■ در قرآن مى فرمايد: «نماز جز بر خاشعان سنگين است» 1، چه كنيم خاشع باشيم تا نماز بر ما سنگين نباشد؟
پاسخ: آيت الله جوادى آملى در تفسير تسنيم در ذيل آيات 45 و 46 از سوره بقره مىنويسد:
«قرآن كريم در آيه 46 به منشأ خشوع خاشعان اشاره كرده، مىفرمايد: ياد مرگ و قيامت، همه توان انسان را گرفته، قلب او را مىلرزاند و وى را خاشع مىسازد; زيرا همه غرورها و "من و ما" گفتنها از اين روست كه مرگ و عذاب قيامت از يادها رفته است وگرنه آنان كه به حساب و ميزان و بهشت و جهنم يقين دارند، يا دست كم گمانش را مىبرند و از حال احتضار و احوال قبر غافل نيستند، خاكسار و خاشع و دل شكسته شده، به نماز و استعانت از دعا و بكاء رو مىآورند.» 2
علامه طباطبايى ـ قدس سره ـ در تفسير آيه 45 و 46 سوره بقره مىنويسد:
«تعبير به ظن در آيه 46 به جاى يقين، اشاره به اين است كه براى حصول خشوع در انسان كافى است كه متوجه شود خدايى دارد كه ممكن است به سوى او بازگردد و او را ملاقات كند.»
در استفتائات عرفانى از حضرت آيتالله العظمى بهجت ـ حفظه اللّه ـ سؤال شده: «براى اين كه در انجام دادن فرمان الهى خصوصاً نماز، با خشوع باشيم، چه كنيم؟» ايشان پاسخ فرمودهاند: «در اول نماز، توسل حقيقى به امام زمان (عج) كردن كه عمل را با تماميت مطلقه انجام بدهيد» . 3
در قرآن كريم راه حصول خشوع در اعراض و ترك اعمال لغو و بيهوده معرفى شده; آنجا كه مىفرمايد: ( قد أفلح المؤمنون الذين هم فى صلاتهم خاشعون الذين هم عن اللغو معرضون ) .4
چنان كه برخى از بزرگان عرفا از جمله حضرت آيتالله بهجت ـ حفظه الله ـ نيز در برخى از نصايحشان به اين مطلب تصريح كردهاند كه راه به دست آوردن خشوع، كنار گذاشتن كارهاى لغو و بى فايده است; يعنى ترك آن كارهايى كه نه فايده دنيوى دارد و نه فايده اخروى.
در روايتى به ويژگيهاى انسان خاشع و راههاى به دست آوردن خشوع به خوبى اشاره شده است. رسول خدا ـ صلىالله عليه وآله وسلم ـ در روايتى فرموده اند:
«نشانه خاشع در چهار چيز است:
1ـ مراقبت نفس و حساب بردن از خدا در نهان و آشكار;
2ـ انجام دادن كارهاى نيك;
3ـ انديشيدن به روز قيامت;
4ـ مناجات و راز و نياز با خداوند.»5
پاورقی ها
1 - ( و استعينوا بِالصَّبر و الصلاة ... ).
2- تفسير تسنيم ، ج 4، ص 173.
3- فريادگر توحيد ، ص 233.
4- سوره مؤمنون (23) آيه 1 و 2 و 3.
5 - ميزان الحكمة ، ج 3، ص 1407.
■ آیا اهتمام به برخی واجبات و یا مستحبات می تواند جایگزین نماز شود؟
پیش از پرداختن به پاسخ، توضیح نکته ای ضروری به نظر می رسد و آن این که، احکام و دستورات اسلام هر چند بر اساس مصالح و مفاسد است، اما عقل بشر به تنهایی توانایی درک همه فواید و ضررهای احکام را ندارد، بلکه در این زمینه باید تابع وحی خداوند و سخنان معصومین ...
■ آیا در نیت نماز جماعت باید تعداد رکعات نماز را مشخص کرد؟
پیش از آنکه به اصل پاسخ پرداخته شود لازم است به این نکته تذکر داده شود که در نیت دو بحث اساسی مطرح است:
1. آیا در نیت تلفظ لازم است؟
2. بعد از آنکه روشن شد لازم نیست آنچه در نیت معتبر است را به زبان آورد[1] این بحث مطرح می شود که چه چ ...