چکیده:

مهمترین دوره عمر انسان دوران نوجوانی و جوانی است این دوره مصادف است با بروز بیداری های متعدد که هر کدام می توانند زمینه ای باشند برای رشد و سعادت و در صورت عدم هدایت آنها موجب بدبختی و سقوط انسان می شود مانند: بیداری فطرت، بیداری مذهب، بیداری جهان بینی و بیداری وجدان در هر کدام از بیداری ها باید به تربیت صحیح، محیط مناسبی را بوجود آورد تا رشد و تعالی جوان را به همراه داشته باشد. در دوره جوانی، شرایط و امکاناتی پدید می آید که گرد و خاک فطرت به کنار می‌رود و با هشیاری فطرت مذهب هم بیدار می شود. این بیداری در نوجوان عاملی برای رشد معنوی و اخلاقی می شود دید و بینش و نگرش خاص نسبت به جهان در او بوجود می آید جهان بینی او عوض می شود و وجدان هم در او بیدار شده و خود رای خویشتن قاضی و داور است اگر گناه و خطایی مرتکب شود خود را سرزنش می کند این بیداری خود از عنایات لطیف الهی و عاملی برای خود کنترلی است. درآموزش و تعلیم هر موضوع، اصول و مبانی ساختار آن موضوع از اهیمت ویژه و اساسی برخورداراست نیاز به پرستش ونیایش یکی از نیازهای اساسی و عمیق است که در عمق روان بشر وجود دارد. انسان به اقتضای فطرت الهی خود و به دلیل آنکه موجودی است چند بعدی و به اعتبار کرامتی که دارای میل ها و جاذبه های معنوی است که سایر موجودات فاقد آن هستند. بنابراین در دعوت جوانان و نوجوانان به دین و نماز باید به گونه ای عمل کنیم که آنها احساس آزادی کنند یعنی نباید هیچ گاه آنها را مجبور به دینداری کنیم یا برای انیکه مثلاً دیندار شوند به آنها مزایای زیادی بدهیم باید بتوانیم آنها را به عقیده ای معتقد کنیم، آن اعتقاد درونی خواهد بود. یعنی اعتقاد که نه برای جلب منفعت است و نه به دلیل ترس از قدرت خانواده مهمترین متولی تعلیم و تربیت دین بچه هاست برای انجام درست اینکار باید ابتدا انس دینی ایجاد شود و بچه عادت کند به انجام تعالیم دینی از جمله نماز بعد معرفت دینی بوجود می آید با استدلال و تجربه و تحلیل مسائل دینی زمینه تفکر دینی فراهم می گردد برای تجزیه و تحلیل مسائل دینی، لازم است با استفاده از سخنان بزرگان، اشعار ارزشمند سعدی، مولوی. حافظ و ... زمینه جذابیت و آشنایی با رازها و اسرار نماز و تفکر برای نیل به معرفت دینی را فراهم کنند. نقش خانواده و اطرافیان در این دوره بسیار حساس است زیرا با هدایت جوانان به سوی انتخاب دوستانی شایسته و معاشرت با افراد باتقوا، امر در دست یابی به شاکله دینی مدد می رساند. در این مسیر که انتخاب همنشین بسیار سفارش شده است. حضرت‌ علی (ع) می فرمایند: « از مصاحبت با مردم فاسد بپرهیز که طبیعت تو به طور ناآگاه، ناپاکی و بدی را از طبع او می دزدد در حالیکه تو از آن بی خبری» یکی از برکاتی که رفتن به مسجد و نماز دارد پیدا کردن دوستانی خوب و مؤمن است. خانواده برای تربیت دینی و مذهبی فرزندان و ترغیب آنها به اقامه‌ی نماز باید صادق و راستگو باشند. این اصل اول است خداوند می فرماید: « إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُه‏ (1) سخنان پاک به سوی او بالا می‌رود و عمل صالح به ان رفعت می بخشد» در خانواده هایی که بزرگترها تظاهر به دینداری می کنند نمی‌توانند بچه های خود بخصوص نسل جوان را جذب دین و نماز نمایند. اصل دوم اینکه گاهی ممکن است پدر و مادر سختگیری کنند برای تعلیم مسائل دینی ولی اصل همان تشویق است. خداوند در قرآن می فرماید: « خدا کسی است که با ملائکه بر شما درود می فرستد تا شما را از تاریکی به سوی روشنایی درآورد و به مؤمنان مهربان است.»(2) این آیه نشانه می دهد که سرلوحة هدایت و رشد انسانها رحمت و مهربانی کردن با آنهاست. پس برای تشویق جوانان و نوجوانان بسوی نماز باید آنها را تشویق نمود. اصل بعد اینکه باید فلسفه نماز را برای فرزندان بیان نمود یکی از دلایلی که بعضی از جوانان نماز راسبک می شمارند بی اطلاعی آنها از فلسفه این فریضة الهی است قرآن کریم می فرماید: « َ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَر...» (3) جوانان به حکم فطرت از آلودگیها نفرت دارند و دوست دارند به پاکی ها برسند پس بدانند نماز چاره ساز است و در جایی دیگر خداوند در قرآن کریم می فرماید: « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرين‏ » (4) پس یکی از حکمت های اقامة نماز مزین شدن به صفت استقامت و استعانت از ذکر الهی در دشواری هاست. جوانان باید بدانند خدا خیلی به آنها نزدیک است خداوند خود می فرماید: « وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ.»(5) نوجوانان و جوانان باید به کمک خانواده یاد بگیرند که اگر فرمان خدا را اجابت کنند خدا دعای آنها را مستجاب می کند. پس با عزمی قوی به سوی خدا می روند و به او پناه می برند. پس اگر خانواده درست فرزندان را تربیت نمایند و آنها اهل باشند و تعلق به خانواده را مهم بدانند خط هدایت والدین را پیش می گیرند. پس هنر والدین اینست که اهلیت فرزندان را حفظ کنند. وقتی این امر به قوت خود باقیست فرمان به اقامه نماز هم اثر بخش خواهد بود.

مقدمه

در جهان کنونی یکی از مهمترین دغدغه های بشر رسیدن به آرامش روحی و روانی در زندگی است که در پرتو آن بتوانند به اعتدال فکری، عقیدتی کامل برسند. در تعالیم انسان ساز اسلام این محقق نمی شود مگر با وصال به سرچشمة لایزال خداوندی و برقرار نمودن رابطه ای عمیق و پیوسته با او و این امر با نماز امکان پذیر است. نماز پیوند دهنده خلق و خالق است نماز، پرچم برافراشته دین، و نماز گزاران راه یافتگان سایه الهی هستند. نماز تمرین خوبی هاست در نماز به چشمها، « نگاه» به دستها،‌« سخاوت» به قلبها « صفا» به گامها، « استواری» و به همة مردم خوب زیستن، با خدا زیستن و رها از خود زیستن را آموزش می دهد و همین است که نماز سایة سنگین و سیاه « فحشا و منکر» را از وسعت زندگی بر می چیند.

 

همچنین قرآن کتاب بصیرت هاست و کلید حل مشکلات ماست باید با تمسک جستن به آن راه درست زندگی کردن را آموخت. راه و رسم مسلمان زیستن و تربیت صحیح آموخت. خشت های خانواده قرآنی مزین به مودت و رحمت است. در چنین خانه ای اگر چراغ ذکر الهی روشن شود، فرزندانی موحد پرورش می یابند.

