باید در یک خانواده اسلامی، ترتیبی اتخاذ شود كه كودكان دریابند انجام عبادت و نماز آنها، در پیشگاه خدا اجر خواهد داشت، رغبت بیشتری برای انجام عبادت خواهند داشت.

از طرف دیگر انجام عبادت ها در كودكی موجب ملكه شدن آنها می گردد و چنین كودكانی در بزرگسالی عبادات را با سهولت بیشتری انجام می دهند. اما آنان كه تا هنگام بلوغ نماز نخوانده اند، این كار را با دشواری بیشتری انجام می دهند. پس اگر بخواهیم كودكان با عبادات خو بگیرند، باید دوره كودكی آنها را مغتنم بشماریم. مسئله دیگر این است كه وقتی كودكی از دوران نوباوگی به عبادت روی بیاورد و برای انجام آن به مسجد و سایر اماكن مذهبی برود، از همان زمان، با چنین فضاهایی انس می گیرد و با انسان های با ایمان مأنوس می شود. انس با فضاهای مذهبی و با نیكان مانع گرایش به ورطه های فساد و نابودی گشته، انسانها را از دوستی با بدان برحذر می دارد و فرد با چنین خصوصیاتی به صلاح و زندگی پاك نزدیك تر می شود. پس برای تربیت دینی كودكان باید از همان كودكی دست به اقدام زد تا آداب و رسوم و عبادات دینی در دل فرزندان پا بگیرد. به همین دلیل باید نقش هایی را در امر تربیت مذهبی فرزندان و اقامه نماز توسط آنان ایفا كنیم. این نقش ها عبارت اند از:

والدین چه نقشی در تربیت مذهبی كودكان دارند؟

نقش تمهیدی ( مقدمه چینی)           

برای زمینه سازی اعمال عبادی و نماز در كودكان باید نخست تمهیداتی فراهم بشود و در امر تربیت مذهبی فرزندان باید اقداماتی به عمل آید. پیامبر"ص" چنین عمل كرد: به هنگام تولد امام حسن(ع) و امام حسین (ع) در گوش راست آنان اذان و در گوش چپ این عزیزان اقامه خواند كه هردو عمل مستحبی قبل از نماز هستند. امام چهارم (ع) در روایتی می فرمایند: وقتی كه كودك شما به سن سه سالگی رسید، به او بگویید كه كلمه لااله الا الله را بگوید. وقتی كه به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز رسید به او بگویید كه نام پیامبر(ص) یعنی" محمد" را برزبان جاری كند و وقتی كه به سن چهارسالگی رسید به او بگویید كه بر پیامبر(ص) درود بفرستد (شایان توجه است كه این دو كار را درنماز به خوبی می یابیم). در پنج سالگی او را روی به قبله بنشانید، و در 6 سالگی ركوع و سجده را به او بیاموزید و در هفت سالگی شستن دست ها را به وی آموزش بدهید( كه كنایه ازوضو گرفتن است). امام صادق(ع) حتی درمورد روزه می فرمود: ما كودكان خود را در سحر گاهان بیدار می كنیم تا روزه بگیرند، اما درطول روز هر وقت كه خواستند می توانند افطار نمایند. مراد امام (ع) آن است كه بدین ترتیب باید كودكان را عادت داد تا به تدریج تمرین روزه داری نمایند و این امر آنهارا برای روزه داری كامل به هنگام بلوغ و تكلیف آماده می كند.

نقش الگویی

كودكان در تقلید پذیری شهره اند. آنها بسیاری از رفتارها و حركات را از طریق تقلید كردن از دیگران و بزرگ ترها می آموزند. به همین دلیل می گویند وقتی كه قصد آموزش رفتاری را به كودكان دارید، الگوی خوبی از آن رفتار را در معرض دید آنان قرار بدهید تا آنها به تبعیت از الگو بپردازند. علی (ع) فرمود: كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُم‏ ، یعنی مردم را با غیر زبان هایتان به راه خدا دعوت كنید. ایشان دعوت با عمل را مؤثرتراز دعوت از طریق سخن می دانست. سعدی نیز می گوید:

بزرگی سراسر به گفتار نیست
دو صد گفته چون نیم كردار نیست

خداوند برای هدایت انسان ها، الگویی ارزشمند و متعالی در معرض دید آنها قرار داده است و می فرماید:" لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ". پس به درستی كه پیامبر(ص) برای شما اسوه ی نیكویی است. پیامبر علاوه برانجام واجبات و خواندن نمازهای واجب، به امور مستحبی توجه وافری داشت و به نوافل نیز می پرداخت. (شایان ذكراست كه برپا داشتن نماز شب بر پیامبر(ص) واجب بوده است. ) ما نیز در مقام والدین، اگر می خواهیم فرزندان خوبی تربیت كنیم كه نمازرا بر پای دارند، باید خود در مقابل آنها به عبادت و نماز قیام كنیم. هر چند كه دعوت آنان به نماز لازم است، اما آثارعملی عبادت كه در معرض دید آنان قرارمی گیرد، تاثیر دعوت را دو صد چندان می كند. این روش را در تعلیم و تربیت، روش اسوه سازی می گویند. در روان شناسی نیز بندورا از آن تحت عنوان "سرمشق دهی " یاد می كند. او به هنگام بحث از نظریه یادگیری اجتماعی از یادگیری مشاهده ای سخن به میان می آورد. كودكان با مشاهده والدینی كه به اعمال نیك، عبادت و نماز می پردازند، به تقلید و تكرار آن رفتار مبادرت می كنند. حتی تقلید در بعد اجتماعی نیزمعنی دار است و از آن تحت عنوان تقلید اجتماعی یاد می كنند.

