مرکز تخصصی نماز بر آن است در سلسله مصاحبه هایی با نویسندگان محصولات خود، آنها را به جامعه هدف معرفی نماید. این ششمین مصاحبه در این راستا است. منتظر مصاحبه های بعدی باشید.
نماز در اسلام كامل‌ترين شكل عبادت است
ابوالقاسم جعفري متولد 1351 و عضو هيئت علمي دانشگاه اديان و مذاهب است. وي نويسنده كتاب‌هاي: منجي موعود در آيين بودا، تاملي در عرفان‌هاي نوظهور شرقي، گذر معنويت از ايران (ترجمه) و ...است. ايشان همچنين كتابي با عنوان «نماز در اديان» را نيز به رشته تحرير درآورده است. با ايشان از اهداف، انگيزه‌ها، روش و كمبودهاي تاليفاتي از اين دست به گفتگو نشسته‌ايم.
برایمان بگویید پژوهش در این موضوع خاص از کجا شروع شد؟
با سال‌ها تدریس و تحقیق در حوزة ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی، دریافتم که در دین‌هایی مانند زرتشتی هم عبادت‌های روزانه وجود داشته است؛ این مطلب بسیار عجیب بود تا اینکه از «مرکز تخصّصی نماز» تماسی با من گرفته شد و خواستند که در مورد عبادات روزانة ادیان مختلف، کتابی بنویسم. پس از آن با پشتوانة معلومات گذشته‌ام شروع به نگارش کتاب کردم.
در سیر نگارش، استفاده از کتاب‌های منبع هم در دستور کار بوده است. پس تحقیق کتابخانه‌ای هم در این میان بسیار مؤثّر بود.
بحث «ادیان و نماز» چه کاربردی می‌تواند در زندگی فردی و اجتماعی مخاطبان کتاب داشته باشد؟
ارزش این‌گونه کتاب‌ها به تحقیقات علمی آنهاست. در قرآن می‌خوانیم هیچ امتی نبوده مگر اینکه نبی یا پیامبری برایشان به رسالت برگزیده شده است. بنابراین اشتراکاتی در میان همه ادیان الهی دیده می‌شود و به عنوان یک مسلمان معتقد به آیات قرآن، باید در پی اثبات اصل این مطلب باشیم که همه ادیان، دارای مشترکاتی هستند که از تعالیم انبیای گذشته حاصل شده است.
برای اثبات این مطلب، می‌توان به عنوان یک محقق به بررسی عبادات در ادیان مختلف پرداخت. نماز یکی از عباداتی است که در اقوام آریایی بیش از 4 هزار سال پیش وجود داشته و بعدها هم که «صلاة» از سوی مسلمانان به آنها معرفی شد، واژه «نماز» برای ایرانیان بیگانه نبوده است و به همین دلیل آن را به جای «صلاة» به‌کار بردند.
نمازی که در میان ایرانیان قبل از اسلام مرسوم بود تحریف شده و از اصل خود فاصله گرفته بود؛ اما پس از ورود اسلام، نمازی صحیح برگرفته از کتاب و سنت را به جای آن قرار دادند.
پیروان ادیان مختلف به طور روزانه عباداتی فردی دارند که نسبت به انجام آن مقیّد هستند. مثلاً یهودیان هر روز نمازهای یومیّه در سه وعده دارند و هر روز به کنیسه‌هایشان می‌روند. نمازهای یومیّه واجب در مسیحیت وجود داشته است و امروزه برخی از فرقه‌ها مانند ارتدوکس به اقامة نماز می‌پردازند؛ بودایی‌های ژاپنی هم روزانه پنج وعده عبادت یا نماز بجا می‌آورند و زرتشتیان اصیل هم معتقد به نمازهای پنجگانه هستند. این یک اندیشه کاملاً پویا و زنده است که از آن غفلت شده است.
