با لطف خداوندی،در سالهای اخیر شاهد تلاش چشمگیری در جهت احیای هر‌ چه‌ بیشتر امر"نماز"و‌ تـعظیم و تـکریم ایـن بالاترین شعار و رفیع‌ترین پرچم دین می‌باشیم.در این رهگذر بدون تردید غور و تفحص در مبانی‌ روان‌شناختی ویژگیها و ابعاد شـخصیتی‌ نمازگزاران،زینت بخشان هر مسجد و محفل، صاحبان برترین‌ فضیلتها،همصحبتان با خدا1و ره یافتگان‌ به‌ سوی کمال،ترویج و تـعمیم این‌ ویژگیها و تلاش در جهت اتـصاف بـه این‌ صفت‌ها؛امری است واجب و ضرروری.

حقیقت این است که هدف از خلق آدمی و عبادت خالق هستی،رسیدن به فلاح است و بس‌2؛و بستر‌ فلاح نردبان‌"صلواة"است و جز مصلین(نمازگزاران)رهروی را توان پیوستن به‌ جرگهء مفلحین نیست.3

دکتر غلامعلی افروز

به دیگر سـخن، اشرف مخلوقات الهی، انسان است‌4و نهایت کمال انسان در هیأت‌" نمازگزار"متصّور است.نماز راز و رمز‌ هستی، جوهرهء‌ کمال، سکوی معراج‌5و حلقهء توحید است.

والاترین آمال و اهداف تربیتی در نظام تعلیم‌ و تربیت اسلامی،انتقال انسان موجود به انسان‌ مطلوبی است که ابعاد وجودی‌اش بـه‌ زیور"نماز"مزین گـشته،شخصیت فردی و رفتار اجتماعی‌اش تبلوری است از‌ نهایت‌ عبودیت‌ و رشد یافتگی.بنابراین بررسی‌ تحلیلی و تطبیقی ویژگیهای انسانهای رشد یافته‌ و شخصیت‌های متعالی جامعه در سیمای‌ نمازگزاران و زدودن آفات رشد و آثار شرک و دوگانگی نظر و عمل در بین قائمین‌ به‌ صلوة، از جـهات گـوناگون مؤثر و مفید بوده،بخصوص در شناساندن فلسفه و هدفهای تربیتی نماز و مشی‌ و سیرهء اخلاقی نمازگزاران به کودکان و نوجوانان و تلاش در انطباق رفتارهای موجود با اندیشه‌های متعالی،بایدهای‌ مطلوب‌ و ارزشهای‌ والای قرآنی نهفته در فلسفه،‌ حکمت‌ و‌ معنای‌ نـماز؛فوق‌العاده ارزشـمند است.

در این نوشتهء محدود، به رغم بضاعت‌ اندک،تلاش بر این است که از طریق بازگویی و تبیین گوشه‌هایی از منش و اخلاق‌ و رفتار مورد انتظار از منادیان توحید،سرایندگان سرود رهایی و آزادگی‌ و به پادارندگان‌"نماز"از نگاه‌ قرآن؛عظمت،جلال و شکوه‌"نماز"،این‌ برترین رمز کمال و حـلقهء یـکتایی و تـوحید،بیش‌ از پیش آشکار گردد.

در اینجا برای درک مـحسوس‌ و عـینی‌تر شخصیت‌ و رفـتار نمازگزاران در موقعیت‌ها و شرایط مختلف و عرصه‌های گوناگون‌ زندگی و نیز بیان روشنتر مبانی نظری و عملی موضوع، سعی می‌شود سیمای جامع نمازگزاران در آینهء قرآن و در قالب‌ رفـتارهای‌ متفاوت،تشریح‌ گردد.

-نمازگزار هـمیشه بـا خالق است و اندیشهء متعالی و خلاق دارد.

-نمازگزار همیشه در‌ اندیشهء‌ پیمودن صـراط مستقیم‌6و طـریق حق و در آرزوی همانند سازی‌ با انبیاء و اولیاء و رشد یافتگان مکتب‌ توحید است.7

-نمازگزار همیشه‌ شهادتگر حق است و سرایندهء سرود آزادی و آزادگی،وحدت و خداجویی و شرکت ستیزی.8

-نمازگزا همیشه‌ مـنظم‌ و مـنضبط، وقت‌شناس و خـوش‌قول و راسخ قدم در عهد و پیمان است.