نقش تبلیغی

از دیگر نقش ها و وظایفی كه بر عهده والدین است، نقش تبلیغی است. امروزه آیین ها و كیش هایی كه غیر الهی اند وافكار بت پرستانه را در دنیا تبلیغ می كنند، كم نیستند. این آیین ها منادی نجات بشر بوده، وعده های فریبنده ای به مردم دنیا می دهند. همه ی آنها سعی می كنند كه با جاذبه های تبلیغ، مردم را به سوی مسلك و مرام خود دعوت نمایند. برای مثال، در اینترنت به مقالات فراوانی درباره این نوع كیش ها و فرقه های ضاله و گمراه كننده برمی خوریم كه از الفاظ فریبنده بهره می جویند.

راه هموار است و زیرش دام هاست
قحطی معنا میان نام هاست
لفظ ها و نام ها چون دام هاست
لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست

سالانه عده ی زیادی با تأثیر پذیری از تبلیغات به مرام ها و مسلك های مختلفی می گروند. پس اگر آثار تبلیغات تا این حد زیاد است و تا آن حد كارایی دارد كه مردم را به تغییر مسلك و مرام می كشاند، می توان به نحو احسن در جهتی سازنده از آن بهره جست و با سخن گفتن درباره دین، عبادات و نماز و احكام آن، كودكان را به سوی عبادت جذب كرد. در قرآن نیز براین معنا تأكید شده است و خداوند پیامبر(ص) را مورد خطاب قرار داده، می فرماید:" يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ". ای پیامبر ابلاغ كن آن چه را كه از سوی رب و پروردگارت برتو نازل گشته است. مراد در این جا ابلاغ مسئله امامت علی (ع) است، و تبلیغ رهبری دینی و ولایت علی (ع) تا آن درجه از اهمیت برخوردار است كه می فرماید:" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ ‏" و اگر آن را ابلاغ نكنی، رسالت خود را به نحو اكمل ابلاغ نكرده ای. آن روزی كه این تبلیغ صورت می پذیرد خدای تعالی آن را به عنوان كمال دین دانسته، می فرماید: « ِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً » نتیجه آن كه این همه اهمیتی كه امر تبلیغ در اسلام دارد و بزرگان و معصومانی چون علی (ع) قربانی تبلیغ دین خدا گشته اند، ما را بر آن می دارد كه به تبلیغ دین در خانه و بیان اهمیت نماز بپردازیم واگر چنین نكنیم قطعاً بچه ها به سوی عبادت و نماز گرایش چندانی پیدا نمی كنند.

نقش تبشیری، تشویقی و تقویتی

مراد از تبشیر، آگاه كردن فرد از آن است كه اگركارخوبی انجام بدهد، در پایان به آن عطیه ای ( پاداش) داده خواهد شد و خدای تعالی از این روش برای ترغیب بندگان به امور نیك استفاده كرده است، در آن جا كه می فرماید: وَ فاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُون‏ و دیگرانی را كه در سطوح بالاتری هستند به كسب رضای معبود وعده داده، می فرماید: " رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ " و كسب رضایت خدا امرارزشمندی است و لذا در قرآن می فرماید:" ٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَر "  پس می توان برای جلب نظر فرزندان به سوی عبادت و نماز، از تبشیر استفاده كرد. مانند پدری كه به كودك خود می گوید: اگر نماز بخوانی برایت فلان لباس را می خرم. او بدین ترتیب از روش تبشیر بهره جسته است، ولی در مورد كودكان باید تحقق وعده ها نزدیك و سریعاً قابل حصول باشد. مراد از تشویق آن است كه پس از اتمام نماز به فرزندمان چیزی عطا كنیم. این امر موجب دوام عبادت و استمرار توجه به فریضه نماز می گردد.

كودك با دریافت پاداش تمایل بیشتری به انجام عبادت از خود نشان می دهد و باید به تدریج كه بزرگ تر می شود، سخن از اهمیت و فلسفه نماز نیز به میان آورد تا عادت كردن به اقامه نماز همراه با فهم و درك بهتر از این عبادت باشد. در تشویق كودكان باید دقت كنیم چیزی كه در اختیار كودك قرار می دهیم مورد علاقه وی باشد. این امر در مورد تبشیر و تقویت نیز صادق است. منظور از تقویت آن است كه در اختیار كودك چیزی را قرار بدهیم كه موجب احتمال افزایش رفتار در او بشود و تفاوت آن با تشویق دراین است كه تشویق موجب افزایش عمل نمی شود، اما تقویت می تواند چنین پیامدی را در برداشته باشد. بدین ترتیب اگر چیزی در اختیار كودك قرار بدهیم و باعث افزایش عبادت و نماز در وی بشود، آن چیز نقش تقویت كننده دارد. نتیجه آن كه باید برای تشویق و ترغیب فرزندان به امور عبادی از تبشیر، تشویق و تقویت كردن بهره بجوییم و حتماً برای اعطای شی ء به كودك، بر اثر تجربه به امور مورد علاقه وی شناخت پیدا كنیم تا شاهد تاثیر فراوان آن باشیم.

نقش تسهیلی ( سهولت بخشی)

انجام عبادت و نماز به صورت كامل و تفصیلی و به جای آوردن تمامی شرایط آن كار دشواری است. لذا به منظور ترغیب كودكان می توان درعبادات آنان تسهیلاتی در نظر گرفت. همان گونه كه امام صادق (ع) فرمود: كودكان خود را در سحرگان بیدار كنیم تا روزه بگیرند اما در طول روز هر وقت كه خواستند می توانند افطار نمایند. دراین جا ملاحظه می شود كه با توجه به طاقت كم كودكان برای روزه داری و عدم توان گرفتن روزه كامل، آنها را تشویق می نماییم به مقداری كه می توانند روزه بگیرند. برای نماز خواندن كودكان نیز می توان تسهیلاتی فراهم ساخت. برای مثال، تهیه آب ولرم در آن جایی كه آب خانه سرد است. این امر به ویژه برای خواندن نماز صبح توسط كودكان ضرورت دارد. پهن كردن جا نمازآنها، یا مختصر كردن برخی از ادعیه در قنوت و اموری نظایر اینها می تواند انجام عمل عبادی توسط كودكان را سهولت بخشد. البته با افزایش سن آنان می توان بركیفیت عبادت های آنها افزود و سطح راز و نیاز آنان را با خالق اعتلا بخشید؛ اما تحمیل عبادت های سخت و دشوار و ایجاد سختی های فراوان كه با توان و سن آنها متناسب نیست می تواند موجبات زدگی از دین را فراهم سازد.

نقش تذكر و یادآوری

به طور قطع كود كانی كه به تازگی به عبادت و نماز رو آورده اند ممكن است اوقات نماز را فراموش كنند و گاه ناخواسته نماز خود را در وقت مناسب نخوانند. به منظور پیشگیری از بروز چنین امری، باید در نظر داشته باشیم كه گاه تذكراتی را به چنین كودكانی بدهیم، اما تذكراتی ملایم و لطیف. برای مثال: پسرم الان موقع نماز ظهر است، عزیزم بیا نمازت را بخوان. ضرورت تذكر از آن جهت روشن است كه كودكان در شناخت وقت و زمان، به قابلیت و توانایی های كافی دست نیافته اند. چنین تذكراتی می تواند عبادت و نماز را به آنان یاد آوری كند و با عوامل زمینه ساز قبلی و ایفای نقش هایی كه قبلاً ذكر آنها رفت، انجام به موقع نماز را توسط آنان ممكن سازد. ولی اگر تذكرات به موقع والدین نباشد گاه كودك دچار فراموشی شده، از اقامه نماز باز می ماند. وجود تذكرات لطیف و سازنده امری مفید و لازم است و حتی درمورد بزرگ ترها نیز مصداق خواهد داشت. چنان كه قرآن می فرماید: " فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى‏ " و در آیه دیگری می فرماید: " وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنين‏ »

نقش حمایتگری

كودكان گاه در حین اجرای عبادت یا به هنگام برخورد با دیگران ممكن است دچار شبهاتی در مورد نماز و عبادت بشوند. همچنین ممكن است نكاتی كه می شنوند باعث تردید آنان شده، آنها را از خواندن نماز و انجام عبادت باز دارد. لذا به منظور حفظ تمایل و اشتیاق آنها به عبادت، باید درصدد حمایت از آنها برآمد و پاسخ این شبهات را با نگرشی علمی و عقلانی داد تا در خور فهم كودك باشد و حتماً باید به زبانی ساده بدان پرداخت تا مشكلاتی كه نسبت به انجام عبادت و نماز در ذهن كودك بروز كرده است برطرف شده، با آرامش و طیب خاطر به عبادت بپردازد. باید برای كودكان گفته شود كه وقتی آنها نمازمی خوانند خداوند به آنان حسناتی می دهد و آنها را بیشتر دوست می دارد. پس كودك برای انجام عبادت و ادامه دادن آن نیازمند حمایتگری بزرگ ترهاست و حمایت فكری و معنوی آنها كودكان را در انجام عبادات استوار می گرداند.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :