انسان موجودي نيازمند است و مهم‌ترين نياز او، نياز‌هاي رواني هستند. بدون ترديد، رشد و كمال همه‌جانبه انسان مديون ارضاي نياز‌هاي رواني او مي‌باشد. در فرايند رشد و تكامل انسان، خانواده، نخستين كانون و نهاد‌ي است كه نياز‌هاي رواني، جسماني، عاطفي و معنوي انسان را تامين مي‌كند و بستر رشد و تعالي او را فراهم مي‌نمايد. از اين رو، براي بستر‌سازي رشد هر كس، بايد به عوامل زمينه‌ساز و انگيزشي كه از خانواده آغاز مي‌شود، توجه كرد. به بيان ديگر براي پرورش نسلي نماز‌خوان و متدين عوامل زمينه‌ساز و انگيزش در بستر خانواده، پايدار‌ترين و مهم‌ترين تاثيرات را برجا مي‌گذارند.

از سوي ديگر، انسان موجودي يادگيرنده است و كودك به‌طور اخص، تشنه يادگيري مي‌باشد. حال اين سوال مطرح مي‌شود كه نخستين و مهم‌ترين محل يادگيري، پرورشگاه و آموزشگاه كودك كجاست؟ بدون شك، پاسخ همه شما به يك كانون و نهاد مقدس اشاره دارد و آن هم خانواده است.

از اين رو، در اين مقاله برخي از راهكار‌هاي زمينه‌ساز براي جذب كودكان و نوجوانان به نماز در خانواده سالم مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند و تا جايي كه امكان دارد به احاديث و روايات استناد مي‌شود. شايان ذكر است كه ايجاد انگيزه و تحريك عواطف و احساسات كودكان و نوجوانان نيز مي‌تواند در جذب آنان به نماز موثر باشد. بنابراين، براي جذب كودكان و نوجوانان به اقامه نماز در خانواده ضرورت دارد به عوامل زمينه‌ساز و انگيزشي توجه شود و در تعليم و تربيت عملي آنان به اين گونه عوامل و راهكار‌ها عنايت خاص مبذول گردد.

1.  گفتن اذان و اقامه در گوش‌هاي نوزاد

روح و روان نوزاد، لطيف و مانند لوح نانوشته و بكر است. روح لطيف او آمادگي هر نوع تاثير‌پذيري از محيط پيرامون خود را دارد. از اين رو، گفتن اذان و اقامه به ترتيب در گوش‌هاي راست و چپ نوزاد، موجب مي‌شود روح او از لحظه تولد با صداي معنويت صلات، لاح و خير‌العمل آشنا گردد و انس گيرد. اين راهبرد اولين بذر آشنايي با نماز را در دل كودك مي‌كارد و يكي از مستحباتي است كه پيامبر گرامي(ص) و ائمه معصومين(ع) به آن سفارش اكيد فرموده‌اند.

1.  برداشتن كام نوزاد با تربت مطهر حضرت امام حسين(ع)

دومين راهكار زمينه‌اي براي بستر‌سازي جذب فرزندان به نماز، برداشتن كام نوزاد با تربت مطهر امام حسين(ع) است. اين سنت، اثرات زيادي بر روح و روان نوزاد دارد و زمينه گرايش كودك به خدا وعلاقه به اهل بيت عصمت را فراهم مي‌كند.

1. با وضو شير دادن نوزاد

وضو به عنوان مقدمه نماز، نه تنها موجب تطهير جسم از آلودگي‌ها مي‌شود، بلكه عامل تطهير روح نيز مي‌گردد. مادري كه با وضو به نوزاد خود شير مي‌دهد، موجب امنيت رواني كودك مي‌شود.

1. نام نيكو نهادن

يكي از توصيه‌هاي بسيار مهم به والدين به عنوان عامل زمينه‌ساز رشد معنوي كودك، انتخاب نام نيكو به ويژه اسماءا... و نام اهل بيت عصمت است. بي‌شك نام كودك كه بار‌ها و بار‌ها از طرف والدين و ديگران گوش نوزاد را تحريك مي‌كند، تاثير به‌سزايي در شخصيت او بر جا مي‌گذارد.

1.  كوتاه كردن نماز

عامل زمينه‌ساز ديگر براي جذب كودك به نماز، كوتاه كردن نماز است، زيرا طولاني كردن نماز، موجب خستگي و بي‌زاري كودك از آن مي‌شود. براي نمونه پيامبر گرامي(ص) در حال نماز، اگر صداي نوزادي را مي‌شنيد، سوره‌هاي كوتاه را قرائت مي‌كرد تا مادر هرچه زودتر به نياز فرزندش پاسخ دهد (عزيزي، 1378).

1. شير دادن نوزاد هنگام نماز

نوزادي كه گرسنه است و نيازمند شير مادر مي‌باشد، اگر به هنگام نماز شير را از او دريغ كنند، نسبت به نماز متنفر مي‌شود. در مقابل، اگر هنگام نماز به نوزاد شير داده شود با نماز انس مي‌گيرد. براي نمونه از امام صادق(ع) روايت شده است: زني كه در حال نماز است، اشكال ندارد فرزند خود را در حالي كه تشهد مي‌خواند، شير دهد (وسايل الشيعه، 4، 127)

1.  نماز خواندن در حضور كودك

مشاهده رفتار و همانند‌سازي، يكي از تاثير‌گذار‌ترين روش‌هاي يادگيري است. مشاهده مادر يا پدر به هنگام نماز خواندن، تاثير شگرفي بر كودك مي‌گذارد.

