینگونه عمل کند و این دعا را بخواند، خداوند را به دلیل تقویت اسلام و سپاه مسلمانان شکرگزاری کرده است».[6]
در مورد حکمت و سرّ گفتن این سه تکبیر در پایان نماز، ابتدا باید گفت؛ فهم و درک دقیق تمام اسرار احکام عبادی امری مشکل است؛ در عین برخی از اهل معرفت، این تکبیرها را نمادی از سطح شناخت انسان میدانند:
این سه تکبیر براى بیان تجلّیات ذاتی و اسمائی و افعالی است؛ یعنی نمازگزار با تکبیر اول اعلام میکند که به مرتبه درک تجلیات ذاتی خداوند رسیده، و خداوند را در مقام اسما و صفات مشاهده کرده است، و با بالا بردن دستها اشاره میکند که تعیینات و مصادیق اسما و صفات، مانع و حجاب برای مشاهده تجلیات ذاتی نیستند. با تکبیر دوم اعلام میکند که تجلیات ذاتی، اسمائی و صفاتی خدا را در مقام اعیان ثابته[7] مشاهده کرده و با بالا بردن دستها اشاره میکند که اعیان ثابته مانع و حجاب برای این مشاهده نیستند. و با تکبیر سوم اعلام میکند که تجلیات ذاتی، اسمائی و صفاتی را در مقام موجودات خارجی و مخلوقات مشاهده میکند، و بالابردن دستها اشاره به این است که موجودات خارجی و مخلوقات مانع از این مشاهده نیستند.[8]
[1]. ر. ک: «مستحبات تشهد و سلام در نماز»، 47193؛ «استحباب کشیدن دستها به مهر و صورت بعد از نماز»، 33978.
[2]. مجلسی، محمد باقر، بیست و پنج رساله فارسی، محقق، مصحح، رجائی، سید مهدی، ص 266، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1412ق.
[3]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف، ج 1، ص 170، قم، مؤسسة آل البیت ع ، چاپ دوم، 1385ق.
[4]. تغابن، 1.
[5]. همان.
[6]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 360، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.
[7]. ر. ک: 50759 و 102772.
[8]. ر. ک: امام خمینی، سر الصلاة، فصل دوازدهم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار، چاپ 16، 1392ش.
■ هم اتاقی من نماز نمی خواند و اهل گناهان هم هست و با اینکه به یک اندازه درس می خوانیم ولی از من موفق تراست. و خوش شانس تر است و همیشه با غرور می گوید: « خدا با من است ». سوال من این این است که چرا از من موفق تر است؟
1- موفقیت تحصیلی و پیشرفت های مادی نتیجه تلاش و استعداد انسان است. چه بسا این فرد از استعداد و دقت بیشتری بهره مند باشد. بنابراین در شرایط مساوی با بهره هوشی مساوی و وقت کاری یکسان ، به مقایسه اقدام کنیم. بدیهی است که وقتی دونفر با بهره هوشی و دقت و ...
■ با توجه به اینکه حرکت در نماز موجب بطلان خواهد شد، تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه هنگام نماز چگونه توجیه پذیر است؟
مفسران شیعه و سنی با استناد به روایات وارد شده در باب تغییر قبله میگویند؛ رسول خدا بعد از نبوت 13 سال در مکه و سپس 17 یا 19ماه در مدینه به سوی بیت المقدس نماز گذاردند، سپس روز دوشنبه نیمه ماه رجب در سال دوم هجری دو ماه قبل از جنگ بدر در مسجد بنى سلم ...
■ عادت به نماز خوب است؟
عادت به کار خوب، پسندیده است اما اگر عادت به عادی کشیده شود و مانع رشد باشد نکوهش شده است. چنان که در روایات آمده، گاهی طولانی کردن نماز (رکوع و سجود) به صورت عادت در می آید و لذا ارزش خود را از دست می دهد.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
...