درآمد

   انسان برای زیستنی سعادتمند، نیاز به قواعد و قوانینی دارد که روابط مختلف وی را تنظیم کند. در این مسیر، دین مبین اسلام از طریق قرآن کریم، پیامبر اکرم و خاندان پاکش(علیهم‌السلام) که با نیازها و عواطف آدمی آشنایی کامل داشته‌اند، راهکارهای مناسب را فراروی او قرار داده و برای جنبه‌های مختلف زندگی فردی، عبادی، اجتماعی و سیاسی وی، احکام لازم را وضع نمو‌ده ‌است.

   قرآن کریم زندگی پاک و سالم را در گرو دو چیز می‌داند: ایمان به خدا و عمل صالح؛ تمام کسانی‌که به خداوند اعتقاد دارند و به پیامبران او ایمان آورده‌اند، باید به فکر انجام‌دادن عمل صالح باشند.

   انجام‌دادن اعمال صالح مبتنی‌بر فراگیری آن‌ها است و لذا بر مسلمان واجب است که احکام خود را یاد بگیرد. انسان‌های درستکار کسانی هستند که با مطالعه و پرسش از اهل علم، کارهای درست را از نادرست، زیبایی را از زشتی، پاکی را از پلیدی و باید را از نباید تشخیص داده‌اند و در تلاش‌اند که به خوبی‌ها عمل کنند و از بدی‌ها بپرهیزند تا به زندگی شیرین و سعادتمندانه‌ای برسند که خداوندآن را «حیات طیِّب» نامیده است.

   نظر به حضور سالانة ميليونها دلباخته اهل بيت(علیهم‌السلام) در حريم ملك پاسبان حضرت رضا ( عليه السلام) و نياز ايشان پيرامون احكام خاص سفر خصوصا نماز مسافر و تسلط كافي پاسخگويان محترم به زواياي مختلف اين مبحث با رويكرد اختلاف فتاوي، گروه علمي اداره پاسخگويي به سؤالات ديني و اطلاع رساني مبادرت به تهيه این کتاب نموده است.

   تذکر مهم:  اشخاص در تکالیف و احکام شرعی مکلَّف‌اند از مجتهد اَعلم تقلید کرده و بر اساس فتاوای وی عمل کنند. در این کتاب، مسائل و احکام شرعی نماز مسافر را از نظر مراجعِ متعددی ذکر کرده‌ایم؛ گرچه فقها در برخی احکام ذکر‌شده اتفاق‌نظر دارند، در بعضی دیگر ممکن است اختلاف‌نظرهایی داشته باشند. اما بدیهی است که هر شخصی، در مقام عمل، موظف است به فتاوای مرجع تقلید خود مراجعه نماید.

اداره پاسخگويي به سؤالات ديني و اطلاع رساني

 آستان قدس رضوي

شکسته‌شدن نماز (قصر) یعنی نمازهای چهاررکعتی را دو رکعت (مثل نماز صبح) بخوانیم. مسافر باید نماز خود را شکسته بخواند. البته این، شروطی دارد که در ادامه می‌آید.

بحث اول:
شروط شکسته‌شدن نماز

شرط اول: مسافت

   برای اینکه بتوانیم در سفر، نمازمان را شکسته بخوانیم، باید بین مبدأ و مقصد ما هشت فرسخ یا بیشتر فاصله باشد. هشت فرسخ به کیلومتر:

معادل ۴۰ کیلومتر است (آِت...زنجانی)؛

معادل ۴۳ کیلومتر است (آِت...مکارم)؛

تقریباً معادل ۴۴ کیلومتر است (آیات عظام خویی، وحید، تبریزی، سیستانی)؛[1]

معادل ۴۵ کیلومتر است (حضرت امام، مقام معظم رهبری،آیات عظام فاضل، گلپایگانی، صافي، تبریزی).[2]

سفری که نماز در آن شکسته است باید حد اقل به مقدار هشت فرسخ کامل باشد و اگر مقدار کمی هم از هشت فرسخ کمتر باشد، باید نمازمان را کامل بخوانیم. (تمام مراجع)[3]