اقامهء نماز به هنگامهء‌ هر‌ اذان،از‌ سـپیدهء صبح تا شام،نمازگزار راستین را سحرخیز، وقت‌شناس،متعهد و مسؤولیت‌پذیر می‌سازد.

-نمازگزار هیأت خویش را با جامهء‌ طاهر‌ و حلال می‌آراید،از هر لقمهء حرام و تملک‌ غصبی مبراست و جـز روزی پاک و حـلال‌ چیزی‌ نمی‌جوید.

-نمازگزار رفـتاری ساده و بی‌آلایش دارد، همیشه متواضع و فروتن است و از انانیت و خودگامگی بدور‌ می‌ باشد.9

-نمازگزار با یاران و خویشان و همشهریان‌ خود پرخاشگرانه سخن‌ نمی‌گویند.10

-نمازگزار همیشه‌ شاکر خداوند،قانع و راضی و آرام است و با حرص و ولعـ،جاه‌طبی، مال‌اندوزی و زیـاده‌طلبی بـیگانه می‌باشد.11

-نمازگزار صبور‌ و شکور و خویشتن‌دار است و در برابر ناملایمات و تجارب ناخوشایند زندگی شکیبا‌ و استوار.12

-نمازگزار دارای بالاترین عزت نفس، کـریم و سـخاوتمند و اهـل احسان و خیرخواه است،و هرگز خودخواه و خومدار‌ و بخیل‌ و انحصار طلب نیست.

-نمازگزار با سعهء صدر و درک عمیق از شرایط اجتماعی و اقـتصادی‌ دیـگران،با احساس مـسؤولیت و بدور از بی‌تفاوتی‌ها و خست‌ها از روزی حلال خود و از آنچه در توان‌ دارد،با‌ چهره‌ای‌ گشاده و طیب خاطر انفاق‌ می کند.13

-نمازگزار همیشه پشـتیبان یـتیمان، دادرس‌ مسکینان،حامی تهی‌دستان و یاور‌ محرومان‌ است.14

-نمازگزار برای تقویت بنیهء اقتصادی جامعهء اسلامی،زکات مال‌ خویش‌ را‌ تقدیم اهلش‌ می‌کند.15

-نمازگزار در زندگی خـود مـقتصد و مـعتدل‌ است،از‌ اسراف و تبذیر و بدور می‌باشد و با اعتماد به رویهء اعتدال،همواره از شخصیتی‌ متعادل‌ و متعالی برخوردار است و در‌ طریق‌ کمال‌ گـام برمی‌دارد.16

-نمازگزار خـود‌ مزّین‌ به ارزشهای الهی و فضیلتهای اخلاقی است‌ و همواره آمر به‌ معروف و ناهی از منکر مـی‌باشد.نمازگزار همیشه در انـدیشهء زدودن آفـتهای‌ اجتماعی‌ و تحکیم ارزشهای والای قرآنی است،و در حقیقت‌ فلسفهء نماز و آثار‌ فردی‌ و اجتماعی آن‌ در جامعه بدون‌ ایـفای‌ رسـالت نظارت عمومی و هدایت یکدیگر به نیکی‌ها و مطلوب‌ها و بازداری خطاکاران و کژروان‌ از‌ انحرافات‌ رفتاری و آسیب‌های اجـتماعی نـمی‌تواند‌ تحقق‌ یابد.17

-نمازگزاران اهـل‌ شور و مشورت‌ هستند18 و‌ از خودکامگی و خودرأیی‌ اجتناب‌ می‌کنند.

