پاسخ: ضمن تبريك به خاطر اينكه در پي نماز با حضور قلب و با معنويت بيشتري هستي دبه چند نكته توجه كنيد:
اول:
حضور قلب در نماز امري است كه با تمرين زياد و با رعايت مواردي كه ذكر مي شود به صورت تدريجي براي انسان حاصل و ملكه مي شود و همه بزرگان كه نماز هاي با حضور قلب مي خوانند، با رعايت موارد مذكور و استمرار داشتن بر آن موارد حضور قلب كامل را در نماز به دست آورده اند.
دوم:
عرفا براي حضور قلب در نماز مراتبي ذکر کرده اند كه انسان پله پله مي تواند به آن ها دست پيدا كند:
1- نماز گزار بايد بداند که با خداوند سخن مي گويد و حمد و ثناي او مي کند، اگر چه به معناي الفاظ توجه نمي کند.
2- علاوه بر مرحله قلبي، به معاني کلمات و اذکار نيز توجه داشته باشد . بداند که چه مي گويد.
3- اسرار عبادت و حقيقت اذکار و تسبيح و ستايش را بفهمد.
4- اسرار و حقايق به باطن نفوذ کند.
5- در اين مرتبه نمازگزار به مرتبه کشف و شهود و حضور کامل مي رسد، که به اين مرحله حضور قلب در معبود مي گويند. در اين مرحله نمازگزار حتي به خود و افعال و حرکاتش نيز توجه نداشته، از سخنگو و سخن نيز غافل است.
سوم:
راه هاي کاربردي و عملي
بزرگان براي به دست آوردن حضور قلب در نماز عواملي را ذکر کرده اند که مهم ترين آن ها عبارتند از :
1- اهميت دادن به نماز:
کسانى که نماز را سرسرى مى گيرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهميت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت. بر عکس کسانى که به نماز اهميت مى دهند و براى آن سرمايه گذارى مى کنند و آن را ستون دين مى دانند و وقت و فرصت بيش ترى را صرف نماز مى کنند، حضور قلب بيش ترى خواهند داشت.
2- شناخت و آگاهي:
هر مقدار معرفت انسان به حق تعالي بيش تر باشد، احساس او نيز بيش تر خواهد بود . در برابر پروردگار خاضع و خاشع خواهد بود . خداوند را ناظر و حاضر خواهد ديد.
3- فهم معاني نماز:
در نماز بايد مراقب کلمات بود. با تمرين بيش تر، کلمات بيش تري را با معاني آن ادا نماييد.
4- آمادگي قبل از نماز:
کسي که مي خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، لازم است به مقدمات نماز توجه داشته باشد . وضو را به صورت کامل انجام دهد . قبل از نماز لحظاتي را با خدا خلوت کند. امام صادق (ع) مي فرمايد:
«إِذَا اسْتَقْبَلْتَ الْقِبْلَةَ فَانْسَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا وَ الْخَلْقَ وَ مَا هُمْ فِيهِ (وَ اسْتَفْرِغْ قَلْبَكَ مِنْ كُلِّ شَاغِلٍ يَشْغَلُكَ عَنِ اللَّهِ) وَ عَايِنْ بِسِرِّكَ عَظَمَةَ اللَّهِ وَ اذْكُرْ وُقُوفَكَ بَيْنَ يَدَيْهِ يَوْمَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَا أَسْلَفَت؛ (1) هنگامي که به قصد نماز به جانب قبله ايستادي، دنيا و آن چه در آن است و مردم و احوال آن ها را فراموش کن. قلبت را از هر شاغلي که تو را از ياد خدا باز مي دارد، فارغ ساز . با چشم باطن، عظمت و جلال خدا را مشاهده کن. به ياد آور توقف خودت را در برابر خدا، در روزي که هر انساني اعمال از پيش فرستاده اش را آشکار مي سازد ».
5- رعايت مستحبات نماز:
از اسباب حضور قلب، رعايت احکام و آداب نماز است، مانند نگاه کردن به محل سجده در حال قيام، نگاه کردن بين دو پا در حال رکوع، نگاه کردن به دامن در حال تشهد و سلام و چسباندن دست ها به بدن در حال قيام و غيره.
از هنگام وضو ساختن، دل را به خدا بسپار . با گفتن اذان و اقامه و توجه به معانى و مفاهيم بلند آن، جان و روح و قلب را به آن خط نورى ملکوتى اتصال بده که از کعبه تا عرش و از آن جا تا حقيقت اسما و صفات و از آن فراتر تا «ذات احديّت» امتداد دارد.
پس از اقامه گفتن و قبل از ورود به نماز، به ابراهيم خليل تأسى کن و بگو:
«انّى وجهت وجهى للذى فطر السموات و الارض حنيفاً و ما انا من المشرکين؛ (2) روى خود را به سوى کسى کردم که آسمان‏ها و زمين را آفريده، من در ايمان خود خالصم و از مشرکان نيستم».
سپس با حضور قلب و توجه به معانى الفاظ بگو: «انّ صلوتى و نسکى و محياى و مماتى للَّه ربّ العالمين ؛ (3) نماز و تمام عبادات من، زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانيان است».
آن گاه که در آستانه تکبير قرار گرفتى، گناهان خويش را به ياد آور و به عظمت خالق توجه نما و حقارت خويش را در نظر آور و بگو:
«يا محسن قد اتاک المسى و قد امرت المحسن ان يتجاوز عن المسى انت المحسن و انا المسى بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبيح ما تعلم منّى؛ اى خداى نيکوکار! بنده گناهکارت به در خانه تو آمده، امر کرده‏اى که نيکوکار از گناهکار بگذرد. تو نيکوکارى و من گناهکارم. به حق محمد و آل محمد، رحمتت را بر محمد آل محمد بفرست و از کارهاى زشتى که مى‏دانى از من سر زده بگذر».
6- انتخاب مکان مخصوص و اختصاص وقت مناسب براي نماز.
7- فراغت قلب:
يکي از مهم ترين اسباب حضور قلب، فراغت قلب است.
تا بر نخيزي از سر دنيا و هر چه هست با يار خويشتن نتواني دمي نشست
8- رفع موانع:
پرخوري، جلوگيري از ادرار، کسالت و خستگي، سر و صدا و نگاه به اطراف، مانع حضور قلب در نماز مي شود. رفع اين موانع در حضور قلب مؤثر است.
موانع تا نگردانى ز خود دور درون خانه دل نايدت نور
9ـ احساس و درک عظمت و بزرگى خدا:
درک عظمت و بزرگى هر کسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيش تر شود، ‌بزرگى و عظمت او بيش تر جلوه گر خواهد شد. اگر کسى به عظمت و بزرگى خدا پي ببرد، ‌طبعاً‌ خضوع و خشوع بيش ترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
اميرالمؤمنين(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعينهم ؛ (4) آنان خدا را به عظمت و بزرگي شناخته اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان کوچک جلوه مي‌کند».
10ـ جلوگيرى از هرزگى قوه خيال:
يکى از بزرگ ترين عوامل حواس پرتى در نماز، ‌هرزگى و پراکندگى قوه خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنيم، ‌ذهن از حواس پرتى و پراکندگى و از توجه به کثرت، به سوى وحدت متوجه مى شود، ‌در نتيجه در نماز فکر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي شود. کسى که قبل از نماز با ديگرى بگو مگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
11ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز:
اگر کسى رکوع و سجود را مقدارى طولانى کند و با حال خوشي اذکاررکوع و سجود را بگويد، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
12ـ حالت خاصي در نماز که بيانگر خضوع است، در خشوع که حالت قلبى است، تأثير مى گذارد.
13- بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و. . . در نماز مؤثر است.
14- دوري از غذاهاي شبهه ناک و حرام و اموالي که از طريق غير مشروع به دست مي آيد، در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار موثر است.
15- رعايت آدابي از قبيل مسواک زدن، ‌انگشتر به دست کردن، ‌عطر زدن و. . . که باعث آمادگي و تميزي و پاکي انسان مي شود. اين کارها موجب بهره برداري هر چه بيش تر از برکات معنوي نماز مي شود.
16- ترک گناه:
کسى که به خيانت به مردم، کلاه برداري، رشوه خواري، اختلاس، ‌تهمت، غيبت و غيره فکر مى کند، براى او قلبى نمانده است تا در آن خدا جلوه کند. هر چه هست ، غير خدا است.
دل ز دل بردار اگر بايست دلبر داشتن دلبر و دل داشتن نَبْوَد طريق عاشقان
گناه لذت مناجات را از انسان مى گيرد و با گرفتن لذت شيرينى عبادت، حضور قلب هم خواهد رفت.
موفق باشيد و التماس دعا

پي نوشت ها :
1. مستدرك الوسائل، محدث النوري، 18 جلد، مؤسسة آل البيت (ع) - قم، 1408 ه. ق، ج 4، ص 95 .
2. انعام (6) آيه 79.
3. همان، آيه 162.
4. نهج البلاغه، انتشارات دار الهجره قم، خطبه 193، معروف به متقين، ص 303.