مرکز تخصصی نماز بر آن است در سلسله مصاحبه هایی با نویسندگان محصولات خود، آنها را به جامعه هدف معرفی نماید. این سومین مصاحبه در این راستا است. منتظر مصاحبه های بعدی باشید.
ادب آداب بندگي
به عنوان سوال نخست، روش پژوهشی شما در نگارش «آداب نماز» بر مبنای کدامیک از اصول شناخته شده تحقیق بوده است؟
برای انجام این کار از روش کتابخانه‌ای بهره گرفتم. سعی‌ام بر این بود که آثار علمای برجسته که در ارتباط با نماز، تألیفاتی داشته‌اند جمع‌آوری و استفاده شود. به کتاب‌هایی هم‌چون «اسرار الصلاة» و «آداب الصلاة» امام راحل(قدس سرّه) و «اسرار الصلاة» مرحوم آیت‌الله ملکی تبریزی نیز مراجعه کردم.
در نگارش این کتاب نگاه کاربردی به چه میزان برای شما اهمیت داشت؟
نگاه کاربردی به مسائل در اولویت قرار داشت. در اینجا باید به یک حقیقت موجود در سطح جامعه اشاره کرد؛ بسیاری افراد احساس می‌کنند نمازشان فاقد حضور قلب است؛ بنابراین به این موضوع توجه خاصی شده و بخشی از کتاب، به این مبحث اختصاص یافته است و راهکارهای تأمین حضور قلب در نماز که در آثار علمای پیشین بوده، بررسی شده و به زبانی ساده، کاربردی‌ترین آنها ذکر شده است.
کسانی که تمایل دارند نمازی کامل‌تر از روز قبل اقامه کنند و در این عبادت عظیم، توفیق بیشتری نصیبشان شود، باید کتاب‌هایی را در رابطه با آداب و اسرار نماز مطالعه کنند. حتی باید یک کتاب را بارها و بارها خواند تا تأثیر آن را بر روی نماز خویش احساس کنند.
در این کتاب بسیاری از آداب و روش‌ها در مراحل مختلف نماز بر اساس روایات اهل بیت(علیهم السلام) با بیانی روان ذکر شده و مطالعه آن، تأثیر روشن و ملموسی خواهد داشت.
به نظر شما تا چه اندازه موضوعاتی در زمینه نماز و گرایش به این عبادت عظیم تاکنون مورد توجه قرار گرفته است؟
به نظر می‌رسد در زمینه نماز کتاب‌های فراوانی به رشته تحریر درآمده و مرکز تخصّصی نماز هم در این زمینه گام‌های متعدّدی برداشته است. در حال حاضر مجموعه‌ای بسیار کامل و مدوّن در مورد ابعاد مختلف نماز هم‌چون نماز در ادیان گذشته، راهکارهای تشویق نوجوانان به این عبادت و اسرار نماز در قالب آثار و نوشته‌های گوناگون گردآوری شده که یکی از بهترین آنها کتاب «پرتوی از اسرار نماز» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی است.
موضوع کتاب «آداب نماز» را با کدامیک از رسالت‌ها و سیاست‌های ستاد اقامة نماز هم‌خوان می‌دانید؟
این کتاب به طور کامل با رسالت این مرکز هماهنگ است. ستاد اقامة نماز به دنبال افزایش معرفت و آگاهی رده‌های مختلف سنی نسبت به اهمیت و جایگاه نماز است و در نگارش این کتاب هم سعی شده بیشترین مطالب به همین مسئله اختصاص یابد. توجه به متن و مفهوم نماز و آدابی که باید در این زمینه رعایت شود در کتاب، بحث شده است تا کامل‌ترین عبادت در پیشگاه حضرت حق، اقامه شود.
