پاسخ از طرف محمدسعید اختریان پور: چرا بايد در نماز، حتماً سوره حمد خوانده شود؟ و سوره اى ديگر جايگزين آن نمى شود؟
در خصوص علت خواندن سوره حمد و عدم جايگزينى ديگر سوره قرآن به چند دليل عمده مى توان اشاره نمود
اول: به دليل جامعيت اين سوره
سوره حمد تنها سوره اى است كه از زبان بندگان بيان شده و آيات اين سوره شامل موضوعات گوناگونى مى باشد.
امام رضا(عليه السلام) در اين باره فرموده اند: («علت اين كه در نماز سوره حمد خوانده مى شود اين است كه: ) هيچ سوره اى از سوره هاى قرآن مثل سوره حمد مشتمل بر جوامع خير و حكمت نيست و شرح آن چنين است:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ» با اين عبارت بنده آنچه حقّ تعالى بر او واجب كرده يعنى شكر توفيق يافتنش براى اعمال خير را اداء مى كند.
«رَبِّ الْعالَمِينَ» اين عبارت تمجيد حقّ تعالى و تحميد او بوده و نيز با آن بنده اقرار مى كند كه او فقط خالق و مالك است نه ديگرى.
«الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» با اين عبارت بنده عطوفت خالق را نسبت به خود طلب كرده و همچنين پروردگار و نعمت هايش بر جميع مخلوقات را متذكّر مى شود.
«مالِكِ يوْمِ الدِّينِ» اقرار به بعث و زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و نيز با اين كلام بنده ملك آخرت را براى حقّ تعالى اثبات نموده همان طورى كه ملك دنيا را برايش ايجاب مى نمايد.
«إِياكَ نَعْبُدُ» با اين عبارت بنده رغبت و تقرّب خود به خدا را بيان كرده و نيز خبر مى دهد از اخلاص عمل فقط براى خالق نه ديگرى.
«إِياكَ نَسْتَعِينُ» بنده با اين عبارت از خدا تقاضا مى كند كه توفيق و عبادتش را زياد كرده و نعمت ها و نصرتش را خالق نسبت به او ادامه دهد.
«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ» بنده با اين جمله از خدا تقاضاى ارشاد كرده و نيز بدين وسيله به ريسمان هدايتش چنگ زده و همچنين از خدا مى خواهد كه معرفتش را به او و به عظمت و كبريائيش زياد نمايد.
«صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيهِمْ» اين جمله تأكيد بنده نسبت به هدايت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نيز با اين عبارت بنده متذكّر نعمت هاى حقّ تعالى بر اوليائش شده و همچنين رغبت و ميلش به مثل چنين نعمت هايى را مى رساند.
«غَيرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ» بنده با اداء اين عبارت پناه به خدا برده و استعاذه مى جويد از اين كه در زمره معاندين و كافرين و كسانى باشد كه پروردگار و امر و نهى او را خفيف و كوچك مى شمرند.
«وَ لَا الضَّالِّينَ» با اين كلمه بنده از خدا تقاضا مى كند او را معصوم و محفوظ بدارد از اين كه در گروه آنان كه از طريق مستقيم حقّ تعالى گمراه بوده و بدون عرفان چنين مى پندارند كه اعمال پسنديده و شايسته بجا مى آورند باشد.
و بدين ترتيب در اين سوره جوامع خير و حكمت نسبت به امر آخرت و دنيا جمع بوده به طورى كه با هيچ چيز ديگرى برابرى نكرده و قابل قياس نيست. ». علل الشرائع-ترجمه ذهنى تهرانى، ج 1، ص 825.
پاسخ دوم: ناقص بودن نماز بدون سوره حمد
از امام باقر(عليه السلام) درباره حكم كسى كه در نمازش «فاتحة الكتاب» قرائت نكرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود: «َ لَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا أَنْ يقْرَأَ بِهَا»؛ «نمازش، نماز شمرده نمى شود، مگر اين كه در آن «فاتحة الكتاب» را قرائت كند. »
در روايت ديگر مى فرمايند: «كُلُّ صَلَاةٍ لَا يقْرَأُ فِيهَا بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ فَهِى خِدَاج»؛ «هر نمازى كه در آن «فاتحة الكتاب» خوانده نشود، ناقص است. ». ر.ك: شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، ج 6، باب القراءة فى الصلاة، ص 3937.
پاسخ سوم: وجود آثار و فوائد بيشمار در اين سوره
روايات متعددى در خصوص آثار و فوائد اين سوره بيان گرديده كه در اينجا تنها به دو مورد آن اشاره مى نمائيم:
الف. امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ مُقَطَّعٌ فِى أُمِّ الْكِتَاب ). وسائل الشيعة، ج 6، ص 38.؛ ( اسم اعظم خداوند، در فاتحة الكتاب مندرج است. »
ب- پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به جابربن عبدالله انصارى فرمود:«اى جابر! آيا برترين سوره اى كه خدا در كتابش نازل فرموده به تو بياموزم؟ جابر عرض كرد: آرى، پدر و مادرم فداى تو باد!اى رسول خدا! آن را به من بياموز. پس رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) سوره «حمد» (ام الكتاب) را به او تعليم داد و فرمود:اى جابر! آيا آگاهت سازم از اين سوره؟ عرض كرد: چرا، پدر و مادرم فداى تو باد! يا رسول الله! از آن مرا با خبر ساز. فرمود: آن شفاى هر دردى است جز مرگ. ). بحارالأنوار، ج 89، ص 237.
با توجه به دلايل گفته شده معلوم مى شود سوره حمد، به سبب ويژگى هاى منحصر به فردى كه دارد، بر ديگر سوره ها مقدم است و بر آنها برترى دارد. از اين رو در نماز، سوره حمد را مى خوانيم.

منبع : پرسمان