-نمازگزار همواره عفیف و پاک‌دامن است و از پردهء عصمت و غفت گامی فـراتر نـمی‌نهد19، چرا‌ کـه‌ نمازگزار با قدرت نماز به عالی‌ترین‌ درجهء‌ خویشتن‌داری‌ نایل آمده،در‌ برابر‌ همهء کشش‌های‌ غـریزی و مـحرکهای جنسی‌ مقام‌ است و با مصونیت معنوی همیشه حریم و حرمتهای الهی را پاس می‌دارد.20

-نمازگزار با حفظ مفهوم‌ و معنای نماز، لحظه‌ای از یاد و راهـ‌ خـدا‌ غافل‌ نبوده،همواره‌ پاسدار‌ ارزشها‌ و مبلغ برترین‌ فضیلتهاست.21 -نماگزار‌ همهء فکر و نیت و عمل و حرکتش‌ برای خـداوند و در راه خـداست و بس.22

-رفتار نمازگزار‌ آینهء‌ خداپرستی،جلوهء توحید‌ و معنای آزادی و وارستگی‌23و شرک‌ستیزی‌24است.

-نمازگزاران بی‌تکلّف و بی‌ریاء25هستند‌ و زمـینهء‌ رشـد‌ و شـکوفایی‌ شخصیت و خلاقیت و نوآوری با بی‌تکلفی و آرامش فـکری انـسان‌ فراهم می‌شود.تکلّف و ریاء به عنوان نشانی از ضعف شخصیت،احساس حقارت و خود بزرگ‌بینی،با بهداشت روانی منافات دارد و آدمـی را‌ دچـار دوگانگی احساس و تعارض‌ روانی می‌نماید.تعارض و کـششهای روانـی، آرامش خاطر را از انـسان سـلب مـی کند و اضطراب و افسردگی را جانشین آن می‌سازد.از این رو نـمازگزاران بـدور از شرک و ریاء‌ و اجتناب‌ از هر تظاهر و تکلیف با وحدت‌ شخصیت،آرامش خاطر، اعتماد به نـفس و احـساس خودارزشمندی،در زندگی فردی و اجتماعی ظاهر می‌شوند.

-نمازگزاران صـادقانه سخن می گویند و کـلامی آرامـ، متین و استوار دارند،جز حق‌ نمی‌گویند‌ و جـز بـه حقیقت شهادت نمی‌دهند. به دیگر بیان، نمازگزاران هرگز دروغ نمی‌گویند و خلاف حق و حقیقت شهادت نـمی‌دهند و در اظـهار کلام حق ثابت قدم‌ می‌باشند.26نمازگزاران‌ از‌ آفـات زبـان،دروغ و غـیبت،تهمت،نیش کلام،استهزای دیگران‌ مصون‌ بـوده،لغو‌ گـریزند.27هیچیک از وابستگی‌های حیات مادی،زر و زیـور، مشغله‌های حـرفه‌ای و شغل و مقام،نمازگزار را لحظه‌ای از اندیشهء خداجویی و حق‌گویی غافل‌ نمی‌کند.28

-نمازگزاران همواره چهره‌ای گشاده و مصمم،آرام و آرامش‌ بخش‌ دارند،و ایـن از بـزرگترین موهبت‌های‌ الهی‌ است که خداوند بـه‌ نمازگزاران عـطا کرده است:

ان صـلوتک سکن‌ لهم

29.نماز نـهایت تـسلیم انسان به درگاه خـالق‌ هستی،پرچم عبادات،قیام به آزادگی و صلح و آرامش است و شخصیت نمازگزار منبع آرامش‌ روان است و سکینهء‌ قلب.رفتار نمازگزار تـقویت‌ اعتماد بـه نفس،احساس خود ارزشمندی، کمال‌جویی و زدودن تشویق و نگرانی و اضـطراب از چـهرهء دیـگران است.نمازگزار

پیوند » شماره 205 (صفحه 15)

________________________________________

(به تـصویر صـفحه مراجعه شود) درمانگر اضـطراب‌ها و افسردگی‌هاست.

-نمازگزار هـمیشه پاکیزه و نظیف، طاهر و مطهر‌ است.روزی‌ چندین بار‌ وضو،پالایش‌ جسم و جان،گندزدایی وجود از هر ناپاکی و نادرستی و تبری از هر آلودگـی و کـج‌اندیشی‌ است.شست‌وشوی صـورت و زدودن هر غبار و نقاب ناصواب از وجه و نمای اجـماعی، تطهیر دسـتها،این‌ نـمادهای‌ قـدرت‌ از نـاسپاسی‌ها،مسح سـر و خالی کردن اندیشه و تفکر از هر انگیزه و تخیّل غیرحق،مسح پا و صیقلی و هموار ‌‌کردن‌ مسیر هدفمند و جهت‌دار کردن‌ زندگی و نشان کردن گامها در پیمودن‌ طریق یکتایی و یگنگی‌ و اخلاص،و...همه و همه وجود ارزشمند نمازگزار را از آلایـش و ناپاکی مبرا می‌گرداند و همواره صفای درون‌ و پاکی برونش را در هر مجلس و محفلی نمایان‌ می‌سازد.

بدهیی است که در قاموس‌ روان‌شناسی‌ منظور از"رفتار"،مجموعهء نگرشها،باورها، عادتها،کنش‌ها و واکنش‌هایی‌ است که از هر انسانی سر می‌زند و نسبتا پایدار،قابل مشاهده‌ و ارزیابی و قابل پیش‌بینی مـی‌باشد. فی المـثل،کسی را با صفت یا رفتار"تقدّم‌"در سلام‌"می‌شناسیم که این رفتار مطلوب در شخصیت او همواره پایدار و مستمر‌ و در شرایط و موقعیت‌های گوناگون قابل مشاهده و ارزیابی باشد و بر همین اساس اطرافیان این فرد می‌توانند صفت و ویژگی‌"تقدّم در اسلام‌"را بـه‌ عنوان یـک رفتار مطلوب و قابل مشاهده‌ پیش‌بینی نمایند.و در اینجا‌ سخن‌ این است که‌ معاشران و اطرافیان،همکاران و همشهریان، شاگردان و اعضای خانوادهء شخصی که به‌ نمازخوان یا نمازگزار مشهور است،چه‌ رفتارهایی را می‌توانند و یـا مـی‌بایست از وی‌ انتظار داشته باشند و پیش‌بینی نمایند.

پیوند » شماره 205 (صفحه 16)

________________________________________

تصّور و انـتظار‌ والاتـرین رفتارها،بهترین‌ کنش‌ها و معقول‌ترین واکنشها از فردی که در خانه،مسجد و مدرسه،اداره و بازار،سفر و حضر،به هنگام صبح و ظهر و عصر و غروب و شب،نماز می‌خواند(توسط اطرافیان، همراهان،همکاران و معاشران،بخصوص‌ کودکان و نوجوانان)،امری‌ است‌ طبیعی و بیانگر محقق شـدن مـعنا و مفهوم و فلسفهء تربیتی‌ نماز در رفـتار فـردی و زندگی اجتماعی است.

به دیگر سخن در این شرایط همیشه و برای‌ همگان،به ویژه نوباوگان و نسل‌ جوان‌ شایسته‌ترین‌ الگوهای‌ رفتاری در موقعیت‌های‌ مختلف،برای همانند سازی‌ وجود‌ دارد.فقط در‌ این وضعیت است که فرهنگ غالب جامعه، یعنی فرهنگی نماز،به مثابهء بـرترین ارزشـها و فرهنگها،برای همهء عصرها و نسلها متبلور خواهد بود.

برای تشریح ویژگیهای‌ رفتاری‌ مورد‌ انتظار از نمازگزاران جامعه به ساده‌ترین زبان، مجموعهء ویژگیها در‌ قالب‌ دو مقولهء کلی رفتار فردی و رفتار اجتماعی از دیدگاه مبانی‌ روان‌شناختی مطرح می‌گردد،هر چند که این‌ تفکیک کـاملا صـوری است و رفـتارهای‌ فردی‌ و اجتماعی نمازگزاران به معنای دقیق کلمه،از وحدت و یکپارچگی خاص خود‌ برخوردار می‌باشد.