به نظر شما دلیل عدم گرایش برخی افراد به نماز با وجود حجم گسترده کتاب‌های آموزشی در حوزه اسرار و آداب نماز چیست؟ آیا میزان مطالعه در این حوزه کم است یا در مجموع گروهی از افراد تمایل به خواندن چنین کتاب‌هایی ندارند؟
بیشترین دلیل این امر به عدم آگاهی نسبت به جایگاه و اهمیت نماز در دین باز می‌گردد؛ در روایات اسلامی نماز به ستون خیمه دین تشبیه شده که عظمت و استواری ایمان به برپایی آن بستگی دارد.
اگر آگاهی در سطح جامعه نسبت به نماز به میزان بالایی باشد و با تمام وجود اهمّیت و جایگاه نماز را درک کنند و هم‌چنین آثار فوق‌العاده نماز را کامل و صحیح دریابند، تأثیرگذاری بالایی در گرایش به نماز در میان اقشار و رده‌های سنی مختلف خواهد داشت.
معتقدم کتاب «آداب نماز» تأثیر خوبی در این زمینه دارد. مطالب آن شامل مفاهیم عملی برای ارتباطی زیباتر و کامل‌تر با معبود است. هر کس ارتباطی زیباتر با خدای خویش داشته باشد، به طور ملموس می‌تواند زیبایی ارتباط خود با جامعه را نیز حفظ کند و این امر یک رابطه روشن و مستقیم است.
«حضور قلب» یکی از مسائل کلیدی ذکر شده در این کتاب به شمار می‌رود. چنانچه نمازگزار فاقد این ویژگی باشد یا اینکه نمازش به طور کامل با حضور قلب خوانده نشود، آیا تأثیری در قبول بودن یا نبودن عبادتش خواهد داشت؟
آداب نماز بدین معناست که در صورت رعایت آن آداب، نمازی کامل‌تر و دارای آثاری عمیق‌تر محقق می‌شود؛ وگرنه بدون رعایت آداب معنوی مانند حضور قلب هم، انسان می‌تواند واجبی را که بر عهده دارد ادا کند. امّا به یقین نمازی با نمره پایین ادا می‌شود که آثار و پیامدهای آن کمتر بوده و به عبارتی ویژگی سازنده بودن نماز کاهش می‌یابد.
در قرآن کریم میخوانیم که نماز انسان را از فحشا و منکرات باز می‌دارد. چنانچه بخواهیم این بازدارندگی را در نماز ببینیم، باید آداب این عبادت عظیم را هم رعایت کنیم. در صورت عدم رعایت آنها، صرفاً واجبی را ادا کرده‌ایم. امّا این نماز موجب تقویت بندگی و خالص‌سازی آدمی نخواهد شد یا این خصوصیت را به شکلی ضعیف در بر می‌گیرد. به همین دلیل توصیه می‌شود حتما آداب نماز به ویژه حضور قلب حتماً رعایت شود تا نماز را کامل‌تر و آثار آن را ماندگارتر کند.
آیا برای دستیابی به «حضور قلب» مقدماتی لازم است؟ این کتاب تا چه میزان در این مبحث ورود پیدا کرده و می‌تواند به مخاطب خویش کمک کند؟
در «آداب نماز» فصلی در این باب وجود دارد و به نظر من اگر خواننده با دقّت به مطالعه آن بپردازد می‌تواند گام‌هایی رو به جلو در تقویت حضور قلب خویش در نماز بردارد. در این جا راهکارهای عملی برای تحقق حضور قلب ذکر شده و جنبه کاربردی بودن آنها هم در نظر بوده است.
به نظر شما چرا بسیاری افراد در نماز خود حضور قلب ندارند؟
یکی از عوامل این معضل، عدم درک اهمّیت و جایگاه نماز در اسلام است. جدّی نگرفتن نماز مانع از حضور قلب می‌شود. گاهی هم افراد دوست دارند حضور قلب در نماز را تقویت کنند اما راهکارهای تحقق این امر را نمی‌دانند.
محیطی که در آن به اقامه نماز می‌پردازیم تأثیرگذاری بالایی در این زمینه دارد. در روایات اسلامی به اقامه نماز در مسجد تأکید شده و اگر انسان امکان هر روزة این کار را ندارد باید مکانی آرام را در خانه‌اش به این منظور اختصاص دهد.