این‌گونه نیست که فقط مسلمانان پیرو آیینی هستند که روزانه باید پنج بار به نماز بایستند. بلکه پیروان دیگر ادیان هم هر روز با عبادات فردی سر و کار دارند.
مطالب این کتاب صرفاً در جهت بیان مطالب علمی و آکادمیک نبوده است. بلکه اعمال روزانه مردم معتقد به ادیان گوناگون را بررسی کرده است.
آیا آثار مکتوب دیگری در مورد نماز یا عبادات فردی در ادیان مختلف نگاشته شده است؟
کتابی با این مضمون به زبان فارسی، تاکنون نوشته نشده است و «نماز در ادیان» در نوع خود منحصر به فرد است؛ بیش از 90 درصد منابع این کتاب به زبان انگلیسی هستند و حتی از مطالب موجود در سایت‌های معتبر خارجی هم در نگارش آن بهره‌مند شده‌ایم.
حتی نمی‌توان در کتاب‌های دائرة المعارفی هم عبادات روزمره ادیان شرقی را سراغ گرفت؛ ولی چون پیروان هر یک از این دین‌ها، دارای پایگاه اینترنتی هستند، می‌توان با مراجعه به این سایت‌ها، به عبادات فردی و روزانه آنها پی برد.
به نظر شما آیا امکان تحقیقات بیشتری در حوزه عبادات در ادیان وجود دارد؟ روش ارائة جدید این مفاهیم چگونه می‌تواند باشد؟
بستر این کار فراهم است و چنین نیازی هم وجود دارد؛ در حال حاضر جای فیلم‌های مستند در این حوزه خالی است و اگر از ابزارهای سمعی و بصری برای مستندسازی در این زمینه بهره گرفته شود، جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی بهتری هم خواهد داشت.
امروزه این امکان وجود دارد که به طور گسترده‌تر و جامع‌تر، مستندسازی بر اساس تصاویر و فیلم‌های موجود از عبادات پیروان ادیان مختلف صورت بگیرد و مکملی برای مطالب بیان شده در این کتاب باشد.
خواننده کتاب چگونه می‌تواند پس از دانستن جایگاه عبادت و نماز در ادیان دیگر نمازخوان‌تر شود؟
در قرآن کریم به این مطلب اشاره شده است که در دل تمدن‌ها و ادیان مختلف، آموزه‌های انبیای پیشین یافت می‌شود. به همین دلیل برای اثبات علمی این سخن قرآنی، می‌توان چنین تحقیقاتی را انجام داد.
انجام تحقیقاتی در مورد ادیان الهی و بررسی عبادات روزمره آنها نقش مهمی در گرایش به نماز در میان پیروان اسلام نیز خواهد داشت. هرگاه برای جوانان خود از نماز بگوییم و قصد ترویج فرهنگ نماز را داشته باشیم، و در عین حال ریشه‌یابی نماز را در ادیان دیگر برایشان توضیح دهیم، میل و اشتیاق آنها به انجام عبادت برای خداوند هم بیشتر خواهد شد.
اسلام آخرین دین الهی است و کامل‌ترین نسخه وحیانی نماز را در اختیار بشر قرار داده است. بنابراین تبیین نماز در دیگر ادیان، موجب دلگرمی بیشتر نمازخوانان و حتی غیر نمازخوانان می‌شود. آنها در می‌یابند که فقط اسلام، نماز را به عنوان یک کار روزمره به پیروان خود واجب نکرده است. بلکه نماز، عبادتی است دارای شکل خاص خود و بر اساس تعالیم وحیانی که موجب نزول برکاتی برای انسان می‌شود.
موضوع کتاب «نماز در ادیان» در سیاست‌های ستاد اقامة نماز چه جایگاهی دارد؟
این کتاب به سفارش «ستاد اقامة نماز» و در راستای تولید اثری منبع در همین زمینه به رشته تحریر درآمده است؛ قرار بود با نگارش این اثر منبع اولیه‌ای برای کسانی که مایل به انجام تحقیقات مفصل هستند فراهم شود. بر همین اساس می‌توان گفت توانسته‌ام منبعی هرچند غیر مفصل برای انجام پژوهش‌های بعدی فراهم کنم.
طبیعی است هر کدام از ادیان ذکر شده در این کتاب، این ظرفیت را دارند که تحقیقات بیشتری بر روی آنها انجام شود و پژوهش‌های جامع‌تری نسبت به انواع عبادات فردی و اجتماعی در آنها شکل بگیرد. مثلاً به عنوان یک مسلمان برای ما جذابیّت دارد که بدانیم آیا غیر از نماز، عبادات دیگری هم‌چون روزه هم در دیگر ادیان وجود داشته است و آیا آنها مبالغی بابت زکات یا خمس پرداخت می‌کنند؟
کتاب «نماز در ادیان» برای چه گروه سنی نگاشته شده است؟
در نگاه اول، مخاطبانم طلاب و حوزویانی بودند که به دنبال پژوهش یا دریافت اطلاعات عمومی دربارة کلیّت عبادات و به‌ویژه نماز در دیگر ادیان هستند. اما این امکان هم وجود دارد که عموم مردم با هر سطح تحصیلات به بخش‌های مختلف کتاب مراجعه کنند.
این کتاب به دلیل نوع نگارش آن، به گونه‌ای نیست که مطالعه ابتدا تا انتهای آن به همان ترتیب چاپ شده الزامی باشد. بلکه چون کتابی منبع محسوب می‌شود، مراجعه به هر بخش آن به طور جداگانه هم امکان‌پذیر است. مثلاً می‌توان به بخش مربوط به آیین زرتشت مراجعه کرد و عباداتی که پیروان این دین ملزم به انجام آنها هستند را مشاهده نمود. نیز در ابتدای هر فصل، اطلاعات مختصری شامل شکل کلّی و مبانی اندیشه‌ای در مورد هر یک از ادیان ذکر شده است.
در این کتاب چند دین الهی بررسی شده است و خواننده با نماز کدام آیین‌ها آشنا می‌شود؟
تمام ادیان زندة جهان که در زمان ما به عنوان یک دین دارای پیروانی هستند در این کتاب مطرح شده‌اند؛ دربارة ادیان ابراهیمی و الهی تا ادیان شرقی مانند هندو، سیک، شینتو و دائو در این کتاب سخن به میان آمده و حتی از نماز صائبین هم اطلاعاتی در اختیار خواننده قرار می‌گیرد؛ چون قرآن کریم آنها را اهل کتاب دانسته است. صائبی‌ها پیروان حضرت یحیی(علیه السلام) هستند که در بخش‌هایی از جنوب ایران و عراق زندگی می‌کنند و بیشتر عبادات آنها همراه با غسل و تطهیر با آب بوده و نماز تعریف شده و مشخصی دارند که این امر، ریشة الهی آنها را اثبات می‌کند.
نقاط اشتراک نماز در ادیان مختلف در چیست؟
اشتراک تمام نمازها به لحاظ محتوا و نوع ارتباطی است که با خالق برقرار می‌شود. خضوع و تواضع فراوان و درخواست از خداوند برای هدایت در مراحل مختلف زندگی نقشة اشتراک نماز در ادیان مختلف است.
از نظر شعائر ظاهری هم می‌بینیم که «سجده» عنصر مشترک در همة نمازهاست. هرچند مرور زمان، نماز را دستخوش تغییراتی در هر یک از این ادیان کرده است؛ البته نظر اسلام بر این است که دیگر ادیان در گذر زمان دچار تحریف و تغییر شده‌اند و از اصل خود فاصله گرفته‌اند. بنابراین نماز پیروان آنها هم در همین چارچوب دچار تحولاتی در شکل ظاهری خود شده است. هرچند این کتاب به دنبال یافتن این تفاوت‌ها نبوده و اصل نماز را مورد توجه قرار داده است.
