خدای متعالی صبر و نماز را راهکار مشکلات معرفی می‌کند، اما تأکید دارد که این راه فقط برای خاشعان آسان است. بسیاری از نمازگزاران با تمام شدن نماز، بلافاصله به امور روزمره می‌پردازند که نشان می‌دهد خشوع لازم در نمازشان شکل نگرفته است. این فقدان خشوع، مانع اصلی دستیابی به آثار عمیق و آرامش‌بخش نماز است.

در ماه مبارک رمضان، هر روز با «آیات زندگی‌ساز» همراه باشید؛ مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم به همراه تفسیر کوتاه و کاربردی که راهنمای زندگی و سعادت هستند و با این آیات، روزهای ماه مبارک رمضان را با کلام خداوند نورانی‌تر کنیم.

* حجت‌الاسلام والمسلمین هادی حسین‌خانی

بسم الله الرحمن الرحیم؛ در آیه ۴۵ سوره مبارکه بقره، خداوند متعال می‌فرماید: «وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخَاشِعِینَ».

یعنی از «صبر و نماز» برای حل مشکلات کمک بخواهید، و بی‌تردید این کار (استعانت جستن از صبر و نماز) سخت و دشوار است، مگر برای کسانی که فروتن هستند؛ افرادی که برای خودشان خودیّت و منیّتی قائل نیستند.

این آیه شریفه چند نکته ارزشمند را دربردارد.

نخست آنکه پروردگار به ما می‌آموزد در سختی‌ها و گرفتاری‌ها می‌توانیم از دو عنصر حیاتی بهره ببریم: «صبر و استقامت، و نماز».

این دو، یاری‌دهندگان بسیار مؤثری در مسیر زندگی هستند. بسیاری از بزرگان و دانشمندان هنگام مواجهه با مشکلات علمی، به نماز پناه می‌بردند و با اقامه دو رکعت نماز، گره‌های فکری و علمی آنان گشوده می‌شد.

اما نکته مهم و ظریفی که در این آیه بیان شده این است که خداوند تصریح می‌فرماید:

«انجام چنین کاری دشوار است؛ خود نماز و صبر پیشه کردن سخت است، مگر برای کسانی که خاشع باشند».

متأسفانه برخی افراد به سبب همین دشواری، از نماز خواندن سر باز می‌زنند و خویشتن را از این نعمت و رحمت الهی محروم می‌سازند.

گروهی دیگر اگرچه اهل نماز هستند و فریضه را به جا می‌آورند، اما آن خشوع ضروری را در قلب و جان خود نمی‌پرورانند.

به همین دلیل به محض اینکه «السلام علیکم و رحمة الله» نماز را بر زبان می‌آورند، بلافاصله به اطراف نگاه می‌کنند و برمی‌خیزند و به دنبال کارهای روزمره خود می‌روند.

این رفتار نشان می‌دهد که آن تأثیر عمیق و تحولی که باید در نمازشان شکل بگیرد، محقق نشده است.

«خشوع» در زبان فارسی شاید به سختی بتوان معادل دقیقی برایش یافت، اما تعبیر «فرو شکستن» می‌تواند به این مفهوم نزدیک باشد؛ یعنی انسانی که برای خود جایگاه و منزلتی خودخواهانه قائل نباشد و خویشتن را در برابر عظمت پروردگار ناچیز به حساب آورد.

هنگامی که آدمی چنین حالتی را در خود پرورش دهد، بی‌تردید نماز برایش بسیار اثربخش خواهد بود و می‌تواند با بهره‌گیری از این عبادت ارزشمند، حتی پیچیده‌ترین چالش‌های زندگی خود را برطرف سازد.

بنابراین، شرط اصلی بهره‌مندی از قدرت معنوی نماز، خشوع و فروتنی کامل در پیشگاه خداوند متعال است.