چگونگی طی‌کردن مسافت

   اگر این مسافرت یک‌طرفه (امتدادی) است، نباید کمتر از هشت فرسخ باشد؛ اما اگر رفتن به جایی و برگشتن از آنجا به مبدأ را شامل می‌شود (تلفیقی)، باید رفت و برگشت، با هم، هشت فرسخ شود و:

مسیر رفت نباید از چهار فرسخ کمتر باشد (حضرت امام، مقام معظم رهبری)؛[4]

هرکدام از مسیر رفت و برگشت نباید از چهار فرسخ کمتر باشد (آیات عظام خویی، گلپایگانی، صافی، وحید)؛[5]

اگر رفت و برگشت، روی هم هشت فرسخ باشد، کافی است (آیات عظام تبریزی، سیستانی، بهجت)؛[6]

شهری با دو راه

   ممکن است شهری دو راه داشته باشد. اگر از راه طولانی‌تر (بیشتر از هشت فرسخ) برویم، باید نمازمان را شکسته بخوانیم؛ اما اگر از راه کوتاه‌تر (کمتر از هشت فرسخ) رفتیم، باید نمازمان را کامل بخوانیم. اگر از یک راه رفتیم و از راه دیگر برگشتیم، باید رفت و برگشت، با هم، هشت فرسخ شود و:

مسیر رفت نباید از چهار فرسخ کمتر باشد (حضرت امام، مقام معظم رهبری)؛[7]

هرکدام از مسیر رفت و برگشت نباید از چهار فرسخ کمتر باشد (آیات عظام خویی، گلپایگانی، صافی، وحید)؛[8]

اگر مسیر رفت و برگشت، روی هم هشت فرسخ باشد، کافی است (آیات عظام تبریزی، سیستانی، بهجت).[9]

مسافت را از کجا محاسبه کنیم؟[10]

   برای محاسبۀ این مسافت، باید:

دیوار شهر را درنظر بگیریم و برای شهری که دیوار ندارد، باید آخرین منزل‌های شهر را درنظر بگیریم (حضرت امام، آیات عظام خویی، اراکی، مکارم، بهجت)؛

باید آخرین منزل‌های شهر را درنظر بگیریم. اگر شهر دیوار داشت و بعضی منزل‌ها خارج از دیوار شهر ساخته شده بود، آخر شهر را باید از این منزل‌ها محاسبه کنیم، نه دیوار شهر (أيات عظام گلپایگانی، فاضل، سیستانی)؛

  آیت ... سیستانی در ادامه توضیح می دهند مسافت را باید از جایی حساب کنیم که عرفا مسافر محسوب می شویم.

دربارۀ شهرهای بسیار بزرگ که آخرین منزل شهر مشخص نیست، سه نظر وجود دارد:

• مشهور مراجع فرقی بین شهرهای بزرگ با غیر آن نگذاشته اند.
• گر محله‌ها از هم جداست و هر محله از محلۀ دیگر تفکیک شده است، باید آخر محلۀ خودمان را درنظر بگیریم. اما اگر محله‌ها متصل است، اگر مسافت از منزل، هشت فرسخ می‌شود، باید بنابراحتیاط واجب، هم نماز را کامل بخوانیم و هم شکسته (حضرت امام، آیت...بهجت).
• از آنجایی که عرفا مسافر است که ممکن است آخر کوی برزنی یا محله ای باشد البته در بعضی از شهرها که واقعا خیلی بزرگ هستند (آیت... سیستانی).

پی‌بردن به اشتباه، هنگام مسافرت[11]

   ممکن است هنگام مسافرت بفهمیم که این مسیر آن مقداری نیست که گمان می‌کرده‌ایم. دراین‌صورت، یا قبل از نماز به اشتباه خود پی می‌بریم یا بعد از آن.

 ـ در صورت پی‌بردن به اشتباه قبل از نماز، اگر علم یا شک داشته‌ایم که مسیر سفر، هشت فرسخ نیست و قبل از نماز معلوم شود که مسیر، هشت فرسخ بوده است، باید نماز را شکسته بخوانیم؛ اگرچه باقی‌ماندۀ مسیر هشت فرسخ نباشد (حضرت امام و آیات عظام خویی، گلپایگانی، اراکی، سیستانی، فاضل، مکارم).

ـ درصورت پی‌بردن به اشتباه بعد از نماز، اگر فکر می‌کرده‌ایم که مسیر، هشت فرسخ است و نمازمان را شکسته خواندیم و مشخص شد که هشت فرسخ نبوده است، باید نماز را دوباره کامل بخوانیم (تمام مراجع).

اما اگر تصور می‌کردیم که مسیر از هشت فرسخ کمتر است و نماز را کامل خواندیم، اگر وقت نماز باقی است:

باید اعاده کنیم (حضرت امام و آیات عظام خویی، وحید، سیستانی).

اعاده واجب نیست (آیت... مکارم).

و اگر وقت نماز تمام شده است:

بنابر احتیاط واجب، باید نماز را قضا کنیم (حضرت امام، آیت... بهجت).

قضا لازم نیست (آیات عظام خویی، وحید، سیستانی).

راه‌های ثابت‌شدن هشت‌فرسخ‌بودن مسافت

     ۱. علم و یقین یا بینه[12] داشته باشیم؛

۲. یک نفر عادل بگوید. دراین‌صورت:[13]

بنابر احتیاط واجب، نماز را باید هم کامل بخوانیم و هم شکسته (حضرت امام و آیات عظام گلپایگانی، صافی، اراکی، مکارم، بهجت).

کافی است و ثابت می‌شود و باید نماز را شکسته بخوانیم (آیات عظام خویی، نوری).

کافی نیست و باید نماز را کامل بخوانیم گرچه احتیاط این است که شکسته نیز بخوانیم. (آیت... فاضل)

کافی نیست مگر موجب وثوق و اطمینان شود. (آیت... سیستانی)

اگر از گفته اش اطمینان پیدا می کنیم، نماز را کامل بخوانیم و اگر نه احتیاطا هم شکسته بخوانیم و هم تمام. (شبیری زنجانی)

۳. فردی موثق[14] بگوید، دراین‌صورت:[15]

کافی است و ثابت می‌شود که مسافت هشت فرسخ است (آیات عظام خویی، تبریزی).

اگر گمان به خلاف گفته او نباشد، کافی است (آیت... وحید).

۴. گمان یا شک داشته باشیم، این گمان یا شک کافی نیست و باید نماز را کامل بخوانیم، البته اگر در حال شک با قصد قربت نماز را شکسته خوانده ایم و بعدا متوجه شدیم مسافت شرعی بوده نمازمان صحیح است گرچه احتیاط مستحب آن است که نمازمان را دوباره بخوانیم. (مشهور)؛[16]

شرط دوم: تصمیم بر طی‌کردن هشت فرسخ

   از ابتدای مسافرت، باید تصمیم گرفته باشیم که هشت فرسخ برویم (تمام مراجع)؛ یعنی بدانیم که هشت فرسخ راه را می‌پیماییم (آیت...سیستانی)[17]. این تصمیم باید قطعی باشد، نه معلق و وابسته به چیز دیگر (تمام مراجع). کسی‌که نمی‌داند سفرش چند فرسخ خواهد شد، باید نمازش را کامل بخواند (تمام مراجع).

هرگاه تصمیم گرفتیم سفر هشت فرسخی برویم لازم نیست حرکتمان پیوسته و مدام باشد بلکه اگر عرفا در حال صفر باشیم نمازمان شکسته است، گرچه سفرمان خیلی آهسته باشد. اما اگر بخاطر حرکت بسیار آهسته و توقف زیاد عرفا در حال سفر نباشیم باید نمازمان را کامل بخوانیم (تمام مراجع) و بنابر احتیاط مستحب، (آیت الله سیستانی: احتیاط واجب) شکسته هم بخوانیم (مشهور)؛[18]

ممکن است تابع فرد دیگری بوده و از خود اختیاری نداشته باشیم، مثل فرزند یا همسر یا سرباز و مانند آن. دراین‌صورت، اگر می‌دانیم که هشت فرسخ می‌رویم، باید نمازمان را شکسته بخوانیم و اگر نمی‌دانیم:

بنابر احتیاط واجب، باید از فرد اصلی بپرسیم (آيات عظام بهجت، گلپایگانی، صافی، فاضل)؛[19]

پرسیدن لازم نیست ( آيات عظام خویی، سیستانی، تبریزی، زنجانی).[20]

اگر شک داریم که از فرد اصلی قبل از رسيدن به چهار فرسخ جدا می‌شویم یا خیر: [21]

باید نمازمان را شکسته بخوانیم (حضرت امام)؛

اگر احتمال جدا شدن درنظر مردم بجا نباشد (منشأ شک، عقلایی نباشد)، نمازمان شکسته است (آيات عظام تبریزی، مکارم)؛

باید نمازمان را کامل بخوانیم (آيات عظام خویی، گلپایگانی، صافی، سیستانی، فاضل، اراکی، زنجانی).[22]

شرط سوم: استمرارداشتن تصمیم

   تصمیم مسافر بر طی‌کردن هشت فرسخ باید ادامه و استمرار داشته باشد. حال اگر پیش از رسیدن به چهار فرسخ:

از تصمیم خود برگردیم یا مردد شویم، باید نمازمان را کامل بخوانیم (تمام مراجع)؛[23]

اگر مردد شویم، ولی حرکت نکنیم و بعد از ازبین‌رفتن تردید، به مسیر خود ادامه دهیم، باید نمازمان را شکسته بخوانیم (تمام مراجع)؛[24]

اگر درحال حرکت مردد شویم، سپس تصمیم بگیریم که سفر را ادامه دهیم:[25]

اگر ادامۀ سفرمان هشت فرسخ است، باید نمازمان را شکسته بخوانیم (تمام مراجع)؛

اگر مجموع مسافتی که قبل از مرددشدن طی کرده‌ایم به‌علاوۀ ادامۀ سفرمان، هشت فرسخ است:

بنابر احتیاط واجب، باید هم نمازمان را شکسته و هم کامل بخوانیم (آيات عظام گلپایگانی، اراکی، صافی، فاضل، زنجاني)؛

باید نمازمان را شکسته بخوانیم و بنابر احتیاط مستحب، بهتر است کامل هم بخوانیم (حضرت امام، آيت... مکارم).

اگر بعد از رسیدن به چهار فرسخ (یا مقداری که با برگشتن هشت فرسخ می‌شود)[26] مردد شویم:

اگر تصمیم گرفته‌ایم که بمانیم، نمازمان را باید کامل بخوانیم؛

و اگر تصمیم گرفته‌ایم که برگردیم، نمازمان را باید شکسته بخوانیم.

تغییر مقصد در میانۀ سفر، به تصمیم بر طی‌کردن هشت فرسخ و استمرار این تصمیم ضرری نمی‌زند (تمام مراجع)[27]. این درصورتی است که با تغییر مقصد، مسافت از هشت فرسخ کمتر نشود.

پایان سفر برای محاسبۀ مسافت، ابتدای شهر مقصد است (مشهور).[28] برخی نیز پایان سفر را خودِ مقصد می‌دانند یعنی جایی‌که سفر تمام می‌شود؛ مثلاً خانه‌ای که قرار است در آنجا ساکن شویم، نه ابتدای شهری که خانه در آن قرار دارد (سیستانی).[29]

شرط چهارم: عبورنکردن از وطن و محل اقامت

در بحث دوم (قطع‌کننده‌های سفر) می‌آید.

شرط پنجم: حلال‌بودن سفر

   مسافر نمی‌تواند در سفری نماز خود را شکسته بخواند که برای گناه رفته است.

انواع سفر گناه

۱. خود سفر گناه است

   اگر خود سفر گناه باشد، مسافر باید نمازش را کامل بخواند؛ مثل سفری که برای خود شخص ضرر دارد یا سفری که برای فرار از جنگ است یا سفری که برخلاف نذر است، یعنی مثلاً نذر کرده است سفر نرود.

همچنین سفر زن بی‌اجازۀ شوهر نیز گناه است[30] و زن باید:[31]

نمازش را کامل بخواند اگر این سفر باعث نشوز[32] باشد (آيت... خویی)؛

بنابر احتیاط واجب، باید نمازش را کامل بخواند (آيت... مکارم)؛

نمازش را کامل بخواند (مشهور).

سفر فرزند بی‌اجازۀ والدین باعث نمی‌شود کامل‌خواندن نماز بر او واجب شود؛ اما:

اگر والدین او را از سفر نهی کرده باشند، باید نمازش را کامل بخواند (آيات عظام بهجت، نوری)؛

اگر والدین او را نهی کرده باشند و این سفر موجب آزار و اذیت ایشان باشد، باید نماز را کامل بخواند (آيات عظام مکارم، فاضل، گپایگانی، صافی)؛

حتی اگر او را از سفر نهی نکرده باشند، اما این سفر باعث اذیت و آزار ایشان باشد، باید نمازش را کامل بخواند (حضرت امام، آيات عظام خويي، تبريزي، زنجاني، سیستانی)[33].

در سفر برای شکار، اگر این شکار برای تفریح باشد (صید لهوی)، باید نمازمان را کامل بخوانیم؛ اما اگر این سفر برای تأمین غذا و نیازمندی‌های زندگی باشد، اشکالی ندارد و باید نمازمان را شکسته بخوانیم. همچنین در شکاری که برای تجارت است، باید روزه را افطار کرده و باز کنیم؛ اما دربارۀ نماز:

بنابر احتیاط واجب، باید نمازمان را هم کامل بخوانیم و هم شکسته (حضرت امام، آيات عظام فاضل، بهجت، خويي، گلپايگاني، صافي)؛

باید نمازمان را شکسته بخوانیم (آيات عظام مکارم، نوری)؛

باید نمازمان را شکسته بخوانیم و بنابر احتیاط مستحب، بهتر است کامل هم بخوانیم (آيات عظام سیستانی، اراکی، تبريزي، وحيد)[34].

  اشاره شد در سفر براي شكار، اگر اين شكار براي تفريح باشد (صيد لهوي)، بايد نمازمان را كامل بخوانيم؛ اما آيا خود اين سفر، حرام است؟ سه نظر وجود دارد: [35]  

اول حرام است. (آيت... مکارم)

دوم حرام نیست گرچه نماز تمام است. (آيات عظام تبریزی و سیستاني)

سوم در رفتن حرام است. (آيت.. وحید)

 ـ حکم نماز در برگشت از سفر صید لهوی چیست؟ در اينجا دو نظر كلي است:

 اگر مرجع ديني ما قائل به حرمت سفر صيد لهوي باشد، حكم برگشت از چنين سفري حكم برگشت از سفر حرام است كه بعد از این اشاره خواهد شد.

اگر مرجع ديني ما مي فرمايد سفر صيد لهوي حرام نيست يا برگشت از آن بدون قصد شكار لهوي، حرام نيست؛ بنابر اين اگر برگشت به اندازه هشت فرسخ باشد، نمازمان را بايد شکسته بخوانيم. (آيات عظام سیستانی، خویی، وحید)

۲. هدف از سفر گناه است

   برای مثال، کسی برای دزدی به سفر رفته است. اگر این هدف از اول تا آخر سفر ادامه داشته باشد، باید نمازش را کامل بخواند (تمام مراجع)؛ اما اگر اول با هدف کار دیگری غیر از گناه به سفر رفته است و سپس تصمیمش عوض شده و تصمیم گرفته است سفرش را برای گناه ادامه دهد:

اگر عرفاً بگویند که این سفر برای آن کار دیگر است كه گناه نيست، این تصمیم بر گناه در بين سفر، باعث نمی‌شود سفر برای گناه باشد و باید نمازش را شکسته بخواند (تمام مراجع)؛[36]

اگر درحال حرکت، تصمیم بگیرد سفرش برای گناه باشد، باید نمازش را  از اين به بعد کامل بخواند (تمام مراجع)؛[37]

نكته: اگر درحال توقف، تصمیم بگیرد سفرش برای گناه باشد تا زماني كه حركت نكرده، این تصمیم برگناه باعث نمی‌شود سفرش برای گناه باشد و باید نمازش را شکسته بخواند. اما بنابر احتیاط مستحب، باید درحال توقف هم نمازش را کامل بخواند و هم شکسته (حضرت امام)؛[38]

اگر مسافر ابتدا به قصد گناه سفر خود را آغاز کند و سپس تصمیمش عوض شود و تصمیم بگیرد برای کار دیگری سفر را ادامه دهد، باید نمازش را شکسته بخواند. همچنین اگر در این سفر، هم تصمیم بر گناه گرفته باشد و هم تصمیم بر کار دیگری، باید نمازش را کامل بخواند (تمام مراجع).[39]

۳. کار حرامی در سفر انجام می‌شود

اگر مسافر برای گناه سفر نکرده است، ولی هنگام سفر مرتکب عمل حرامی می‌شود، مثلاً غیبت می‌کند، این باعث نمی‌شود سفرش برای گناه باشد و باید نمازش را شکسته بخواند (تمام مراجع).[40]

۴. وسیلۀ سفر غصبی است

   اگر وسیله‌ای که مسافر با آن به مسافرت می‌رود، غصبی است:[41]

باز هم باید نمازش را شکسته بخواند (حضرت امام، آيات عظام فاضل، خويي، تبریزی، اراكي)؛

بنابر احتیاط واجب، باید نمازش را هم شکسته بخواند و هم کامل (آيات عظام مکارم، گلپايگاني، صافي، زنجاني، وحيد)؛

اگر این سفر برای فرار از مالک آن وسیله باشد، باید نمازش را کامل بخواند (آيات عظام سیستانی، وحيد).

نماز تمام است. (آيت... بهجت)

۵. سفر ضدواجب است

   یعنی در اثر این مسافرت، واجبی از مسافر ترک شود، برای مثال، برای فرار از پرداخت دینی که می‌تواند پرداخت کند، به مسافرت می‌رود. اگر مسافر به این سفر برود تا واجبی را ترک کند، باید نمازش را کامل بخواند و بنابر احتیاط مستحب، بهتر است هم نمازش را کامل بخواند و هم شکسته. اما اگر او با هدف ترک واجب به مسافرت نرفته است، بلکه ترک واجب به‌ناچار است، برای مثال، مجبور است به مسافرت برود و به‌ناچار از پرداخت دین باز می‌ماند، اما با این قصد به سفر نرفته است، باید نمازش را شکسته بخواند و بنابر احتیاط مستحب، بهتر است هم شکسته بخواند و هم کامل.[42]

تابع

   ممکن است کسی تابع فرد دیگری باشد و به‌پیروی از او به سفر گناه برود. اگر تابع مجبور باشد به این سفر برود، باید نمازش را شکسته بخواند. همچنین اگر مجبور نباشد و به‌اختیار و خواست خود به‌همراه فرد اصلی برود، ولی هدف او از این سفر گناه نباشد و برای هدفی غیر از گناه به سفر برود، باز هم باید نمازش را شکسته بخواند. اما اگر تصمیم گرفته باشد با این همراهی، در آن گناه به شخصی کمک کند که از او تبعیت می‌کند، باید نمازش را کامل بخواند.[43]

بازگشت از سفر گناه

   اگر مسافری برای گناه به سفر رفت، آیا هنگام بازگشت از این سفر نیز باید نمازش را کامل بخواند؟[44]

 ـ اگر این مسافر از گناه خود توبه کند و سپس برگردد؛

• باید نمازش را شکسته بخواند (حضرت امام، آيات عظام اراكي زنجاني). مگر در نظر عرف رفت و برگشت از چنين سفر گناهي، يكي محسوب شود كه در اين صورت نماز تمام است (آيت... فاضل).
• مسافت در حال برگشت به اندازه هشت فرسخ باشد، نماز شكسته است (آيات عظام خويي، سيستاني، تبريزي، مكارم، بهجت، وحيد) اما اگر برگشت به اندازه مسافت نيست ولي مجموع به اندازه مسافت است، احتياط لازم هم شكسته و هم تمام بخواند.(آيات عظام گلپايگاني، صافي)

ـ اما اگر توبه نکند؛

• و چيزي هم كه بازگشت را از جزئيت سفر معصيت خارج كند حادث نشده باشد بايد تمام بخواند و احتياط مستحب آن است كه هم شكسته و هم تمام بخواند (حضرت امام)؛
• اگر اين بازگشت سفر مستقلی محسوب شود و ادامۀ آن سفر نباشد، و به اندازه هشت فرسخ هم باشد، باید نمازش را شکسته بخواند؛ چراکه دیگر این سفر آن سفری نیست که برای گناه بودو اگر مجموع رفت و برگشت هشت فرسخ باشد احتياط واجب هم شكسته و هم تمام بخواند (آيات عظام گلپايگاني، صافي)؛
• اگر برگشت به اندازه هشت فرسخ است بايد نماز را شكسته بخواند و احتياط مستحب آن است كه هم شكسته و هم تمام بخواند (آيات عظام خويي، سيستاني، بهجت، وحيد)؛
• احتياط واجب هم شكسته و هم تمام بخواند(آيت...تبريزي)؛
• اگر برگشت به اندازه هشت فرسخ است و آلوده به معصيت نباشد، شكسته است (آيت... مكارم).

  شرط ششم: خانه‌به‌دوش نباشد

   کسانی‌که خانه و زندگی‌شان همراهشان است و خانه‌به‌دوش‌اند و وطن ثابتی ندارند، مانند دوره‌گردها، صحرانشین‌ها، عشایر، کارکنان کشتی (درصورتی‌که منزلشان داخل کشتی باشد)، باید نمازشان را کامل بخوانند و مسافر محسوب نمی‌شوند. البته اگر به‌دلیل دیگری، مثل زیارت، به مسافرت بروند، آنگاه نمازشان را باید شکسته بخوانند.

اگر این افراد برای تهیۀ غذا و...، به‌اندازۀ هشت فرسخ از محل اسکان فعلی خود دور شدند: [45]

بنابر احتیاط واجب، باید هم نماز خود را شکسته بخوانند و هم کامل (حضرت امام، آیات عظام گلپایگانی، صافی) ؛

چنانچه با چادر و اثاثیه نباشند، بنابر احتیاط واجب هم نماز خود را شکسته بخوانند و هم کامل (آیت...زنجانی)

چنانچه با چادر و اثاثیه نباشند، نمازشان شکسته است (آیات عظام خویی، تبریزی، نوری، وحید سیستانی)؛

قبل از این سفر هشت فرسخی، ده روز در یک جا نمانده باشند، باید نمازشان را تمام بخوانند (آیت... فاضل).

  شرط هفتم: شغلش مسافرت نباشد

مبانی شرط هفتم

   بعض فقها (حضرت امام، مقام معظم رهبری) عنوان «کسی‌که شغلش سفر است» (من شغله السفر) را اصل قرار داده‌اند و مقام معظم رهبری عنوان «کسی‌که شغلش در سفر است» (من شغله فی السفر) یا «کسی‌که بسیار به سفر می‌رود» (کثیر السفر) را ملحق به آن دانسته‌اند.

  کسی‌که شغلش سفر است، مثل راننده و کسی‌که شغلش در سفر است یا بسیار به سفر می‌رود، مثل معلم و کارمند که برای شغلشان مرتب به سفر می‌روند.

بعض دیگر از فقها (آیات عظام سیستانی، مکارم، وحید) عنوان «کسی‌که بسیار به سفر می‌رود» را اصل قرار داده‌اند و راننده و مانند او را همچون کسی دانسته‌اند که بسیار به سفر می‌رود.

 بنابراین در ادامه به این نکته توجه کنید که بعضی شروط در «کسی‌که شغلش سفر است» دقیقاً در «کسی‌که شغلش در مسافرت است» و «کسی‌که بسیار به سفر می‌رود» نیز تکرار می‌شود؛ چون ملاک هر سه یکی است.

کسی‌که شغلش سفر است

   کسانی‌که شغلشان مسافرت است، باید نمازشان را کامل بخوانند، مانند مکاری،[46] ساعی،[47] راننده و کمک‌راننده و کارکنان کشتی (اگر منزلشان خارج از کشتی باشد). درصورتی شغل فرد مسافرت محسوب می‌شود که:

تصمیم بگیرد به این شغل اشتغال داشته باشد و به‌اندازه‌ای به سفر برود که بگویند مشغول به این شغل بوده و این‌کاره است (حضرت امام)؛[48]

تصمیم بگیرد که به این شغل اشتغال داشته باشد و به سفر ادامه‌دار برود (آیت...خویی).[49] سفر ادامه‌دار یعنی سفری که چندین مقصد دارد و فرد پس از رسیدن به مقصد اول، به‌سمت مقصد بعدی حرکت می‌کند و بعد از آن، به‌سمت مقصد بعد.