در همه ادیان به اوقات نماز توجه شده است؛ نمازهای صبح، ظهر و بعد از ظهر در بیشتر دین‌ها اهمیتی خاص دارد. اغلب آنها به غروب هم به عنوان یکی دیگر از وقت‌های اقامه نماز توجه داشته‌اند. شستن دست‌ها و صورت که نوعی وضو است هم در همه ادیان دیده می‌شود.
به عنوان یک پژوهشگر و نویسنده که تحقیقات جامعی در مورد نماز در ادیان مختلف داشته، کامل‌ترین نماز در کدام یک از ادیان الهی وجود داشته است؟
نمازی که اسلام معرفی کرده کامل‌ترین آنهاست. از ابتدا تا انتهای آن یک نیت واحد وجود داشته و هیچ حرکت اضافه‌ای هم دیده نمی‌شود؛ در واقع هماهنگی بسیار کاملی میان حرکات و گفتار نماز در اسلام وجود دارد. بعد از اسلام کامل‌ترین نوع نماز در آیین یهود است.
نماز در میان یهودیان دارای احکام مفصلی است و حتی عناصری هم‌چون نماز جماعت و امام جماعت هم شبیه به اسلام در این دین وجود دارد که توسط پیامبران بنی اسرائیل از جمله حضرت دانیال نبی(علیه السلام) و حضرت اسحاق(علیه السلام) برایشان تعریف شده است.
پیروان دیگر ادیان، بر چه اساسی شکل ظاهری نماز خود را مشخص کرده‌اند؟
در تمام ادیان الهی و حتی دین‌های شرقی، بنیان‌گذاران آن دین کسانی بوده‌اند که به نمازهای یومیّه دستور داده‌اند؛ در تورات آیه‌ای وجود دارد که به یهودیان امر می‌کند «یهوه» را با تمام قلب، محبت و ستایش می‌کنند که تفسیر آن عبادات روزانه است.
در تاریخ است که حضرت عیسی(علیه السلام) در ابتدای امر، همراه یهودیان به کنیسه‌ها می‌رفته و همراه با آنها اقامه نماز می‌کرده است. طبیعی است که پیروان آن حضرت نیز تا مدت‌ها نماز را به همان شکل ادامه دادند اما پس از مدتی با توجه به تصمیمات کلیسا، شکل ظاهری عباداتشان تغییر کرده است.
زرتشت هم دو وعده به نمازی که تا پیش از او اقامه می‌شد افزود و آن را به پنج وعده رساند.
به نظرتان مطالعة کتاب «نماز در ادیان» اقشار مختلف به‌ویژه جوانان را به سمت نماز جذب خواهد کرد؟
به لحاظ تجربی می‌توان گفت وقتی محتوای کتاب برای مردم بیان شود، میزان گرایش آنها به سمت این عبادت هم بیشتر می‌شود. پیروان واقعی هر دینی باید به آداب مربوط به خود مقیّد و حسّاس باشند؛ مشاهده و اطلاع یافتن از نماز در سایر ادیان، تعصّب صحیح به نماز را در مسلمانان افزایش داده و تا حدّی موجب گرایش به اقامة این عبادت باشکوه می‌شود.
با تشکر از وقتی که به قنوت دادید.
معرفي كتاب «نماز در اديان»
تاليف ابوالقاسم جعفري
در يك تقسيم‌بندي مي‌توان اديان را به الهي و غير الهي تقسيم كرد. اديان الهي ادياني هستند كه پيشواي آن پيامبري از پيامبران الهي است كه مفاهيم و مضامين ديني را از منبع الهي به واسطه فرشته وحي و يا مستقيم از حضرت حق دريافت مي‌كند. يهوديت، مسيحيت، اسلام، زردشت و صابئين از جمله اديان الهي به شمار مي‌روند و آيين‌هايي كه موسس آنها نه پيامبر هستند و نه ادعاي پيامبري دارند مانند آيين هندو، بودا، سيك، دائو، كنفوسيوس و شينتو از جمله اديان غير الهي هستند.