وجه تمایز کتاب شما با دیگر آثار نوشته شده در همین موضوع یعنی آداب نماز چیست؟
برخی آثار مانند «آداب الصلاة» مرحوم امام(قدّس سرّه) و «اسرارالصلاة» مرحوم ملکی تبریزی، بسیار مفصل و البته با قلمی که برای همه اقشار جامعه به ویژه سنین پایین ثقیل است نگاشته شده‌اند. به همین دلیل تلاش کردم تا کتاب «آداب نماز» را با زبانی روان به طوری که مورد استفاده همه رده‌های سنی به ویژه نوجوانان دوره دبیرستان باشد آماده انتشار کنم.
مختصرنویسی یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود و سعی شده در عین حالی که اثری جامع در مورد آداب نماز در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد، ساده‌گویی و مختصرگویی هم رعایت شود. به طوری که خواننده بتواند با چند ساعت وقت گذاشتن برای مطالعه آن، به حجم گسترده‌ای از اطلاعات دست یابد.
گروه سنی خاصی در نگارش این کتاب مد نظر نبوده است. اما در صدد بوده‌ام جز گروه سنی کودکان که نیازمند تألیفات خاص خود هستند، بقیه افراد بتوانند به سهم خود از مطالب آن استفاده کنند. خودآزمایی‌هایی که در پایان هر بخش کتاب آورده شده هم برای آن است که هر مخاطب بتواند پس از مطالعه هر فصل، مروری بر آنچه گذشته است داشته باشد. این امر کمک به بازآموزی مفاهیم می‌کند و تأثیر مستقیمی بر روی بهره‌گیری عملی از مطالب دارد.
آیا مطالبی وجود دارند که هنوز در این کتاب ذکر نشده باشند و جای کار برایشان فراهم باشد؟
سعی شده همه آنچه مربوط به آداب نماز است آورده شود؛ ولو به شکلی کوتاه و مختصر. جامعیّت کتاب در مورد آداب نماز در همه فصول مد نظر بوده است، ولی این بدان معنا نیست که از هیچ مطلبی فروگذاری نشده است. البته اگر افرادی بخواهند مطالعات عمیق‌تری در مورد موضوعات ذکر شده داشته باشند، باید به دیگر آثار مراجعه کنند.
همراهی گام به گام خواننده با یک کتاب یکی از دغدغه‌های نویسندگان در حوزه‌های مختلف است. این امر کمک شایانی به تحقق اهداف مؤلّف از نگارش یک اثر می‌کند. برای محقّق شدن این مسأله در نگارش کتاب «آداب نماز»، سعی کرده‌ایم روش‌های ویژه‌ای به‌کار گرفته شود. به عنوان مثال ارائة ترجمه‌های روان از احادیث و آیات به منظور بهره‌گیری خوانندگان از همه مطالب، کوتاه کردن بندها و استفاده از واژگان کاملاً رایج در زبان فارسی از دیگر روشهایی بوده‌اند که با هدف ارائه‌ای نثری روان به‌کار گرفته شده‌اند.
در این کتاب علاوه بر آداب ظاهری، به آداب باطنی نماز هم اشاره شده است. در این زمینه چه طرح و ایده‌ای وجود داشته و چه هدفی را از آوردن این بخش در نظر داشته‌اید؟
نماز دارای آدابی در ظاهر و باطن است. آداب ظاهری مربوط به صورت شکلی این عبادت است که مستحبّات و توصیه‌هایی در این زمینه در روایات وارد شده است. ولی آداب باطنی مربوط به روح نماز است که عمدة آداب را تشکیل می‌دهند.
حضور قلب یکی از این مسائل به شمار می‌رود. نمازگزار باید با تمام وجود با خداوند ارتباط برقرار کند نه اینکه فقط از نظر شکلی رو به قبله بایستد اما توجّهی نداشته باشد. در کتاب «آداب نماز» به این مسأله توجّه بیشتری شده است.
به نظرتان خواننده پس از مطالعة این کتاب چه فرایندی در او رخ می‌دهد تا به نماز جذب شود؟
نماز دارای اهمّیت و برکاتی در دنیا و آخرت است که در صورت آگاهی به آنها، شخص بی‌نماز به سمت آن متمایل می‌شود. بیان آداب و ملزومات نماز کامل و صحیح در کنار فوایدی که این امر دارد می‌تواند در ایجاد گرایش به سمت نماز حتی در بین کسانی که تاکنون نسبت به این امر اهتمام نداشته‌اند تأثیرگذار باشد. چنین اشخاصی در می‌یابند برکات زیادی را از خود دور کرده‌اند و از نعمت بزرگی محروم شده‌اند.
بی‌توجّهی به آداب نماز، عبادتی ناقص را سبب می‌شود و نمازگزار را از برکات و فواید حقیقی این عبادت عظیم دور می‌کند. به همین دلیل مطالعة این کتاب می‌تواند علاوه بر ایجاد تمایل به اصل نماز، در کامل‌تر شدن آن هم مؤثّر باشد.
با تشکر از وقتی که به قنوت دادید.
معرفي كتاب «آداب نماز»
تاليف مهدي حائري‌پور
يكي از اصحاب امام صادق(عليه السلام) با نام حمّاد مي‌گويد: روزي امام به من فرمود: آيا نمازت را خوب اقامه مي‌كني؟ گفتم: آقاي من! من كتاب حزير [از اصحاب شما] را كه دربارة نماز نوشته است، از حفظم. فرمود: مانعي ندارد، بايست و نماز بخوان [تا ببينم چگونه نمازت را مي‌خواني]. من برخاستم و در برابر امام رو به قبله تكبير گفتم و نماز خواندم. امام فرمود: اي حمّاد! نماز را خوب نمي‌خواني. چقدر زشت است كه شخصي شصت يا هفتاد سال از عمرش بگذرد و يك نماز كامل با حدود به‌جا نياورد. در خودم احساس كوچكي كردم و گفتم: فدايتان گردم پس نماز را به من بياموزيد! امام برخاست و دو ركعت نماز به سوي قبله و با آداب و رعايت كامل حدود خواند و فرمود: اي حمّاد! نماز را اين‌گونه بخوان.1
چنانچه از اين روايت مشخص است حتا ظاهر نماز نيز آداب و شرايطي دارد كه رعايت آنها چنانچه از ديگر روايات نمايان است باعث زيبايي نماز است و بر همين نماز كامل، آثار عالي مترتب است كه بدون رعايت اين آداب، آن آثار نيز براي اقامه‌كننده نماز حاصل نخواهد شد. حاضر شدن مومن در نماز مانند وارد شدن به يك ميهماني است كه به دعوت حضرت حق صورت گرفته است؛ همچنان كه يك ميهماني آداب و شرايط خاصي دارد از نوع لباس و زينت گرفته تا ادبيات خاص و گفتار ميهمان در مقابل ميزبان، نماز خواندن نيز به همين ترتيب داراي آداب و شرايط خاصي است كه رعايت آن، صورت و سيرت نماز را زيبا و جذاب‌تر خواهد كرد.
كتاب «آداب نماز» تاليف محمد مهدي حائري‌پور كاري از مركز تخصصي نماز وابسته به ستاد اقامه نماز است كه در جهت تبيين آداب نماز به رشتة تحرير درآمده است.
اين كتاب از دو بخش «آداب باطني نماز» و «آداب ظاهري نماز» تشكيل شده است. نويسنده فصل‌هاي بخش اول را به حضور قلب در نماز، عوامل موثر و موانع حضور قلب اختصاص داده است. بخش دوم نيز خود از چهار فصل تشكيل شده است كه شامل آداب مقدمات نماز، آداب مقارنات نماز، آداب تعقيبات نماز و ملحقات آداب نماز است.
پي‌نوشت
1. وسائل الشيعه، ج 5، ص 459.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
