■ چگونه در نماز حضور قلب داشته باشيم؟
پاسخ: هر كدام از ما در حكم جماعتى هستيم كه به امامت يك نفر كار مىكند. امام اين جماعت در دنيا، درون ما است كه يا عقل است يا خيال يا وهم است و يا عشق، بالاخره هر كسى امام جماعت خود را مىشناسد، شؤون مادون و اعضا و جوارح زير دست، همه به امامت او كار مىكنند؛ يعنى اگر كسى ان شاء الله انسان سالم و سالكى بود، همه قواى درون و بيرونش به امامت عقل او كار مىكند.
انسان عاقل قواى درون و رفتار و گفتار و نوشتار بيرونى را عاقلانه تدبير و تنظيم مىكند. ما اگر خواستيم ببينيم در درونمان امام جماعت عقل است يا هواى نفس، از اعمال و رفتار و اقوالمان بايد بفهميم. يعنى گفتار انسان، رفتار انسان، نوشتار انسان، سيره و سنت انسان شاهد امامى است كه در محراب درون او نهادينه شده است.
ما از كجا مىفهميم فلان شخص آدم خوبى است؟ مىبينيم حرفِ خوب مىزند، كارِ خوب مىكند، حرفش با كارش مطابقت دارد. بدِ كسى را نمىخواهد. ظاهر و باطنش يكى است. همه اعمال او را جمع بندى مىكنيم و مىگوييم همه اينها نشانه آن است كه در درون او نورى وجود دارد.
اما اگر كسى كار بدى كرد و دروغ گفت و عشوهاى كرد و رشوهاى برد و اختلاس كرد، نشانه آن است كه در دورن او خائنى امام شده است. پس اگر اعضا و جوارح سالم بود، اينها مأمومان آن امام اند كه رو به قبله نماز خوانده است. اگر اعضا و جوارح به فساد آلوده شدند، مأمومان امامى هستند كه پشت به قبله دارد.
كسى كه درنده خو است در قيامت به صورت سگ در مىآيد و اعضا و جوارح او شهادت مىدهد كه او موجودى درنده است. آدم پر طمع به صورت موش در مىآيد و لازم نيست اعضا و جوارح او حرف بزنند.
به هر حال، بعضىها مختالانه زندگى مىكنند نه عاقلانه. در قرآن آمده است: «إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ» . مختال و متخيل يعنى كسى كه با خيال زندگى مىكند. كسى كه با خيال زندگى مىكند نه با عقل، محبوب خدا نيست. همين ارزشهاى اعتبارى زود گذر، همين من و ماهاى زود گذر، اينها خيالبافى است. اگر خداى ناكرده كسى سرگرم اين گونه مسائل بود و خود را به غير خدا مشغول كرد، مختال است.
آدم مختال آن است كه زندگى عاقلانه و نماز عاقلانه ندارد. نماز عاقلانه را كسى انجام مىدهد كه در بيرون نماز قواى خود را تطهير كرده باشد. حرفها، خواندنى، و گفتار ناروا سبب مىشود ما زندگى و در نتيجه نماز عاقلانه نداشته باشيم.
اگر انسان سعى كند در تمام لحظات زندگى مراقب اعضا و جوارح و انديشههاى خود باشد كه خلافى از آنها سر نزند، قطعاً با حضور قلب بيشترى نماز مىگزارد؛ زيرا حضور قلب چند دقيقهاى در نماز عصاره و خلاصه حفظ حضور قلب در محضر خدا در تمام ساعات زندگى است. كسى كه هر لحظه خود را در محضر خدا مىبيند، به راحتى و با حضور قلب كامل به نماز مىايستد؛ اما آن كه در طول شب و روز به فكر همه چيز هست مگر خدا، قطعاً نمىتواند در نماز حضور قلب داشته باشد.
■ چرا برخی از نمازگزاران مرتکب گناه می شوند؟
علاوه بر آنچه در پاسخ به سؤال چهارم گفته آمد، مرحوم علامه طباطبایی نوشته است: مراد آیه از اینکه نماز، از فحشاء و منکر باز می دارد بازداریِ به نحو اقتضاست نه به نحو علیت تامه؛ یعنی طبیعت نماز این گونه است که اگر مانعی در کار نباشد و مزاحمی پیش نیاید، ...
■ به چه نمازي، نماز خاشعانه و با حضور قلب گفته مي شود؟ اگر کسی نماز را بدون حضور قلب بخواند اشکال دارد؟
از مهمترين توصيه هاي معصومين عليهم السلام براي نماز اين است كه نماز با حضور قلب و خشوع كامل اقامه گردد.
رسول خدا - صلي الله عليه وآله – در اهميت خشوع در نماز فرموده اند:« تُكْتَبُ الصَّلَاةُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَسْهُمٍ سَهْمٌ مِنْهَا إِسْبَاغُ الْوُضُ ...