يكي از اعمال عبادي كه به نوعي و با كمي مسامحه در تمام اديان اعم از الهي و غير الهي وجود دارد «نماز» است. اديان الهي داراي عبادت‌ها و نمازهاي روزانة مشابه هستند كه كيفيت به جا آوردن اين نمازها به وسيله بنيانگذار آن دين بوده است ولي در اديان غير الهي، بخش مهمي از عبادت روزانه، تربيت نفس و انضباط درون است. آشنايي با نيايش و به عبارت ديگر نماز هر يك از آيين‌هاي زندة دنيا و شناسايي اركان آن مي‌تواند انسان را به سوي نماز كاملي كه از سوي اسلام تبيين شده است رهنمون كند و با مقايسه هر كدام از اين نيايش‌ها با يكديگر متكامل بودن نماز اسلامي را بيشتر به رخ بكشد.
كتاب «نماز در اديان» با هدف بررسي عبادت و نيايش در اديان توسط ابوالقاسم جعفري به رشته تاليف درآمده است. اين كتاب كاري از مركز تخصصي نماز -وابسته به ستاد اقامه نماز- و ناشر اين كتاب انتشارات ستاد اقامه نماز است. به گفته نويسندة اين كتاب هدف از تاليف آن بررسي نماز و پرستش در اديان مطرح جهان است و هيچ گونه قضاوت و ارزش‌گذاري در مورد آنها انجام نگرفته است. همچنين خواننده در اين كتاب با جايگاه نمازي كه اسلام تبيين كرده است در مقابل نيايش و عبادات ساير اديان به ويژه اديان غير الهي كه عموما پايه‌گذار برخي از عرفان‌هاي نوظهور نيز هستند بيشتر آشنا شود.
«نماز در اديان» شامل دو بخش است كه بخش اول آن مربوط مي‌شود به اديان الهي و بخش دوم آن به بررسي نماز و نيايش در اديان غير الهي پرداخته است. در بخش اول قبل از ورود به بحث از نماز در اديان يهودي، مسيحي، زرشتي و صابئي، نگاهي اجمالي به نماز انبياي الهي در قرآن و كتاب مقدس شده است. در بخش مربوط به صابئيان مي‌خوانيم: «آنان نمازشان را در هر مكاني كه مقدور باشد، به طرف ستارة جدي در شمال، به جاي مي‌آورند و براي اقامة نماز مقدماتي مانند وضو (رشامه) و غسل جنابت لازم است. نماز صابئيان داراي قيام و قعود و ركوع است و سجده ندارد. همچنين داراي هفت قرائت است كه نخستين آن، قرائت آيه‌اي است كه محتواي آن توحيد خداوند است.» در بخش دوم اين كتاب آيين‌هايي مانند هندو، بودا، جينه، سيك، كنفوسيوس، دائو و شينتو مورد بررسي قرار گرفته است.
از جمله ويژگي‌هاي مثبت اين كتاب گزارش تاريخي تاسيس هر يك از اديان و وضعيت آن است. هرچند توجه به سير تحول اديان و آيين‌ها ممكن است به عنوان نقطع ضعف كتاب هم مطرح شود زيرا باعث فاصله گرفتن از عنوان كتاب مي‌شود ولي در عين حال براي درك بهتر جايگاه نيايش و نماز در اديان و آيين‌ها بسيار مناسب است. بنابراين خواننده اين كتاب نه تنها با نيايش و نماز در اديان الهي و غير الهي آشنا مي‌شود يك آشنايي اجمالي نيز نسبت به آن دين و يا آيين به دست مي‌آورد. از ديگر ويژگي‌هاي خوب اين كتاب متن روان و سادة آن است كه علاوه بر استفاده تخصصي از مباحث اين كتاب، خوانندگان عمومي نيز مي‌توانند به راحتي از آن استفاده نمايند.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