ویژگیهای شخصیتی نمازگزاران در بعد رفتارهای فردی و اجتماعی (اخلاقی، ذهنی،اجتماعی):

-نمازگزاران مـتواضع و خاک طبع‌اند،اهل‌ خضوع و خشوع‌اند و بی‌تبکر‌ و بی‌ریاء‌ هستند:

الّذین هم فی صلاتهم خاشعون

.30تواضع، جاذبهء وجود،زینت‌منش و بـرترین الگـوی‌ (به تـصویر‌ صفحه‌ مراجعه شود)

پیوند » شماره 205 (صفحه 17)

________________________________________

رفتاری است و تکبر از اصلی‌ترین‌آسیب‌های‌ شخصیت آدمی و مخلّ بهداشت روانی و مانع‌ شکوفایی وجود و خلاقیت‌ ذهنی‌ است.31

-نمازگزاران،سرداران جبهه‌های معنویت و خداجویی؛آرامش بـخشان ‌ ‌چـهره‌های نگران، درمانگران دلهای خسته و لرزان و هدایتگران‌ جامعه‌ به‌ سوی کمال و آرامش‌اند.آنگاه که‌ نمازگزاران خود را به زیورها و زیـنت‌ها و ارزشـها و فـضیلت‌های‌ رفتاری‌ نماز‌ متصف‌ می‌نمایندت،و در این راه پایدار و استوار می‌مانند،برترین الگوهای کمال برای کودکان و نوجوانان و پویندگان‌ طریق‌ حق بـوده،سلامت و سعادت و رستگاری جامعه را در برابر همهء ناملایمات،همهء تهاجمات فرهنگی بیگانگان‌ و لجام‌ گسیختگی‌ غریبان،حفظ می‌نمایند.

آن گاه کـه فرهنگ پویا و متعالی‌"نماز"با همت نـمازگزاران وارسـته از هر وابستگی، در خانه‌ و اداره و کوچه و خیابان و در هر شهر و دیار سایه‌اکفن می‌شود و معنا‌ و مفهوم نماز به‌ نیکی محقق می‌گردد،نهایت افتخار و آرزوی‌ همهء آزادگان،کودکان و نوجوانان،بزرگسالان و اندیشمندان جامعه،پیوستن به جرگهء نمازگزارن‌ خواهد‌ بود.

پاورقی‌ها

: (1)-پیامبر(ص)فرموددند:اگر می‌خواهید خدا با شما صحبت کند،قرآن بـخوانید و اگر می‌خواهید شما با خدا‌ صحبت‌ کنید،نماز‌ بخوانید

(2)-

قو لوا لا الا الله تفلحوا

(3)-سورهء مؤمنون،آیات 2-1

(4)-سورهء مومنون،آیهء 14

(5)-الصلوة معراج المؤمنین

(6)-سورهء حمد،آیهء 6

(7)-سورهء حمد،آیهء‌ 7

(8)-اشهد انّ لا اله الا الله

(9)-سورهء فرقان،آیهء 63

(10)-سورهء لقمان،آیهء 19

(11)-سورهء معارج،آیهء 22

(12)-سورهء معارج،آیات‌ 22-19

(13)-سورهء شوری،آیهء 38

(14)-سورهء معارج،آیهء 25-24 -سورهء مدثر،آیهء42-43

(15)-سورهء نور،آیهء 37 -سورهء مائده،آیهء 55

(16)-سورهء لقمان،آیهء19-17

(17)-سورهء آل‌عمران،آیهء104 -سورهء عنکبوت،آیهء45 -سورهء هود،آیهء87

(18)-سورهء شوری،آیهء 42

(19)-سورهء مؤمنون،آیهء‌ 5

(20)-سورهء معارج،آیهء23

(21)-سورهء معارج،آیهء 24

(22)-سورهء انعام،آیهء 162

(23)-سورهء معارج، آیـهء 26

(24)-

لا اله الا الله

(25)-سورهء مـاعون،‌ آیات 6-4

(26)-سورهء معارج، آیهء 33

(27)-سورهء مؤمنون،آیهء 3

(28)-سورهء نور،ایهء‌ 37

(29)-سورهء توبه،آیهء 103

(30)-سورهء مومنون،ایهء2

(31)-سورهء ماعون،آیات 6-4

این مطلب را به اشتراک بگذارید :