■ احكام نماز مسافر مسائل مورد نياز پاسخگويان به همراه اختلاف فتاوي
1ـ مقدار : هشت فرسخ = سه ميل (ميل= 4000 ذراع به ذراع يد) معادل آن به كيلومتر چهار نظر:
الف ) 40 كيلومتر (زنجاني)
ب ) 43 كيلومتر (مكارم)
ج ) تقريبا 44 كيلومتر ( خويي، وحيد، تبريزي، سيستاني)[1]
د ) 45 كيلومتر (امام، خامنه اي، فاضل، گلپايگاني، تبريزي)[2]
نكته: موضوع بدون تسامح عرفي است: فإن نقصت عن ذلك و لو يسيرا بقي على التمام.
(امام،خويي،...)
2 ـ چگونگي طي مسافت: الف ـ امتدادي ( ذهابا ، إيابا )
ب ـ تلفيقي سه قول است:
1 ) عدم كون الذهاب أقل من أربعة. (امام، خامنه اي)[3]
2 ) ذهاب و إياب هر كدام چهار فرسخ باشد. ( خويي، گلپايگاني، صافي، وحيد)[4]
3 ) روي هم هشت فرسخ باشد. (تبريزي، سيستاني، بهجت)
3 ـ إن كان للبلد طريقان: الف ) إن سلك الأبعد، قصّر.
ب ) إن سلك الأقرب، أتم.
ج ) إن ذهب من الأقرب و كان أقل من أربعة فراسخ... (مباني در تلفيق)[5]
4 ـ مبدأ محاسبه مسافت:
الف ) سور البلد و فيما لا سور له آخر البيوت. (امام، خويي،...)
ب ) بلاد الكبيرة الخارقة : (امام، بهجت)
1 ـ محله ها از هم جداست ـ آخر محله.
2 ـ محله ها متصل اند ـ اگر از منزل حساب كند مسافت است، احوط جمع كند.
ج ) از آنجايي كه عرفا مسافر حساب مي شود. ( سيستاني، بهجت)
5 ـ كشف خلاف در اثناء سير:
الف ) قبل از نماز: علم يا شك به عدم مسافت دارد بعد معلوم شد که مسافت بوده:
يقصر، و إن لم يكن الباقي مسافة. (امام،خويي...)
ب ) بعد از نماز: 1 ) اعتقد المسافة فقصر ثم ظهر عدمها ـ وجبت الإعادة ( امام، خويي، ...)
2 ) اعتقد عدم المسافة فصلى تماما ثم ظهر خلافه ـ
در وقت: اعاده واجب است. (امام، خويي، وحيد، سيستاني)
اعاده واجب نيست. (مكارم)
در خارج وقت: قضا كند به احتياط واجب. (امام، بهجت)[6]
قضا لازم نيست. (خويي، وحيد، سيستاني)
6 ـ راه ثبوت مسافت ـ
الف ) علم و بينه
ب ) عدل واحد: 1 ) احوط جمع كند. (امام، مكارم، بهجت) 2 ) مجزي است. (خويي)
ج ) مطلق ثقه: 1 ) مجزي است. (خويي) 2 ) مجزي نيست. (فاضل، زنجاني)
د ) ظن و شك: 1 ) مجزي نيست (مشهور)
1 ـ معني : بداند كه هشت فرسخ راه را مي پيمايد. (سيستاني)[7]
2 ـ از اول مسافرت باشد. (اجماعي)
3 ـ كسي كه نمي داند سفرش چند فرسخ خواهد شد، تمام بخواند. (اجماعي)
4 ـ تصميم به رفتن هشت فرسخ از اول جزمي باشد نه معلق. (اجماعي)
5 ـ عرفا بقدري برود كه در حال سفر باشد و إلا: الف ) تمام بخواند
ب ) جمع بخواند
6 ـ تابع (فرزند، همسر، زنداني):
الف) مي داند هشت فرسخ مي رود، شكسته بخواند.
ب ) نمي داند هشت فرسخ مي رود؛
1 ) احتياط واجب بايد بپرسد. (بهجت،گلپيگاني، صافي)[8]
2 ) پرسيدن لازم نيست. (خويي، سيستاني، تبريزي، زنجاني)[9]
ج ) شك دارد جدا مي شود يا خير؛
1 ) شكسته بخواند. (امام)
2 ) تمام بخواند. (خويي، گلپايگاني، صافي، سيستاني، فاضل،...)[10]
الف ) پيش از رسيدن به چهار فرسخ:
1 ) برگردد يا مردد شود، نمازش تمام است.
2 ) مردد شود ولي حركت نكند سپس ادامه دهد، شكسته است.
3 ) مردد شود در حال حركت باشد، سپس قصد ادامه سفر كند:
الف ـ ادامه سفرش هشت فرسخ است، نماز شكسته است.
ب ـ مجموع قبل از ترديد و ادامه سفر، هشت فرسخ است:
1 ـ جمع بخواند (گلپايگاني، اراكي)
2 ـ شكسته بخواند.
ب ) بعد از رسيدن به چهار فرسخ {علي المبني}
(يا مقداري كه با برگشت هشت فرسخ مي شود):
1 ) قصد دارد بماند، نمازش تمام است.
2 ) قصد دارد برگردد، شكسته است.
ج ) تغيير مقصد در اثناء سفر ضرري به قصد هشت فرسخ يا استمرار آن نمي زند. (اجماع)
نكته: بحثي از مباحث وطن كه به عهده آيت ... شريعتي بود و ارائه فرمودند:
منتهي سفر (مقصد) كجاست؟
مشهور مي فرمايند اول شهر مقصد ملاك است.[11] آيت ... سيستاني: انتهاي آن آخرين مقصد است.[12]
شرط چهارم: عدم مرور از وطن و محل اقامه
در بحث قواطع مي آيد.
شرط پنجم: أن يكون السفر سائغا ـ
الف ) اقسام معصيت:
1 ـ خود سفر معصيت است ، مثالها:
1 ) سفري كه براي خود شخص ضرر دارد.
2 ) خلاف نذر
3 ) زن بدون اذن شوهر : الف ـ در صورتي كه موجب نشوز باشد. (خويي، زنجاني)
ب ـ نماز تمام است به احتياط واجب. (مكارم)
ج ـ تمام است. (باقي مراجع)
4 ) سفر فرزند:
الف ـ بدون اذن باشد، تمام خواندن قائل ندارد.
ب ـ با نهي والدين، نماز تمام است. ( بهجت، نوري)
ج ـ نهي همراه اذيت شدن، نماز تمام است. (خويي، تبريزي، مكارم، فاضل، گپايگاني، صافي)
د ـ بدون نهي با اذيت شدن، نماز تمام است. (امام، سيستاني)
5 ) فرار از جنگ
6 ) براي صيد: الف ـ صيد لهوي باشد، نماز تمام است.
ب ـ براي قوت باشد. نماز شكسته است.
ج ـ براي تجارت باشد :
1 ـ روزه ندارد (افطار)
2 ـ نماز: احتياط جمع است (امام، فاضل، بهجت، تبريزي)
شكسته است. (مكارم، نوري)
احتياط مستحب جمع كند. ( سيستاني، اراكي )
2 ـ غايت سفر معصيت است (مثال: براي دزدي) :
الف ـ اين هدف از اول تا آخر است : مانع است بالاتفاق
ب ـ اول داعي طاعت است سپس داعي معصيت مي گردد:
1 ) نسبت داده شود سفر به طاعت: قاطع نيست
2 ) در حال سير كردن قصد معصيت كند: قاطع است.
3 ) در حال توقف قصد معصيت كند: قاطع نيست.
احتياط جمع است در حال توقف.
ج ـ اول داعي معصيت است سپس طاعت : نماز قصر است.
د ـ داعي طاعت و معصيت مشترك اند: نماز تمام است. ( امام، خويي )
3 ـ كار حرام در اثناء سفر واقع مي شود، (مثل: غيبت كردن) : مانع نيست.
4 ـ وسيله غصبي باشد:
الف ـ مانع نيست ( نماز شكسته است) : ( امام، فاضل، بهجت، تبريزي)
ب ـ احتياط واجب جمع بخواند: ( مكارم )
ج ـ فرار از مالك باشد، نماز تمام است: (سيستاني)
5 ـ سفر ضد واجب باشد، (مثل: مطالبه ديان) :
الف ـ لأجل ترك الواجب: نماز تمام است، احتياط مستحب جمع (اتفاق)
ب ـ ترك واجب قهرا باشد نه به داعي: نماز قصر است احتياط مستحب جمع (اتفاق)
ب ) حكم تابع در سفر معصيت:
1 ـ مجبور باشد، نماز قصر است.
2 ـ اغراض صحيحه داشته باشد، نماز قصر است.
3 ـ قصد اعانت داشته باشد، نماز تمام است.
ج ) حكم عاصي در حال بازگشت:
1 ـ بعد از توبه باشد: نماز قصر است.
2 ـ قصد مستقل براي برگشت باشد: نماز قصر است.
3 ـ رجوع به وطن باشد: نماز تمام است، احتياط مستحب جمع بخواند.
شرط ششم : خانه به دوش(بيوتهم معهم) نباشد ـ [13]
1 ) مثالها : دورگرد، صحرانشين، عشاير، ملاحون و كاركنان كشتي و مانند اين موارد در صورتي كه خانه و زندگيشان همراه اوست.
2 ) نماز قصر است اگر مسافرت جهت مقصد ديگري باشد همانند زيارت.
3 ) خروج به حد مسافت جهت تهيه غذا و مانند آن :
الف ـ احتياط واجب جمع بخواند. (امام)
ب ـ نماز شكسته است. (خويي)[14]
شرط هفتم: (لا يتخذ السفر عملا له) [15]
الف ـ بعض فقهاء مثل حضرت امام و مقام معظم رهبری عنوان من شغله السفر مثل راننده را اصل قرار داده و عنوان من شغله فی السفر یا کثیر السفر (مثل معلم و کارمند که برای شغلشان مرتب سفر می روند) را ملحق به آن دانسته اند.
ب ـ بعض دیگر از فقهاء مانند آیات عظام سیستانی مکارم وحید عنوان کثرت سفر را اصل قرار داده و راننده و مانند آن را از باب کثیر السفر ذکر کرده اند.
بنابر این در مطالب ذیل به این نکته توجه شود که بعض شرائط در من شغله السفر عینا در من شغله فی السفر یا کثیر السفر نیز تکرار می شود بخاطر وحدت ملاک.
1 ) مثالها و مصاديق :
مكاري، ساعي[16]، اصحاب السيارات(راننده و كمكش و شاگرد)، و اصحاب السفن إذا كان منزلهم خارج السفينه
2 ) در سفر غير شغلي مثل زيارت:
الف ـ نماز شكسته است. ( مشهور )[17]
ب ـ احتیاط واجب جمع بخواند. ( زنجاني )
ج ـ اگر عرفاً او را کثیر السفر بگویند نماز کامل است (سیستانی) با توجه به معیار ایشان در کثیر السفر[18]
3 ) تحقق موضوع یا كيفيت تحقق من شغله السفر:
الف ـ عزم بر شغل به همراه اشتغال به سفر مقدار معتد به. (امام)[19]
ب ـ عزم بر شغل به همراه سفر ادامه دار.(خويي)[20]
شرائط تمام خواندن نماز راننده (من شغله السفر)
4 ) شرائط تمام خواندن:
الف ) سفر اول نباشد.
نکته: حکم سفر اول:
1 ـ در سفر اول شکسته است هر مقدار که سفرش طول بکشد (امام)[21]
2 ـ در سفر اول شکسته است مگر بقدری طول بکشد که بگویند مسافرت را شغل خود قرار داده است (اراکی گلپایگانی صافی)
3 ـ در سفر اول تمام است (سیستانی)[22] به شرط صدق عنوان رانند .(خوئی[23]، وحید[24]، تبریزی[25] )
4-بعد از چند سفر تمام است و در چند سفر اول احتیاط کند (مکارم)[26]
ب ) عدم توقف ده روز والا:
1 ـ در سفر اول شکسته است (امام ،گلپایگانی،صافی،اراکی،مکارم،نوری،زنجانی[27]،خامنه ای[28])
2 ـ در سفر اول احتیاط جمع کند (وحید[29] تبریزی[30])
3 ـ سفر اول تمام است (خوئی[31] ،سیستانی[32] )
4 ـ اگر در غیر بلدش باشد و بدون نیت ،احتیاط جمع کند و الا شکسته است (فاضل[33] ، گلپایگانی، اراکی، زنجانی)
ج ) مقدار زمان شاغل بودنش:
1 ـ به مقدار معتد به مثلا يك فصل باشد. (امام:[34] احتياط مستحب جمع بخواند، مشهور)
2ـ حدود 2 ماه کافی است ولی یک ماه کافی نیست مگر اینکه همه روزه در رفت و آمد باشد (خوئی)[35]
3 ـ دو ماه کافی است به مقدار هفته ای یک بار ولی 10 روز یک بار احتیاطاً جمع کند و روزه بگیرد
(تبریزی[36])
4ـ لااقل قصد ادامه برای 45 روز داشته باشد.(مکارم)[37]
5 ـ اگر در مدت موقت عرفاً شغل آنها محسوب شود تمام است (خامنه ای)[38]
6 ـ فتره قصیره مانند 3 هفته نباشد هر چند هر سال و زمان استراحتش بیشتر از زمان معمول رانندگان نباشد
(سیستانی)[39]
7 ـ به مدت 20 روز هر روزه ( فاضل دفتر مشهد)
8 ـ همینقدر که بگویند فلانی راننده است چه سفر های متعدد داشته باشد یا یک سفر طولانی(بهجت)[40]
د ) خارج از 4 فرسخ رانندگی کند.
و الا اگر در محدوده شهر باشد و اتفاقاً سفر شرعی برود :
الف: اگر عرفاً او را کثیر السفر گویند احتیاطاًجمع ، و اگر رفتن به آنجا عرفاً مسافرت محسوب نشود شکسته بخواند. (زنجانی)
ب : شکسته (امام مکارم)، مگر اینکه شغلش در هر دو جا باشد. ( فاضل، خوئی، تبریزی، وحید، سیستانی، نوری، گلپایگانی، صافی، اراکی )
ج : نمازش کامل است اگر این سفر جزء شغل او باشد. (بهجت)
هـ ) برای شغلش سفر کند هر چند اجرت نگیرد.
و در غیر این صورت مثلا برای زیارت یا تفریح: [41]
1 ـ نماز شکسته است. ( امام، خویی، گلپایگانی، صافی، فاضل، مکارم، بهجت، نوری)
2 ـ اگر عرفا او را کثیر السفر گویند نماز کامل است. (سیستانی) (باتوجه به ملاک ایشان)
3 ـ احتیاط واجب جمع است. (زنجانی)
آدرسها: توضيح المسائل امام شرط هفتم و مسأله 1312 ، توضيح المسائل مراجع ذيل مسأله 1313 ، توضيح المسائل فاضل شرط هفتم ومسأله 1334 و 1335، توضيح المسائل گلپايگاني و صافي و وحيد و تبريزي و سيستاني مسأله 1321 و 1322، توضيح المسائل اراكي 1305 و 1306، توضيح المسائل خويي 1322 و 1323، منهاج الصالحين خويي مسأله 917 ، توضيح المسائل نوري 1313، توضيح المسائل بهجت 1066 [42]
1ـ تا مقدار 8 فرسخ که رفت (بهجت[43])
2ـ میزان وصول به مقصد است و این حکم که لزوم قصر بعد 10 روز فقط برای چهار پادار است ( خوئی)[44]
3ـ اگر رفت و آمددرنظرعرف یک سفر محسوب شود مثل معام که از وطن برای تدریس به شهری می رود و بر می گردد در این حال رفت و بر گشت سفر اول محسوب می شودودرصورتی که غرفاًیک سفرنباشدمثل راننده ای که برای حمل کالا به مقصدی حرکت کرده و از آنجا به مکان دیگری برای حمل مسافر یا کالای جدید سفر نماید وسپس به وطن مراجعت می کند که در فرض سفر اول با رسیدن به مقصد تمام می شود(خامنه ای[45])
4-سفری که به مقصد اول می کند سفر اول است (امام[46]،مکارم[47])
5-سفر اول با بازگشت به وطن تمام میشود یعنی اگر در وطن خود ده روز مانده است با رفتن از وطن به محل معینی و برگشت به وطن سفر اول تمام میشود و اگر در جائی ده روز بماند با رفتن به وطن سفر اول تمام میشود بلی اگر از وطن با قصد برگشتن به وطن ،جائی برود و وقتی به آنجا رسید تغییر عقیده بدهد ونخواهد به جای دیگری برود باحرکت از آن شهر سفر دوم آغاز میشود(فاضل[48])
سوال :راننده اگر اتومبیل او در بین راه خراب شود وماشین رادرآنجا بگذاردوبرای خریدن اسباب مربوط به اتومبیل به محلی برود وبرگردد دراین مقدار ازمسافرت آیا وظیفه اش قصراست یاتمام؟
الف ) نماز او تمام است(خوئی[49])
ب ) شغل محسوب نمی شود واحکام مسافر رادارد(امام[50])
ج ) اگر در این سفرشغل او رانندگی نباشد وعرف هم این سفر را سفر شغلی نداند حکم دیگرمسافران را خواهد داشت (خامنه ای[51])
سوال : کسی که شغلش سفر است در مسافرتی که به قصد تجارت میرفت در اثر مریضی مجبور شدکه ازنیمه راه بر گردد وظیفه اش در حال باز گشت چیست؟
الف ) در فرض مزبور در بر گشت جمع بین قصروتمام بکند (تبریزی
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