نماز پر و از گاه روح، جویبار تطهیر کننده قلب، روشنایی چشم عارفان، تکیه گاه مطمئن سالکان و رهپویان و پشتوانه آرامش و تسکین روان انسان است. فرصت نمازگزاردن،‌ بهشتی است که انسان برای اعتلا و انبساط درون خویش می آفریند. آسمانی است که پذیرای بال های پرواز می باشد و کشتی نجاتی است که از موج حادثه ها به ساحل فلاح و سلامت می رساند.

گسترش فرهنگ نماز، تضمین مصونیت، تعالی و بندگی و همدلی و یگانگی جامعه است.

اگر در محیط خانواده، فرهنگ نماز گسترش و ژرفا یابد، اگر ترنم نماز فضای خانواده را معطر و متبرک سازد، اگر فرزندان، پدر و مادر را مقید و معتقد به نماز بیابند، بی هیچ تردید آنان نیز الگوی خویش را از خانواده خواهند گرفت و الفت با نماز خواهند یافت که ره آورد آن پرهیز از منکر و فحشا و گریز از آلودگی و همسایگی با پاکی و تهذیب و صفا و صداقت خواهد بود.

 

دوست داشتنی زمان برای بچه ها زمانی است که پدر و مارد نماز می خوانند پس باید سعی شود با نشاط، آرامش و زیبایی این فریضه را بجا آورد و به هیچ وجه شرایط سخت را برای فرزندان ایجاد نکرد تا حلاوت و شیرینی این لحظات را بچشند و کم کم جذب نماز شوند. در این جا این سوالات مطرح می شود که چه کنیم تا جوانان بیشتر جذب نماز شوند و به آن شوق و رغبت نشان دهند؟

 

نقش خانواده در این مسیر بسیار حساس چیست؟

 

چه عواملی در جذب هر چه بهتر و بیشتر آنان به سمت دین و نماز نقش دارند؟

 

 

 

نقش الگوی والدین

موضوع وظیفه خانواده است در تشویق جوانان به سوی نماز، بحث را با این آیه شریفه آغاز کنیم:

 

« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُون‏ »( الحجرات : 15)

مومنین کسانی هستند که به حقیقت مومنند کسانیکه به خدا و رسولش ایمان آوردند و دیگر شک و ریبی به دل راه ندهند و در راه خدا جهاد می کنند با مالها و جانهایشان آنها همان راستگویان هستند.

 

مومن واقعی لبریز از یقین به پروردگار است بنابراین انس با او را در صدر برنامه های خد قرار می دهد و سعی می کند هر چه بهتر تقویت نماید. مؤمن شکی به دل راه نمی دهد چون اگر دچار شک و تردید بود عبادات و نمازش هم افتان و خیزان و گاه و بیگاه انجام می دهد. نماز یعنی انسان قطره کوچک و خرد وبی مقدار وجودش را به دریای او متصل می کند از فقر بگذریم و به عنای او ارتباط پیدا کنیم. « يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميد.» (فاطر : 15)

انسان هیچوقت با حضور در نماز احساس ملال و خستگی نمی کند بلکه با هر نمازی پله ای را بالاتر می رود. « الصلوه معراج المومن»

سخن درباره وظیفه خانواده در ارتباط با تشویق فرزندان و جوانان به سوی نماز بودو. می توان فرزند مومن را به ماهی تشبیه کرد که در آب متولد می شود. آیا ماهی که در آب متولد می شود نیازی به آموزش شنا دارد؟ البته نه، فرزندی هم که در خانواده‌ای لبریز از ذکر و یاد و محبت خدا متولد می شود هیچ نیازی ندارد که آموزش ویژه ای برای نماز ببیند چون از همان لحظه تولد در گوشش اذان و اقامه گفته اند و او را به صلاة و فلاح دعوت کرده اند. خانه ای که پر از ذکر خداست و فرزند در این ذکر پرورش پیدا کند هیچ وقت از خدای متعال نمی گریزد دلش در ذکر خدا جلا پیدا می کند. که حضرت علی (ع) می فرمایند: « إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ الذِّكْرَ جَلَاءَ الْقُلُوب‏ » پس پدر و مادر صالح و باایمان در تربیت دینی فرزند خیلی مؤثرند و هر لحظه باید از غفلت ها و بی توجهی های او جلوگیری نمایند. کسی که نماز نمی خواند و اعتنایی به نماز ندارد در پرتگاه جهنم سقوط خواهد کرد پدر و مادر وظیفه دارند فرزندشان را نگه دارند و مثل وقتی که او را از خطرات زندگی حفظ می کنند باید از افتادن در این پرتگاه هم جلوگیری نمایند.

جابرابن عبدالله انصاری از رسول خدا(ص) سوال کرد. یا رسول الله دانستیم که خود را چگونه از آتش جهنم نگهداریم با انجام واجبات و دوری از محرمات اما ندانستیم که فرزند و خانواده را چگونه از آتش جهنم نگه داریم.پیامبر اکرم (ص) فرمودند : « خودتان عامل خیر باشید» اگر پدر و مادر خودشان سروقت نماز بخواند فرزند هم یاد می گیرد نمی شود انسان خودش نمازش را آخرین لحظات وقت بخواند اما توقع از فرزندش داشته باشد که نمازش را اول وقت بخواند و « یاد خدا در دلهایشان زنده کنید» دلی که انباشته از تصویرهای نادرست، هیاهو و قهقهه و… باشد جایی برای آرامش و ذکر خدا ندارد ذهن انسان باید جایی برای خلوت با خدا داشته باشد. برای اینکه بتوانیم بچه ها و جوانان را جذب نماز کنیم باید محبت خدا را در دلشان بیافشانیم پرورش دهیم  تا از این بوته محبت گل خوشبوی نماز بروید بدون ریشه و بوته این گل رشد و نمو نمی کند. باید نعمتهای خدا را بر ایشان بازگو کرد و به یادشان آورد آنوقت خدا را دوست خواهند داشت و اهل نماز خواهند شد چون نماز تواضعی است در برابر خالق مهربان، نمازش معنا پیدا می کند و رکوع و سجود و تکبیرش معنا پیدا می کند. وقتی که همه چیز برایش با معنی شد آرام آرام به این کار انس می گیرد لطف خدا را در نماز می‌یابد، پرده‌ی غفلت برای او کنار می رود و در آن هنگام هیچ چیز نمی بیند غیر از وجود لایزال خداوندی.

محیط خانه باید محیط ذکر و یاد خدا باشد تا فرزندان نماز خوان شوند اگر محیط اینگونه باشد فرزندان خود برای نماز خواندن بلند می شوند و اجباری هم در کار آنها نیست. پدر بارفق و مهربانی و مادر هم همچنین به امر به معروف و نهی از منکر می پردازد او را از بدیها باز می دارند البته نباید اینکارها را بدو بلوغ انجام داد یعنی صبر کرد فرزند به حد تکلیف برسد دختر 9 سال و پسر 15 سال تمام بلکه باید از قبل ارتباط او را با خدا محکم نمود.

 

حساسیت نسل جوان

امام صادق (ع) گروهی از شاگردانش رابرای تبلیغ مسائل مذهبی و دینی به جایی فرستاد. وقتی برگشتند حضرت از آنها جویا شد چه نتیجه ای گرفتید؟ بعضی گفتند خیلی موفق بودیم. بعضی هم گفتند خیلی موفق شدیم. امام فرمودند با چه کسانی روبرو شدید؟ گفتند با پیرمردها و بزرگان . امام فرمودند: علیک بالا حداث یعنی بر شما باد که به سراغ نسل جوان و نسل نو بروید آنها انعطاف پذیرند و قدرت جذبشان قوی است. آنها هر چه بر آنها القا شود می گیرند. شما با کسانی روبرو بودید که ساخته شده اند یا خوب یا بد دیگر شما قادر به عوض کردن آنها نیستید.

 

 

برای اینکه یک آینده مذهبی، معنوی و عبادی داشته باشیم و سراسر کشورمان غرق در معنویت و قداست شود باید سراغ بچه ها و نسل جوان برویم.

 

و آنها را با خدا و پیامبر و معنویات آشنا کنیم. باید سعی شود جنبه عقیدتی بچه ها را قوی نمود و آنها را با خدا آشنا نمود. وقتی ایمان انسان قوی شد آشنایی نسبت به خدا هم بیشتر می شود وقتی انسان بنده خدا شد وقت نماز که شد به نماز می ایستد.

 

تشویق به ایمان و معنویت

پس باید روضه معنویت و ایمان به خدا را در نسل جوان تقویت نمود. خانواده و مدارس باید این نقش را به خوبی انجام دهند. باید نسبت به ذات اقدس ربویی و پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) جنبه‌ی عقیدتی آنها راقوی نماییم. آنها بیمه شوند یکی از کارهایی که باید حتماً بچه ها و جوانان را وادار به انجام آن نماییم نماز و عبادت خداست. باید آنها را تشویق به این امر نماییم که بسیار برای آنها مؤثر واقع می شود. تشویق اثر عجیبی و خوبی دارد. چه بهتر است وقتی برای بچه ها لباس، ساعت، دوچرخه، … می خریم آنها را به عنوان جایزه عبادت به آنها بدهیم.

 

نقش خانواده در تقویت رفتارهای مذهبی

زندگی مذهبی به یک معنا شکستن بن بستهاست. انسان غیر مذهبی در حصارهایی که خودش برای خودش درست کرده زندگی می کند. به تعبیر ویلیام جیمز زندگی مذهبی یعنی چشیدن طعم شیرینی ها، زندگی مذهبی همراه شدن با گستره‌ی هستی (8)بچه هایی که با احساس مذهبی رشد می کننند از قدرت تخیل بیشتر برخوردارند، و خلاقیت بیشتری خواهند اشت. و نماز اصلی ترین نمود رفتار مذهبی در انسان است که نتیجه‌ی مهمترین مسئله در غرب بیماریهای روانی است اضطراب، افسردگی دامنگیر آنهاست که نداشتن مذهب است و آنها از رفتارهای مذهبی گریزان هستند. با توجه به تحقیقی که بعمل آمده بیماریهایی روحی و روانی در افرادی که در غرب به کلیسا می روند خیلی کمتر است.

 

بچه ها از هر کس محبت ببینند به او توجه بیشتری دارند. از او بیشتر یادی می گیرند و تقلید می کنند. بنابراین بهترین و بیشترین اوقات بچه ها با پدر و مادرشان است. پس آموزشهای آنها می تواند پایدارتر و عمیق تر باشد. بهترین اوقات پدر و مادر وقتی است که آنها به نماز می ایستند، آرام ترین شرایط همان زمان است، زیباترین جامه، خوشبوترین و معطرترین لباس در تن پدر و مادر زمانی است که می خواهند نماز بخوانند. این همه تعلیم وتربیت مذهبی است تشویق به نماز است و این نقشی است که خانواده در ظهور رفتار مذهبی دارد.

 

پس زیباترین و دوست داشتنی شرایط و اوقات برای بچه ها زمانی است که پدر و مادر نماز می خوانند، نباید خدای نکرده شرایط نماز را برای آنها سخت کنیم آنها را در بدترین شرایط روحی و روانی قرار دهیم. احساس بچه ها را آزرده نکنیم و آنها را در شرایط سخت قرار ندهیم. مثلاً همه جا سکوت باشد که بابا نماز می خواند و یا کسی راه نرود که حواسش پرت می شود اینها باعث می شود که روحیه بچه ها از نماز زده شود و دیدگاه آنها نسبت به موضوع فرق کند و همین تا جوانی و بعد هم باقی بماند و تقویت نشود.

 

باید نیازهای عاطفی و ذهنی بچه ها ارضاء کرد تا آمادگی درک نیازهای مذهبی را داشته باشند و به آنها جامه عمل بپوشند و فردی مذهبی تربیت شوند.

 

پس برای اینکه فرزندان ما اهل نماز باشند از خانواده باید شروع کرد و سنگ بنا را درست گذاشت بعد مدرسه، مساجد و … باید در این امر کوشش لازم را بعمل آورند تا انشاءالله اقامه نماز در جامعه به نحو احسن انجام پذیرد.

 

پس ما باید سعی کنیم پرورش احساسات مذهبی بچه ها و نسل جوان را تقویت نماییم که جلوه رفتارهای مذهبی نماز است.

 

«چه کنیم تا جوانان دین را آسان بپذیرند»

اولین چیزی که برای تربیت مذهبی لازم است کسب ایمان است بعد عمل به این ایمان چون از طریق عمل بهتر می توانند از الگوها استفاده نمایند. و ایمان خود را قوی کنند. در کنار ایمان باید عمل هم باشد پس دین آموزی باید علاوه بر ایمان با رعایت عمل باشد.

 

مسئله بعد آموزش است.  در هر سنی باید آموزش لازم باشد تا موضوع دقیق و کامل القا شود برنامه های آموزشی دین باید مورد پسند نسل جوان باشد در حد فهم و ادراک آنها باشد یک بعد مراسم دینی نماز است باید زمینه جلب و جذب بیشتر جوانان را به این مسئله آماده نمود مسئله دیگر اینکه مسائل دینی باید عملی باشد، همه با هم در میادین در حضور مردم نماز بخوانند این را بیشتر قبول می کنند و می پسندند.

مورد بعد اینکه برنامه ها و مراسم باید جذاب و گیرا باشد مثلاً محل برگزاری مراسم را زیبا کرد و معطر نمود و اینکه برای اجرای مراسم مذهبی مثل نماز خواندن باید حالت تهیا داشت یعنی پدر و مادر باید در منزل وقت نماز برای انجام این فرضیه آماده باشند.

مسئله بعد اینکه عبادت باید روح داشته باشد هنگامی جوان جذب عبادتی چون نماز می شود که والدین و مربیان در عبادت اخلاص داشته باشند و خضوع و خشوع داشته باشند. این سبب جذب بیشتر جوان به نماز خواهد شد.

 

نکته بعد اینکه دین و مذهب و نماز راباید سهل گرفت بر جوانان و نوجوانان آسان گرفتن باعث جذب بیشتر آنها به دین خواهد شد. « يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْر » خداوند برای شما آسانی می خواهد و خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا قرار دهد(البقرة : 185)

 

یا رسول خدا(ص) می فرمایند: « بعثت علی شریعه سهله و سمحه یعنی بر دینی آسان و فطری مبعوث شدم»

 

پس باید دین را بر جوانان آسان گرفت تا آنها هر چه بیشتر جذب عبادت و نماز گردند

 

 شرایط مربیان دین

کسیکه می خواهد موضوع دینی را به نسل جوان بیاموزد باید آگاهی و اطلاع کافی داشته باشد. آگاهی از تعالیم دینی و عبادت داشته باشد. از شرایط فرد و روح و روان او و عاطفه اش با خبر باشد شرایط زمان و مکان را بداند تا بتواند آموزش صحیح را داشته باشد.

 

نکته دوم اینکه ایمان و باور داشته باشد و این را بداند که جوان و نوجوان امانتی است خدا در اختیار او قرار داده است پدر و مادر باید این موضوع را دقیق بدانند که فرزندشان امانتی است از جانب خدا پس باید از این امانت به خوبی محافظت نمایند و باعث سقوط او نشوند. مورد بعد اینکه پدر و مادر باید جنبه الگوئی و عمل داشته باشند. الگوی از عدالت و انصاف و همه مسائل را خود انجام دهند تا بتوانند درروحیه فرزندشان هم تأثیر بگذارند. پس پدر و مادر برای اینکه بتوانند مسائل دینی از جمله نماز را بهتر به فرزندان بیاموزند و آنها را به این امر تشویق نمایند باید شرایط فوق الذکر را داشته باشند.

 

ارزش خانواده در تفکر اسلامی

خانواده در تفکر اسلامی جایگاهی بسیار رفیع دارد اگر موضوع خانواده در اسلام را با سایر اموری که مشابه این مقوله است مقایسه کنیم برجستگی خاصی در مسئله خانواده ملاحظه می کنیم که بعضی از آنها مهم و بعضی مهمتر هستند. اما گاهی اموری وجود دارند که واژه اهم نیز برای آنها کفایت نمی کند و باید به دنبال ادبیات دیگری برای بیان عظمت آنها بود از جمله این موضوعات، موضوع «خانواده» است.

 

خانواده از چند نظر دارای اهمیت است. اول آنکه وجود انسان در درون خانواده ریشه گرفته و در آن تکوین می یابد. و دلیل دیگر اینکه می بینیم آغاز خلقت انسان با خانواده شروع شده است آیا راز این قضیه این نیست که خانواده رکن عالم هستی است؟ آیا این امر بدان معنا نیست که خانواده رکن عالم هستی و به کل هستی جهت می دهد؟

 

خانواده منظومه ای متشکل از زن و مرد و فرزندان است که سلسله روابط عمیق روحی، عاطفی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان آنها جاری است و با هدف رفع نیاز و کسب آرامش در حیطه روابط بالا و تولید و تربیت نسل، به حیات خود ادامه می دهد. در حقیقت خانواده مهمترین جایگاه پرورش نیروی انسانی و محیطی مناسب برای رشد اعضای خود به شمار می رود و با رشد اعضای خانواده است که اجتماع رشد می کند.

 

پس خانواده کانونی است که در آن ارزش های اخلاقی و باورهای دینی و معیارهای اجتماعی از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد و زمینه رشد عاطفی و تربیت اخلاقی و اجتماعی خانواده را  فراهم می کند. یکی از راههای رسیدن به استحکام خانواده در تفکر اسلامی داشتن اقتدار  عاطفی و منطقی و برخورداری والدین از بصیرت و بینش اجتماعی است. آگاهی های مستمری که می تواند ضامن رشد مطلوب شخصیت اجتماعی کودکان و نوجوانان شود و در این صورت است که زمینه رشد اعتقادی و پایبند کردن آنان به ارزشهای عبادی و انجام فریضه ها در چنین خانواده هایی به راحتی قابل طرح و اجرا است. در محیط خانواده ای که اعضای آن متعبد هستند.  فضای آرام حاکم بوده و اعضای آن از اعتماد به نفس بالای برخوردارند. جمع اینگونه خانواده ها همچون ظروف مرتبط هستند که به هنگام کم شدن یکی از آنها دیگر ظروف جای خالی آن را پر می کند، بدون اینکه ضرر یا وقفه ای در مجموعه ایجاد شود. خانواده در یک نگاه تحلیلی مرکب از قول، فعل، صدق و صفاست. به عبارتی والدین یا با قولشان یا با فعلشان و یا با صدقشان، فضایی را شکل می دهند تا فرزندان را بهتر تربیت کنند و آنها را جذب دین و احکام عبادی و نماز نمایند.

 

ارتباط خانواده با محیط های آموزشی

ارتباط خانه با محیط آموزشی از لوازم غیر قابل اغماض در تربیت دینی نسل جوان و نوجوان است ضرورت این ارتباط را ویژگی توحیدی تربیت به وجود می آورد تربیت به طور ذاتی به وحدت و یکپارچگی همه نهادهای تربیتی به خصوص دو نهاد خانواده و محیط های آموزشی اعم از مدرسه و محیط دانشگاه ها محتاج است. به همین دلیل برنامه های آموزشی نماز در خانواده باید از طرف آموزش و پرورش حمایت شود. چگونه ممکن است یک نوجوان در مدرسه به طرق مختلف پیام های مربوط به نماز را دریافت کند ولی در خانواده چنین فضایی نباشد و او نماز خوان پرورش یابد؟

 

از جمله اقداماتی که در این مورد می توان انجام داد آن است که والدین از طریق مدرسه در جریان کامل محتوای آموزش کتابهای درسی درخصوص نماز قرار گیرند و در منزل نیز در راستای آن محتواها به تقویت رفتار فرزندان خود بپردازند.

 

مشکل مربیان در ارتباط با نوجوانان و جوانان

این دوران دارای نقاط ابهام زیادی است نوجوانان نه کودکند و نه بزرگ آنها شرایط ویژه ای دارند مشکل مربیان با آنها  مشکل تضادهاست در وجود آنها طوفانی برپاست، عواطف، احساسات آتشین، خلق و خوی تغییر یافته و روح منقلب از ویژگیهای آنهاست. مثل بزهکاری، احساس اضطراب، مشکل درسی و مدرسه ای، افسردگی و… با این مقدمه به این بحث می رسیم:

 

ضرورت توجه به نماز

 

این عوامل ایجاب می کند که نوجوان و جوان به سوی نماز روی آوردند حتی اگر نماز به قصد قربت هم نباشد لااقل برای تأمین سلامت جسم، ذهن و روان امری واجب و ضروری است. ایمان ستونی است که آدمی را درطوفان زندگی و در موارد متزلزل درونی تکیه گاه است و با ایمان به خدا و مذهب همانند عصایی آدمی را از افتادن و مغلوب شدن نگاه می دارد. اعتقاد به خدا عامل حل بسیاری از تضادها و درگیری های فکری، موجبی برای حل و رفع کشمکش های درونی و سپس برای دستیابی به آرامش است. در قرآن کریم آمده است:

 

«أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏ آگاه باشید که دل با یاد خدا آرام می گیرد»(رعد : 28)

تربیت دینی در نوجوانی وجوانی توجه دادن او به نماز و عبادت، ایجاد رابطه انس بین او و خدا، نه تنها احساسات مذهبی او را اقناع، بلکه تمایلات طبیعی و هواهای نفسانی او را هم مهار کرده و رفتار او را تحت کنترل در می آورد و از همه آنها مهمتر اینکه احساس رنج درونی، فشار عاطفی، نگرانی، ترس، آشفتگی، احساس گناه شدید را که از ویژگیهای این دوره است از بین می برد.

 

رعایت اعتدال دربرخورد با جوانان

پرهیز از افراط و تفریط قاعده اساسی زندگی است. از طریق رعایت میانه روی به معنای واقعی کلمه می توان بهتر به هدف رسید. در تربیت دینی و آموزش نماز نیز از این اصل باید پیروی نمود. علایق گوناگون فرد مستلزم فعالیتهای متنوع در زندگی است که هر کدام از آنها تأثیر خاص در مجموعه حیات انسان به جا می گذارد. نماز با همه قداستی که دارد نباید وقت بازی یا استراحت کودک و نوجوان را بگیرد. اصولاً نمازی که مزاحم انجام فعالیتهای طبیعی فرزند باشد. نظم تربیتی مطلوب نخواهد داشت. لذا والدین باید با کسب آگاهی از همه جنبه های زندگی فرزند خود آسان گیری و اعتدال را مراعات نمایند.

 

عکس العمل های مناسب در قبال رفتاری دینی فرزندان

عمل و عکس العملهای مناسب باعث پیشرفت و اصلاح امور در زندگی انسان می شود اگر رفتاری از فرد بخصوص از جانب نوجوان سربزند ولی پاسخی دریافت نکند آن رفتار منجر به آثار مطلوب نخواهد شد. رفتارهای نامطلوب با عکس العمل درست، تعدیل و اصلاح می شود و رفتارهای نامطلوب از طریق عکس العمل های صحیح تقویت می گردد در مورد نماز نیز از همین قاعده باید پیروی کرد.

 

قابل ذکر است که عکس العملهای صرفاً به تشویق و با تنبیه محدود نمی شود ممکن است عکس العمل والدین یک تذکر مفید باشد، تذکری که نه تشویق است نه تنبیه ولی اثر مفیدی در رفتار فرد دارد به عنوان مثال وقتی که پدر یا مادری فرزند خود را که نماز را سبک می شمارد در مورد آیه شریفه‌ی« الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون‏ »(ماعون/5) توضیح مختصری به تناسب درک او بدهند در قالب این تذکرها قرار می گیرد.

 

حضور در مجامع و محافل نماز باعث تشویق به این امر می شود

مشاهدات انسان یکی از عوامل مؤثر در تربیت انسان است. قرآن در آیات متعدد انسانها را به دیدن و  فکر کردن دعوت می کند. بین دیدن و باور کردن رابطه مستقیم وجود دارد. باید کاری کنیم که فرزندمان با صحنه های گوناگون اقامه نماز و آماده شدن برای اقامه نماز مواجه شود. شرکت در نمازهای جماعت مسجد محل، شرکت در نماز جمعه و موارد مشابه به آن می تواند در تقویت روحیه نمازگزاران  فرزندان ما مؤثر باشد.

 

ایجاد ارتباط بین زیبایی و نماز

 

انسان یک موجود زیبا دوست است و به دنبال زیبایی ها می رود و این ویژگی را خداوند در وجود آدمی قرار داده است بخصوص نوجوانان که پیش از بزرگسالان زیبایی ها را می بینند و دوست دارند با ترتیب دادن یک سجاده زیبا و یا چادر نمازی  قشنگ برای دختران، جانماز و لباس زیبا برای پسران می توان رغبت آنها را به نماز خواندن  و حضور در جمع نمازگزاران را فزونی بخشید. هر قدر والدین بتوانند زیبایی ها را با نماز خواندن پیوند بزنند به همان اندازه موفق تر خواهند بود. با توجه به نکات و راهکارهای فوق در می یابیم که هر اندازه برنامه های مربیان با نیازها و علایق و رغبت های افراد تناسب و هماهنگی داشته باشد، رفتار و نگرش مثبت به آن برنامه ها در افراد افزایش مییابد و هر اندازه این اعمال و روشها با رغبت و علاقه فاصله داشته باشد و یا در تعارص باشد، نه تنها جاذبه ایجاد نکرده بلکه باعث بی علاقگی، بی رغبتی و گاه تنفرو بیزاری در انها می شود. در هر حال هنر والدین که می خواهند نیاز درونی فرزندان را به پرستش خدا شکوفا و هدایت کنند اینست که زیباترین شکل و شیواترین آموزش ها باید با رغبت های فرزندان همخوانی داشته باشد تا آموزش نهادینه گردد.

 

علل بی توجهی به نماز در بعضی از نوجوانان و جوانان

علتهای گوناگون ممکن است باعث زدگی نوجوان و جوان از نماز گردد.

1. علل مربوط به خود نوجوان و جوان:

 

• نادانی از اهمیت مسئله، عدم درک تعلیم مذهبی و ارزش آن

 

• تنبلی و تن پروری به ویژه برخی از آنان که دائماً گوشه ای لمیده اند و بی توجهند

 

• غفلت و مسامحه کاری و اوقات را بی حساب گذراندن و اتلاف وقت تا فضای نماز

 

•  بی حالی و رخوت، بی حوصلگی که آن نیز نشانه ای از عدم درک لذت ارتباط با خداست

 

•  اثبات وجود و نشان دادن این که کسی است که می تواند یاغی و عاصی باشد.

 

•  احساس گناه از لغزش گذشته و این تصور که آب از سرما گذشته، دیگر نماز را چه فایده ای است!

 

• و بالاخره عدم عادت به عبادت و در نتیجه نداشتن روحیه لازم برای این برنامه

 

1.  علل مربوط به خانواده :

 

• عدم ایجاد عادت در او به نماز خواندن کودکی بدان حساب که هنوز وقت نماز خواندن او نشده است.

 

•  عدم دعوت او به نماز در شرایط کنونی و کار و برنامه او را در اختیار خود او قرار دادن

 

•  دعوت او به نماز از روی خشونت و قهر و عقده سازی و آزده ساختن او

 

•  سلب اعتماد او از خانواده و احساس ریاکاری والدین و یا تقدس خشک و تحجر در آنها

 

•  احساس این مسئله که والدین او ستمکارند و عبادتشان تلاشی بی حاصل است.

 

•  احساس آزادگی از گذشته زندگی خود و احساس فشار و زور از دعوت به عبادت در گذشته

 

• آلودگی درغذای خانواده از نظر طیب بودن که رابطه ای است بین غذای طیب او عبادت و عمل صالح (يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحا »(11)

 

در طریق اصلاح

 

برای اصلاح نوجوانی و نجات او از دام  این بلای بزرگ باید از همان راهی وارد شد که آن شرایط را برای او بوجود آورده است برای خشکاندن درخت فتنه بهتر این است ریشه ها را بخشکانیم و برای زدودن آثار و عوامل انحراف بهتر اسیت به علتها توجه کنیم بدینسان، مادام که در فرد ریشه یا عامل جهل و غفلت و تن پروری وبی- رغبتی زدوده نشود مادام که خانواده ها سروسامان نداشته و یا بی توجه و بی برنامه باشند. مادام که دوستان و معاشران نایاب فردی را احاطه کرده و در میان گرفته اند و تا زمانی که جو جامعه و شرایط محیط نابسامان و آشفته است امید به اصلاح بسیار ناچیز و اندک خواهد بود. برنامه ریزی برای اصلاح نوجوان و جوان در محیط خانواده و زندگی یک سوی قضیه است، تلاش برای کنترل جامعه و محیط سوی دیگر آن، و این دو در هم دارای تأثیر و تأثرند، از آن بابت که حیات انسان چهره ای اجتماعی دارد.

 

شیوه های جلب و جذب جوانان به نماز

 

با وجود مشکلات گوناگون وظیفه تربیت از والدین و مربیان سلب نمی شود. باید بازوی جوان را گرفت و از هر راه ممکن در امر جهت دهی او اقدام بعمل آورد اقداماتی که باید در این راستا صورت گیرد:

 

1.       در رابطه با خود فرزند

 

• جهل زدایی از طریق والدین با استفاده از کتب، مجلات، نوشته ها
•  استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی و شور عرفانی نوجوان و جوان
• ایجاد رغبت در او از طریق برقراری رابطه انس با او، پذیرش، رفاقت با او
• ایجاد اعتقاد در او به احاطه و نظارت بی انقطاع خدا بر اعمال و رفتار از طریق بحث های خانوادگی و جلسه ای

 

• آشنا کردن او با حقیقت این جهان که اینکار مستلزم شهامت بسیاری است.

 

•  قرار دادن تربیت بر پایه رشد با توجه به خصایص نوجوان و جوان که مورد توجه اسلام است.

 

•  یادآوری نعمتهای خداوند

 

•  پاسخ به پرسش های مذهبی و تجهیز آنان به دفاع از مذهب

 

•  زمینه سازی برای خود یابی، خودسازی، محاسبه نفس

 

این نکته را نیز باید افزود که اصولاً دعوت به مذهب و از جمله نماز منحصر به سه طریق است:

 

بیان حقایق و معارف تفصیلی، موعظه و نصیحت، مباحثه و بحث

 

البته دادن بینش و آگاهی به افراد و آنگاه تقویت عزم و اراده افراد در جهت یابی فرد به سوی مذهب و تعالیم آن نقش اساسی دارد. قرآن کریم مقصد و منظور ما را به وجهی نیکو روشن می سازد:

 

زَعَمَ الَّذينَ كَفَرُوا أَنْ لَنْ يُبْعَثُوا قُلْ بَلى‏ وَ رَبِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسير * فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِه‏ …(12)

 

 

 

1.  در رابطه با خانواده

 

در این زمینه نکات و برنامه هایی است که رعایت آنها در جلب و جذب فرزند به سوی نماز مؤثر است اهم آنها عبارتند از:

 

•  بعد الگویی خانواده بگونه ای که پدر و مادر به هنگام نماز همه کارها و برنامه های خود را تعطیل کنند و به سوی نماز روی آورند و این خود درسی سازنده و عملی است

 

• استفاده از جاذبه های صوتی و کلامی برای جلب و جذب، مثل قرائت نماز با صدای خوب، با لحن خوب و جذب کننده با سخنان آهنگ دار و...

 

•  ایجاد رابطه با فرزند با استفاده از عواطف گرم خانوادگی، از اعلام محبت، نشان دادن رحمت و عنایت، تحریک عواطف، و گاهی هم بهره گیری از مهر و قهر به صورت توأم

 

•  استفاده از زمینه تشخیص طبی مشاور و همدم گرفتن، یاری و معاونت خواهی در امور و در نتیجه به موقع جهت دادن او

 

•  کنترل های غیر مستقیم و مراقبت درباره نوجوان، زیر نظر داشتن برنامه او، به موقع تذکر دادن و واداشتن او به نماز و این تذکر نباید صورت خشونت، رسواگری و تنبیهی داشته باشد.

 

•  و بالاخره توجه به این نکته علمی و اسلامی که دل می تواند دل را هدایت کند. سخنی از والدین و مربیان مؤثر است که برخاسته از جان و دل باشد

 

اعمال روشها برای تشویق جوانان و نوجوانان به نماز

 

در اعمال روشها برای واداشتن نوجوان به نماز از فنون و شیوه هائی میتوان استفاده کرد که علمای روانشناسی و تربیت بدان ها تکیه کرده اند. این فنون  به صورت کلی در تربیت مورد استفاده و در تربیت مذهبی، از جمله در وا داشتن به نماز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

 

اهم روشها عبارتند از:

•  روشهای آگاهی بخش چون روش اعلام و اشعار، روش آیت، روش تذکر و هشدار امر به معروف و نهی از منکر، ارشاد و...
• روش های عاطفی چون روش حب، روش رحمت، روش همراهی و همکاری، احسان و …
• روشهای خیر خواهانه چون وصیت، نصیحت، وعظ، حکمت
•  روشهای تبینی چون محاوره و گفتگوی آزاد
•  روشهای برانگیزاننده چون تحسین، تأیید، تشکر و سپاس، ترغیب، پاداش و...
•  روشهای امید ساز چون وعده، رجاء، بشارتها و...
• روشهای ترغیبی چون ذکر صالحان، داستان و...
• روشهای عنایت آمیز چون مطالبه و مزاح، عبور کریمانه، تفاغل و...
•  برخوردهای غیر مستقیم مثل کنایه، تعریض، اشاره و...
•  روشهای جدی در برخورد مثل اعلام تعجب، تقبیح، قطع محبت، قهر و...
• روشهای اعتراض مثل عقاب، اعتراض، ابراز تأسف، نهی، محروم کردن و...
•  روش سرزنش ها و تعبیر مثل ملامت، توبیخ، تحقیر عمل و...
•  روش هشدار دهنده مثل اخطار، افشاء و...
•  روش تهدیدی مثل ارعاب، وعیدو...

 

اصول اعمال روش ها

 

در اعمال روشهای تربیتی برای واداشتن جوانان و نوجوانان به نماز اصولی باید مورد عنایت قرار گیرند

 

•  ایجاد امید در فرد برای پاکی و شایستگی روحی
•  در نظر داشتن شرایط سن، جنس، تفاوتها و...
• در کیفیت اجرا، اصل اعتدال و مصلحت و تدریج را بایدرعایت کرد
•  استمداد از خود فرد، دوستان و معاشران، مدرسه و خانواده،‌ مسئولان، در عین مدد خواهی از خداوند و توکل داشتن بر او
•  پرهیز از تمسخر، طرد ورود، بخود واگذاری کار، حیله و فریب، استبداد و خشونت
•  تکیه بر آگاهی و تفهیم، تمرین و تداوم، القاء مداوم
• مراقبت از اسوه سازی، فریضه سازی، سهل گیری ( مثل کوتاه کردن نماز، عدم تکیه بر تعقیبات و...)

 

قواعدی که باید برای جذب فرزندان به نماز رعایت کرد.

این که چگونه باید آنها را به سوی مقصد مورد نظر جلب کرد سوالی است که پاسخ قاطع و نسخه وار ندارد پاسخ آن بستگی دارد به آگاهی از نوع شخصیت فرد و درباره هر کدام از آنها به یک گونه خاص باید عمل کرد.