1.  بردن كودك به مسجد و شركت دادن او در نماز جماعت

يكي ديگر از راهكار‌هاي زمينه‌ساز، ايجاد احساسات خوشايند و علاقه‌مند كردن كودك به نماز جماعت و بردن او به مسجد و شركت‌ دادن او در صف نماز جماعت و حضور در مجالس مذهبي است.

1.  بيان قصه‌هاي جذاب درباره نماز

كودكان به قصه و داستان علاقه‌مند هستند. لذا توصيه مي‌شود والدين درباره نماز قصه‌هاي جذاب تعريف كنيد.

1. معرفي شخصيت‌هاي تاثير‌گذار

از زندگي عالمان، شهيدان، صالحان و ابرار مي‌توان خاطره‌هايي را در ارتباط با نماز خواندن تعريف كرد تا كودكان و نوجوان جذب نماز شوند.

1. رعايت اصل تدريج در آموزش نماز

در آموزش نماز نبايد به صورت دفعي عمل كرد و آن گاه انتظار داشت كه كودك در يك جلسه همه چيز را بياموزد، بلكه بايد با توجه به روح لطيف و حساس كودك آموزش را آرام و به تدريج انجام دهيد، زيرا آموزش كودك به طور دفعي علاوه بر اين كه براي كودك خسته كننده مي‌شود، تاثير‌ي نيز بر او نخواهد داشت. لذا در دستورات اسلامي آمده كه اگر مي‌خواهيد به كودك نماز را بياموزيد، اين كار را به تدريج در طي چندين سال انجام دهيد.

1. آموزش نماز همراه با بازي

نماز را مي‌توان در قالب بازي به كودكانمان بياموزيم، براي مثال، به آنها بگوييم بياييم دو ركعت نماز جماعت بخوانيم، يكي را امام جماعت كنيم و بقيه به او اقتدا كنيم و در طي يك بازي كودكانه نماز را به آنها آموزش دهيم.

گاهي اوقات، زماني كه نماز مي‌خوانيم ممكن است كودكان براي بازي بر پشت ما سوار شوند. اين بهترين موقعيت براي آشنايي كودك با نماز است. بعد از اتمام نماز مي‌توانيم به كودك بگوييم: وقتي شما بر پشت من سوار بودي من در سجده بودم و هر ركعت دو سجده دارد و وقتي سر به سجده مي‌گذاريم مي‌گوييم «سبحان‌ ربي‌العلي و بحمده» بدين صورت سجده را به كودك مي‌آموزيم.

1. فضاسازي مناسب و جالب براي اقامه نماز

ظواهر زيبا و جاذبه‌هاي گوناگون به خودي خود شوق‌آور و رغبت‌انگيزند. والدين مي‌توانند از آن‌چه كه مربوط به ظواهر نماز است، در ترغيب كودكشان بهره‌ گيرند تا به تدريج به نماز عادت كرده و سپس به باطن نماز انس پيدا كنند. اگر والدين مطابق ميل و خواسته كودك برايشان سجاده زيبا، مهر و تسبيح دلخواه، عطر، لباس مناسب براي، پسران، مقنعه و چادر زيبا براي دختران تهيه كنند، به اين وسيله فضا را براي نماز خواندن كودك آماده مي‌كنند و كودك به اقامه نماز علاقه‌مند مي‌شويم. شايان ذكر است كه محل نماز خواندن، معطر و خوشبو بودن آن تاثير زيادي در جذب كودك به نماز دارد، بهتر است فضاي نماز را براي كودك خوشايند كنيم و سپس كودك را تشويق به اقامه نماز كنيم.

1. توجه دادن همراه با محبت براي اقامه نماز

در برنامه‌هاي تربيتي تا جذب و انجذابي بين مربي و متربي نباشد، تغيير رفتار به وجود نخواهد آمد و پدران و مادران با شخصيت دادن و تكريم فرزندان‌شان بايد آنان را به سوي خود بكشانند. بديهي است وقتي كودك و نوجوان به سوي پدر و مربي خود جذب شود، رفتار او را سرمشق و الگوي رفتار خود قرار خواهد داد (رشيد پور، 1376). از اين رو، رفتار سرشار از مهر و محبت و برخورد آرام پدر و مادر مي‌تواند كودك را به سر شوق آورد. بايد براي كودكان ارزش و احترام قائل شويم و با زبان ملايم كودك را به نماز دعوت كنيم. خداوند وقتي مي‌خواهد بندگان را به نماز دعوت كند، مي‌گويد: «قل لعبادي الذين امنوا يقيموالصلاه...» بگو به آن بندگانم كه ايمان آورده‌اند تا نماز را بر پا دارند (سوره ابراهيم، آيه 31)

1. دعوت كودكان به عنوان مكبر و نوجوانان براي گفتن اذان

اذان سرودي است آسماني و شعاري موزون، كوتاه، پرمحتوا و سازنده كه در بردارنده اساسي‌ترين پايه‌هاي اعتقادي و جهت‌گيري و جهت‌گيري عملي مسلمانان است. اذان صدايي است كه به آسمانيان مي‌رسد و شيطان‌ها را به فرار وا مي‌دارد. در احاديث سفارش شده كه در خانه‌هايتان اذان بگوييد تا شيطان طرد شده و فرزندانتان با اين نغمه ملكوتي آشنا شوند.