حال اگر کسی‌که شغلش سفر است، به سفر غیرشغلی مثل زیارت برود:

باید نمازش را شکسته بخواند (مشهور)؛[50]

بنابر احتیاط واجب، باید هم شکسته بخواند و هم کامل (زنجانی)؛

اگر مردم او را کسی بشناسند که زیاد به سفر می‌رود (کثیرالسفر)، باید نمازش را کامل بخواند (سیستانی)[51]

  شروط کامل‌خواندن نماز برای راننده (کسی‌که شغلش سفر است)

   کسی‌که شغلش مسافرت است، با داشتن شروط زیر باید نمازش را کامل بخواند:

۱. این سفر، سفر اول او نباشد. اگر این، اولین سفر اوست، باید نمازش را در آن:

• شکسته بخواند، هر مقدار که سفرش طول بکشد. گرچه احتياط مستحب آن است كه در سفر اول و دوم هم شكسته و هم تمام بخواند (حضرت امام)؛[52]ا
• سفر اول و دوم نمازش شکسته است (مقام معظم رهبری)؛[53]
• شكسته بخواند، مگر سفرش به‌اندازه‌ای طول بکشد که بگویند مسافرت را شغل خود قرار داده است (آیات عظام اراکی، گلپایگانی، صافی)؛[54]
• كامل بخواند (آیات عظام خویی، وحید، تبریزی، فاضل سیستانی: به‌شرطی‌که به او راننده گفته شود)؛[55]
•  در سفر اول تمام بخواند (آیت... مکارم).[56]
• در سفر اول یعنی هشت فرسخ اول نمازش را شکسته بخواند (آیت... بهجت).[57]  

نكته:

واضح است كساني كه مي گويند در سفر اول تمام است با در نظر گرفتن اين نكته است كه عنوان راننده و مانند آن بر او صادق باشد. اما اكر صدق اين عنوان بعد از رفتن به چند سفر شغلي ايجاد مي شود، نماز را بايد تا آن زمان شكسته بخواند و بعد از صدق عرفي عنوان راننده بر او، نمازش را كامل بخواند (آيات عظام خويي، فاضل، سيستاني، بهجت، مكارم).[58]

۲. ده روز در جایی توقف نکند؛[59]

ـ ممکن است این ده روز در وطن خود باشد؛

• در این صورت چه ده روز با قصد بماند و چه بدون قصد، در سفر اول نمازش شکسته است. (مشهور)
• آیات عظام خویی و تبریزی و وحید این حکم را مختص راننده ای که اتومبیلش را کرایه می دهد(مکاری و چاروادار) می دانند. اما در غیر مکاری اگر در وطن هر چند بدون قصد، ده روز بماند، در سفر اول نماز تمام است، گرچه احتیاط مستحب (آیت...وحید: احتیاط واجب) هم شکسته بخواند و هم تمام.
• باید نمازش را تمام بخواند، احتیاط مستحب راننده که اتومبیلش را کرایه می دهد، هم شکسته و هم بتمام بخواند (سیستانی).

ـ و ممکن است این ده روز توقف در غیر وطن خود باشد؛

چه این ده روز با قصد بماند چه بدون قصد در سفر اول نمازش شکسته است (حضرت امام، مقام معظم رهبری)؛

چه این ده روز با قصد بماند و چه بدون قصد باید نمازش را تمام بخواند، احتیاط مستحب راننده که اتومبیلش را کرایه می دهد، هم شکسته بخواند و هم تمام (سیستانی)؛

ده روز با قصد بماند در سفر اول نمازش شکسته است (آیات عظام خویی، تبریزی، اراکی، گلپایگانی، صافی، زنجانی، نوری، فاضل، بهجت)

ده روز بدون قصد بماند، احتیاط واجب هم شکسته و هم تمام بخواند (آیات عظام ارکی، گلپایگانی، صافی، زنجانی، فاضل)

۳. مقدار زمان شاغل‌بودنش:

به‌قدری باشد که بتوان او را شاغل به آن شغل دانست، مثلاً یک فصل (حضرت امام)؛[60] البته بنابر احتیاط مستحب، بهتر است قبل از این مدت، هم شکسته بخواند و هم کامل (مشهور)؛[61]

مقداری که عرفاً شاغل به این شغل محسوب شود گرچه دو يا سه ماه باشد (مقام معظم رهبری)؛[62]

حدود دو ماه کافی است. یک ماه کافی نیست، مگر اینکه هر روز در رفت‌وآمد باشد (آيت... خویی)؛[63]

دو

این مطلب را به اشتراک بگذارید :