تیپ های شخصیتی عبارتند از: شخصیت خودکار، شخصیت سازش پذیر، شخصیت بدگمان، افتاده، مبارزه طلب، ماجراجو، مشقاق و اخلاقی و ... با هر کدام از آنها باید به یک گونه خاص برخورد کرد اما در رابطه با همه آنها اجرای این ضوابط و اتخاذ مواضع زیر دارای نقش سازنده و جهت دهنده است:

 

•  قاعده محبت و اعلام این سخن غرور آمیز که خوشحالم چون تو پسری یا دختری نماز خوان دارم

 

•  قاعده تشویق از طریق ذکر فضایل و پاداش های عملی روا و مناسب در اسلام چون عمل نماز
•  قاعده ستایش عملی دیگران بدون به رخ کشیدن و تحقیر او
• قاعده روحیه دادن از طریق این عبارات که نماز تو را نورانی تر و شاداب تر می کند
• آراستن ظاهر مثل تهیه جای مناسب برای نماز، جانمازی زیبا، سرو وضع و حالت دادن و...
•  آسانگیری بر او و مراقبت بر او که خود را در عبادت خسته نکند و سطح توقع او در امر عبادت بالا نرود که خسته شدگان امروز از کثرت عبادت، تارکان صلاه فردای ما را تشکیل می دهند. و در این زمینه از امام صادق(ع) سخنی آمده است:

کنت شابا فاجتهدت فی العباده … جوان بودم و در عبادت کوشا. همگام با پدر شب زنده داری می کردم و به نماز شب می ایستادم شبی پدرم به من رو کرد و فرمود: پسر تو جوانی،‌ بخواب هنگامی که خدای از جوانی راضی باشد به او همان اجر سالمندان را خواهد داد...

 

البته روش های تصویری، عرضه و نمایش، اجرای برنامه های از این قبیل در تلویزیون و دگر عرصه ها خود در این زمینه نقش فوق العاده دارند و در ایجاد رغبت و جلب نوجوان و جوان مؤثرند به ویژه که بر مبنای قاعده هدایت عواطف باشند و تحریکی هم از این باعث داشته باشند البته خانواده نباید در برابر خودباختگی بعضی از جوانان و سرکشی و عصیان و استقلال طلبی آنها احساس ناامیدی می کند و فکر کند که دیگر نمی توان او را به راه آورد. جای ناامیدی نیست از نظر علمی و اعتقادی زمینه های متعددی در نوجوان و جوان وجود دارد که راه را برای تربیت مذهبی و سوق دادن او به نماز و عبادت فراهم می کند و ما باید با استفاده از آن زمینه ها و با تکیه بر روشها و اصول ذکر شده به شرط عمل و پیشگیری می توانیم او را به راه آوریم.

 

زمینه های دیگر

 

علاوه بر موارد فوق موارد زیاد دیگری در نوجوان و جوان وجود دارد که خانواده و مربیان با استفاده از آنها می توانند او را به سوی عبادت و نماز جهت دهند مانند:

 

•  خواستاری ارضای تمنیات معنوی و مافوق طبیعت
•  تحقق آرزوها و خواسته های که برآورده کردن آن را جز از خدای نمی تواند توقع داشته باشد
• خواستاری پی بردن به اسرار و حقایق جهان آفرینش و رمز و راز آن.
• میل به داشتن آرامش و سکوتی که از شرایط حیات اوست و در غیر اینصورت احساس ناامنی و اضطراب خواب راحت را از چشم او می ستاند.

 

• خواستاری هدایت عقلانی زیر که خود او هم به این نتیجه می رسد که:

 

لا یزال العقل و الحمق یتغالبان الی ثمانی عشر سنه فاذا بلغها غلب علیه اکثر هما فیه(13)

 

پرهیز از این راهها

در زمینه توجه دادن فرزندان به نماز والدین و مربیان وظیفه دارند از اقدام به مسائل و اموری بپرهیزند که اهم آنها عبارتند از:

•  عدم تحمیل عقیده اگر چه تحمیل در عمل باشد. در اسلام تحمیل عقیده نداریم (لا إِكْراهَ فِي الدِّين‏)(14)  ولی  تحمیل در عمل می تواند باشد تا در سایه آن کراهت در عمل از میان برود ( اکره نفسک علی الفصائل)(15)
• جریحه دار کردن عواطف مثل افشاگری، رسوا کردن ها، تحقیر و تخطئه، نیشخند زدنها
•  امر و نهی شدید و تذکرات مکرر نیشدار تا زمینة ایجاد روح مقاومت در فرد فراهم نگردد.

 

• به خود رها کردن و به خود وانهادن او که در آن صورت قبح ترک وظیفه از میان می رود.

 

•  تنبیه بدنی، آن هم در حضور جمع که شعله سرکشی و عصیان را شدیدتر خواهد کرد.

 

آثار اخلاقی و تربیتی نماز

نماز، پیام پرورش پروردگار است. نماز بازدارنده از بدیها، معراج هر مؤمن است مایه نزدیکی هر پرهیزگار به خدا، پاک کننده گناهان، شستشو دهندة جسم و جان، خاموش کننده آتش دوزخ، بن اسلام، پایه دین، نردبان رسیدن به اوج کمال و انسانیت، مهمترین نهاد دین، بهترین کارها و معیار سنجش اعمال است. اگر نماز قبول شود کارهای دیگر هم پذیرفته می شود و اگر نماز رد شود کارهای دیگر هم مردود است. خداوند مسیح و دیگر پیامبران، علیهم السلام، را به نماز سفارش کرد، نماز نور چشم انبیاء و جانشینان به حق اوست. کسی که به قبله روی آورد و به خدا توجه کند، خدا نیز به دیدة رحمت به او بنگرد و برکاتش را بر او فرود آورد. بوسیله نماز، دعاها مستجاب و نیازها برآورده می شود. نماز غایت غایتها و نهایت نهایت هاست. کسی که خدا را یاد کند خدا نیز او را یاد می کند، خدای تعالی فرموده است: أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري‏ نماز را برای یاد من برپا دارد(16)

یا می فرماید: فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُم‏ (17)

نماز، حضور در برابر پروردگار و رفتن مسیء به درگاه محسن است. در نماز حاصل و نتیجة کارهای پیامبران وجود دارد. زیرا وظیفه پیامبران، آشنا کردن مردم با راه خدا و رساندن آنان به بارگاه پروردگار است و نماز نیز چنین اثری دارد وقتی که بنده در زمان، مکان، لباس و حالت خاص به خدای روی می کند و با تکبیر، تحمید، الفاظ ویژه و حرکت ها و حالتهای معین به زندة پایدار توجه می کند و نماز می گذارد، خدا نیز حجاب از دلش بر می گیرد تا خدا را به خدا بشناسد و لیاقت در محضر حق را بدست آورد در نماز، خدای پاک، خود را به بنده اش معرفی می کند در نتیجه، معرفتش اوج می گیرد و ایمانش کمال می یابد. برترین پیامبران و بهترین آفریدگان به معراج رفت و نزد عرش نماز گزارد و برای امت خود معراجی برای عروج به درجات معرفت و کمال و رسیدن به بارگاه ذوالجلال آورد. نماز، پیام تربیت رب است. نماز بگزاریم و امن پیام پروردگار و رهاورد پیامبران، صلوات الله علیهم اجمعین، را گرامی بداریم باشد که خداوند ما را از نماز گزاران واقعی قرار می دهد. و توفیق تشویق فرزندان و جوانانمان هم به سمت این فریضه الهی به مان عنایت کند. انشاءالله.

 

پاسخ به یک سوال و تأثیر تربیتی مراعات وقت نماز

یک سؤالی که بعضی با آن روبرو هستند اینست که ما منکر نماز، حکمت، اهمیت و اثرات تربیتی آن نیستیم اما چه لزومی دارد که در اوقات معینی خوانده شود. آیا بهتر نیست که مردم آزاد باشند و هر کس به هنگام فرصت و آمادگی روحی این وظیفه را به انجام رساند؟

 

پاسخ: تجربه نشان داده است که اگر ما مسائل تربیتی تحت انضباط و شرایط معینی قرار نگیرد، عده ای آن را به دست فراموشی می سپارند و اساس آن به کلی متزلزل میشود، اینگونه مسائل حتماً باید در اوقات معین تحت انضباط دقیق قرار گیرد تا هیچ کس عذر و بهانه ای برای ترک آن نداشته باشد بخصوص که اجرای این عبادت در وقت معین، دارای شکوه تأثیر و عظمت خاصی است بالاخص بصورت دسته جمعی و روشن است که گرد آوردن مردم برای اجرای این عمل، نیاز به تعیین زمان مشخص دارد.

 

و این یکی ازاثرات تربیتی نماز است که باعث نظم و انضباط در فرد مؤمن می شود. و خانواده ها باید این نکته را بدانند و به جوانان هم متذکر شوند.

وقت شناسی و زمان سنجی از مهمترین عوامل پیشرفت جوامع بشری است در تعلیم و تربیت نیز چنین است هر آموزشی باید درست در زمان مخصوص آن داده شود و هر تربیتی باید در وقت ویژه اش عملی شود. زودتر و دیرتر از زمان مخصوص آن باشد یا نتیجه معکوس می دهد یا زیانبار است یا کم اثر است یا بی اثر خواهد بود. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: الْأُمُورُ مَرْهُونَةٌ بِأَوْقَاتِهَا (18) کارها در گرو زمان ویژه آنهاست.

 

عبادت، کار و کسب، استراحت، خواب، صرف غذا، تفریح، بازی، مهمانی، فکر کردن و ... هر کدام زمان مخصوص به خود را می طلبد. انسان اگر از فرصتها درست استفاده کند روزگار خوشی خواهد داشت.

 

 حافظ شیرین سخن می گوید:

الا ای دولتی طالع که قدر وقت، می­دانی

 

 

 

گوارا بادت این عشرت که داری روزگاری خوش

اسلام برای رسیدن انسانها به رشد، تعالی و برخوردار شدن آنها از پیشرفت همیشگی مادی و معنوی، اهمیت زیادی برای مسأله وقت، در عبادات قائل شده است تا با رعایت آن تمرین وقت شناسی کنند امام صادق(ع) می‌فرمایند: وَ الصَّلَاةُ تُسْتَحَبُّ فِي أَوَّلِ الْأَوْقَاتِ. خواندن نماز در اول وقت و در اولین فرصت، کاری مستحب و پاداش‌افزاست.

 

وقتی فرد مؤمن فرصت را غنیمت شمارد و قدر وقت را بداند و به موقع نمازش را بخواند همچنین به سفارش قرآن که می فرماید: وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقين‏ (19) توجه نماید تا لحظه فرا رسیدن مرگ به این برنامه عبادی عمل می کند و پیوسته از گناه و آلودگی مصون خواهد ماند.

 

 

 

نتیجه گیری :

 

امام صادق (ع) در پاسخ معاویه بن وهب که درباره بهترین وسیله محبوبیت و تقرب بندگان به پروردگار پرسیده بود، فرمودند : « مَا أَعْلَمُ شَيْئاً بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ أَفْضَلَ مِنْ هَذِهِ الصَّلَاة: بهترین وسیله محبوبیت و تقرب بندگان به پروردگار پس از معرفت خدا، نماز است.»

 

تعلیم و تربیت دو عنوان تفکیک ناپذیرند و تنها در پرتو این تفکیک ناپذیری است که نقش معنای و رسالت مفهومی خویش را به درستی ایفا می کند. جامعه ما که مبتنی بر مبانی دینی است نیز می بایست تعلیم و تربیتش همه دینی باشد و در همه پیکره آن رنگ دین تجلی نماید بنابراین اگر چه نهادها د قبال ترویج فرهنگ و تربیت فرزندان کشور اسلامی رسالت خطیری به عهده دارند. زیرا خانواده به عنوان اولین نهاد بدیهی است برای دست یابی به مراحل عالی تربیت دینی باید ابتدا نیازها، توانایی ها و ویژگیهای انسان را به عنوان موضوع تربیت بشناسیم. اصولاً فرزندان ما تا کاری را نشناسند و به هدف آن کار پی نبرند اقدام به انجام آن کار نخواهند کرد پس باید ابتدا اندیشه و تفکر آنها را خلاق و مبتکر کرد بعد از آن نوبت به قبولی عملی می رسد یعنی آن حکم عقلی که توسط اندیشه پذیرفته شد منشأء اثر نمی شود بلکه باید به آن حکم و فرمان قلب ایمان آورد یعنی شوق که در درون وجود آدمی است او را از ایمان قرار گرفته است. لذا باید خانواده ها همپای شرایط فرهنگی دنیای امروز و متناسب با محتوای غنی منابع دینی، راه روشنی را جلوپای جوانان این مرز و بوم قرار دهند تا با شناخت کامل اصل نماز با توجه به همان تفکر و اندیشه و با کسب ایمان لازم در این خصوص فرزندانشان به امور دینی بسیار حساس و مهم می باشد. به امید موفقیت همه عزیزان در پیشبرد اهداف اسلام و به امید داشتن جوانانی مؤمن و شاداب که نسل آینده را با ایمان خود به خوبی خواهند ساخت.

رَبِّ اجْعَلْني‏ مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاء (20)

پی نوشت ها :

1.  قرآن کریم

 

1.  سوره فاطر آیه 10
2.  سوره عنکبوت آیه 45
3. سوره بقره آیه 153
4.  سوره بقره آیه 186
5.  سوره حجرات آیه 15
6. سوره فاطر آیه 15
7. کتاب تجارب مذهبی از ویلیام جیمز ترجمه فارسی دین و روان
8.  سوره بقره آیه 185
9. سوره رعد آیه 28
10. سوره مومنون آیه 51
11. سوره تغابن آیه 7
12. بحار  جلد 1
13. سوره بقره آیه 256
14. علی (ع)
15. سوره طه آیه 14
16. سوره بقره آیه 153
17. بحارالانوار ج 77
18. سوره حجر آیه 100
19. سوره ابراهیم آیه 40

تالیف و ترجمه:

منبع: 1- آیات قرآن کریم 2- امام علی و مباحث تربیتی محمد دشتی 3- ارکان اسلامی        محسن عقاری 4- پرتویی از اسرار نماز      حجه الاسلام قرائتی 5- حی علی الصلاة سلمان غفاری 6- سلامت نوجوانی وزارت آموزش و پرورش 7- مجلات رشد

 

این مطلب را به اشتراک بگذارید :