دعوت كردن از كودك به عنوان مكبر و از نوجوانان براي گفتن اذان، در انظار ديگران، موجب جرات‌ورزي و تقويت خودباوري و اعتماد به نفس در آنان مي‌شود.

1. اختصاص دادن محل خاص براي اقامه نماز

بهترين جا براي برگزاري نماز مسجد است. مسجد خانه خدا و محل اجتماع خداست و در اسلام سفارشات بسياري شده كه مسلمانان همراه خانواده خود در مسجد حضور پيدا كنند، اما علاوه بر مسجد سفارش شده در خانه هم مكاني پاكيزه و آراسته ‌به اقامه نماز اختصاص يابد.

تعيين محلي خاص در خانه براي نماز نوجوان، او را به اقامه و برپايي نماز ترغيب مي‌كند و هرگاه كه چشمانش به آن نقطه مي‌افتد، برايش امر نماز تداعي مي‌شود. افزون بر اين، تهيه سجاده‌اي زيبا و قراردادن آن در همان محلي خاص، اهميت و ارزش نماز را در نظر او بالا مي‌برد.

1. برقراري دوستي با كودكان و نوجوانان نماز خوان

ميل به تقليد و الگو‌برداري در كودكان و نوجوانان مشهود است و آنان دوست دارند از كسي يا كساني كه از هر جهت مورد علاقه‌شان است، تقليد نمايند و رفتار و گفتارشان را مطابق رفتار اين‌گونه افراد تنظيم كرده و شبيه و مانند آنان شوند. والدين و مربيان با بهره‌گيري از اين ميل و خواسته آنان، مي‌توانند الگو‌هاي خوب و موفق را از ميان دوستان و اقوام كه اهل عبوديت و نماز هستند، به آنها معرفي نمايند.

1. پرهيز از زور و وادار كردن كودك به نماز خواندن

در سنين كودكي تنها بايد با تشويق و نرمي، فرزندان را به نماز واداشت و بر آنان سخت نگرفت. در غير اين صورت، يعني بر اثر سخت‌گيري و اعمال زور، موجب مي‌شود يكباره كودك از نماز بريده و از آن منزجر شود. البته هرچه سن كودك بالاتر‌ رود، مي‌توان امر به نماز خواندن را جدي‌تر گرفت، ولي نه آن‌قدر كه موجب دوري كودك از نماز گردد.

1. پرهيز از سخت‌گيري در نماز خواندن

گاه كودكي كه در حال نماز است والدين او را محاصره كرده يكي مي‌‌گويد: سجده‌ات را طولاني كن، ديگري مي‌‌گويد، موقع ركوع درست بايست و كسي ادامه مي‌دهد، مگر كسي دنبالت كرده كه اين‌طور باعجله نماز مي‌خواني!! و هر كدام به نوعي در خصوص نماز كودك ايراد مي‌‌گيرند. اين سخت‌گيري‌هاي والدين كم‌كم موجب مي‌شود كه كودك همان نمازي را هم كه مي‌خواند، ديگر نخواند.

1. پرهيز از سستي والدين در اقامه نماز

وقتي والدين تارك الصلوه باشند يا در خواندن نماز سستي كنند و نماز را سبك بشمارند و فقط گاه‌گاهي نماز بخوانند، آن هم براي رفع گرفتاري، مشكل و حاجت، از كودك ديگر چه انتظاري مي‌توان داشت كه نماز بخواند؟! چون كودك با ديدن چنين والديني نسبت به نماز بي‌اعتنا مي‌‌شود و چنين كودكي يا اصلا نماز نمي‌خواند و يا اگر بخواند يك روز در ميان مي‌خواند. به اين سبب است كه ائمه معصومين(ع)بارها در مورد سبك شمردن نماز متذكر شده‌اند.

1. پرهيز از نامنظم بودن وضع ظاهري هنگام اقامه نماز

والدين بايد در هنگام نماز خواندن، نظم و آراستگي ظاهر را رعايت كنند، و با زدن عطر و پوشيدن جامه زيبا و تميز در محلي مناسب و آكنده از سكوت و آرامش نمازگذارند. در اين حالت است كه كودك تحت تاثير نماز والدين خود قرار مي‌گيرد و جذب آن محيط و سكوت و آرامش حاصل از نماز مي‌شود. به همين سبب است كه اسلام تاكيد زيادي در مسواك و عطر زدن قبل از نماز را دارد و ائمه معصومين(ع) براي اقامه نماز بهترين جامه خود را مي‌پوشيدند.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :