چکيده:

اين پژوهش به بررسي شيوه هاي تشويق و ترغيب نوجوانان و کودکان جوانان به نماز جماعت از ديدگاه احاديث و سيره معصومين عليهم السلام مي پردازد.

با استفاده از شيوه هاي تعليم و تربيت اسلامي روشهاي تشويق و ترغيب مشخص گرديد.

يافته هاي پژوهش به اين قرار است که در احاديث و سيره معصومين (ع)از روش بينش دادن در مورد ماهيت و اهميت نماز و نماز جماعت و بيان نقش آن در زندگي دنيا و آخرت، روش تعليم و آموزش نماز و آموزش مناسب نماز جماعت.

روشهاي خيرخواهانه شامل موعظه، نصيحت بيان فلسفه و حکمت نماز جماعت امر به معروف، پيشروو اندازه و روش الگويي اسوه سازي روش محبت (تأييد و تحسين، همراهي و انظباط)شيوه تکريم شخصيت (پذيرش و احترام، برخورداري از پايگاه اجتماعي)روش زمينه سازي (مکان، زمان و شرايط نماز جماعت)و بالاخره از شيوه تنبيه استفاده شده است.اما از شيوه فريضه سازي يعني اجبار کردن نماز جماعت استفاده شده است.

نقل شده از امام صادق (ع)عرض کرديم نماز خواندن در جماعت فريضه شده است؟

فرمودند:نماز فريضه است در تمام نمازها جمع شدن فريضه نيست، و لکن سنت است.

فصل اول

کليات تحقيق

مقدمه

نماز ميراث تمامي انبياء است هر پيامبري که مبعوث به رسالت شد.انسانها را به نماز دعوت کرد و به آن سفارش نمود.

قرآن کريم در «سوره مريم آيه 31 از دعوت به نماز حضرت عيسي (ع)و درآيات بعد از دعوت، به نماز حضرت اسماعيل (ع) ياد کرده است.در سوره طه خداوند به پيامبري (ص) مي فرمايد:

«خانواده و پيروان خود را به نماز امر کن و در اين دعوت شکيبا باش.»

نماز کشتي نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خيزابها عبور مي دهد و به ساحل آرامش و رستگاري مي رساند.

بر پايي نماز در مدارس وظيفه اي خطير و بسيار حساس است، زيرا مدارس جداي از ويژگيهاي منحصر به فرد، محل تشويق، اضطراب، رقابت هاي نگران کننده توأم با شکست و پديده هاي ناخوشايند ديگري است که هر کدام از آن ها به تنهايي قادر به تبديل محرکهاي خنثي به محرکهاي شرطي نيرومند فراخوان اضطراب و حالات ناخوشايند رواني مي باشند.بنابراين ايجاد اصلاحات بنيادي به منظور تغيير در نگرش دانش آموزان نسبت به مناسک جاري به ويژه نماز جماعت مي تواند زمينه ساز تحولات اساسي در شخصيت دانش آموزان شود و نه تنها نگرش آنها را نسبت به صورت ظاهري عبادات بهبود بخشد.بلکه در جهت گيري اصولي به سوي ارزشهاي انساني آنها را هدايت نمايد. بسياري از مشکلات فردي و اجتماعي کاهش يافته و تهاجم فرهنگي بيگانه به نسل نو چندان کاري از پيش نخواهد برد و در زمينه فکري و اخلاقي از انحراف مصون خواهند ماند.اين پژوهش بر آن است تا با فرا راه قرار دادن احاديث، سيره معصومين (ع)شيوه هاي تشويق و ترغيب نوجوانان و کودکان و جوانان به نماز جماعت را بيابد.

اهميت و ضرورت تحقيق:

تشويق بر خلاف تنبيه که از عوامل بازدارنده است از عوامل وادار کننده است و به انسان نيرو و انرژي مي دهد.فردي که تشويق مي شود از کار خود احساس رضايت مي کند و همين احساس رضايت جلو خستگي و بي ميلي او را مي گيرد البته بعضي افراد آنقدر به هدفهاي خود مؤمن هستند که نيازي نيست کسي آنها را تشويق کند و خود مشوق خويش هستند اما همه افراد اين طور نيستند بخصوص کودکان و نوجوانان براي رسيدن به هدفهاي خود نياز به تشويق دارند.به طور کلي بشارت يکي از دو جنبه وظايف پيامبران است.يک رهبر ديني بوسيله تشويق مي تواند افراد در تمامي جنبه هاي ديني به حرکت و تکاپو وادار نمايد.قرآن کريم در «آيه 65 سوره انفال» و «آيه 84 سوره نساء»گوشزد مي نمايد که تشويق انسان را بزرگ مي کند و به او نيرو مي دهد.

با توجه به اهميت و تأثير نماز جماعت در بهداشت رواني روحي فردي و اجتماعي و تأثير تشويق در برانگيختن افراد به فضايل اخلاقي بخصوص اقامه نماز به صورت جماعت و اينکه در احاديث و سيره پيامبر اکرم (ص)و ائمه اطهار (ع)اين شيوه به کار گرفته شده است لازم است تا پژوهشي در احاديث و سيره معصومين در زمينه تشويق و ترغيب کودکان و نوجوانان و جوانان به نماز جماعت انجام شده است و نتايج اين پژوهش مورد استفاده برنامه ريزان آموزش و پرورش، رسانه هاي جمعي، مسئولان آموزش خانواده، و انجمن اولياء و مربيان، مربيان پرورشي و مجريان نمازهاي جماعت خواهد بود.

تعريف اصطلاحات و واژه هاي پژوهش :

تشويق:

اين کلمه از ريشه شوق گرفته شده و شوق در فرهنگ واژه هاي متفاوت به شرح زير معنا شده است. (عميد، 1379). برانگيختن به عشق و محبت، به آرزو در آوردن، برانگيخته شدن عشق، آرزومندي، ميل خاطر، رغبت (عميد 1379)

پر زدن و کنده شدن دل در هواي کسي يا چيزي، دوستي چيزي فرد را به سمت خود بکشد، دوست داشتن چيزي (بندريگي، محمد، 1358).در واژه نامه روان شناسي (براهني و همکاران، 1369) تشويق را هم معني با تقويت و ترجمه کلمه reinforcement آورده است.

ترغيب:

اين واژه از ريشه رغبت گرفته شده و واژه رغبت در فرهنگ واژه هاي متفاوت چنين معنا شده است، دوست داشتني، مايل بودن و حريص بودن (قريشي، علي اکبر، 1353). اراده کردن چيزي، دوست داشتن (المنجد، دارالمشرق، لبنان)

نماز:

اين کلمه ترجمه عربي صلوة است.

صلوة ممکن است به معناي زيارت است چنانچه حضرت علي (ع) فرمودند: «قد قامت الصلوة» يعني وقت زيارت و ديدار رسيد.و يا اينکه به معناي رحمت است(ملکي تبريزي، 1363)

فصل دوم

ادبيات و پيشينه تحقيق

بخش اول: ادبيات تحقيق

بيش از 122 آيه در قرآن مجيد پيرامون نماز نازل شده است که اين امر نشان دهنده اهميت و منزلت نماز نزد خداوند عظيم الشان است(ديلمي، 1377)

نماز و دعا و نيايش طپش قلب و تنفس شخص را آرامش مي بخشد و اين اعمال روحاني باعث پايين آمدن فشارخون، کندي امواج مغزي بدون استفاده از دارو و جراحي مي شود.(بهشتي، 1375)

نماز حقيقي به وجود آورنده شادي و نشاط در انسان است. (خواجه نصيرالدين طوسي - 1375) مي گويد: کسي شاد است که مي داند نبايد به چيزي دل ببندد که بيم از دست دادن آن را دارد و نماز گزار حقيقي به کسي جز خدا دل نمي بندد.

جايگاه نماز در اديان ديگر:

مسئله نيايش به ويژه نماز مخصوص اديان وحياني نبوده بلکه در اديان غيرالهي هم مطرح بوده است (غمخوار يزدي، 1375، ص5)

ويل دورانت در تاريخ تمدن خود در مورد عبادت يونان باستان مي نويسد: «مؤمنان در جريان عبادت، خود را به مذبح که در جلوي معبد قرار داشت مي رساندند و به وسيله قرباني و نماز از خشم خدا ايمني مي يافتند. و ياري او را طلب مي کردند. (ويل دورانت، ترجمه آريانپور، 1340، ج1، ص 228)

در آيين يهود: يهوديان در شبانه روز سه مرتبه نماز مي خوانند که آنها را نماز صبجگاه و نماز نيم روز و نمازت شامگاه مي گويند.(رضايي، 1368، ص 288)

در آيين مسيحيت: در قاموس کتاب مقدس در بخشي تحت عنوان نمازآمده است. «نماز از جلمه واجبات دينيه همه روز تمام ملل و مذاهب است چه به صورت منفرد و چه به صورت جماعت و مقصود از نماز گفتگو کردن و صحبت داشتن با خدا و خواستن احتياجات و اظهار تشکر و امتنان براي الطاف و مراحم حق تعالي مي باشد». (هاکس آمريکايي به نقل از غمخوار يزدي، 1375، ص33)

روشهاي تربيت دراسلام به شرح زير است:

ايجاد زمينه سالم تربيتي وجود اسوه و سرمشق براي تربيت، تمرين، تکرار و عادت دادن، تعليم و تعلم، مشاهده، تجربه و تعقل، موعظه، نصيحت، امر به معروف، انذار، نهي از منکر و مبارزه با انحرافات، برقراي ثواب و عقاب براي اعمال، ايجاد محيط مساعد تربيتي، بيان قصص انبياء و سرگذشت ملل، ذکر امثال و تشبيه معقول به محسوس، دعا ونيايش، توبه و بازگشت، برقراري يک نظام اسلامي براي اجراء تداوم تربيت .(احمدي، 1380، ص 72)

باقري(1380)علاوه بر روشهاي فوق روشهاي ديگري را نيز نام مي برد:

تلقين و تحميل به نفس،اعطاي بينش در مورد نظام هستي، دنيا و حقيقت و تاريخ انسان و مرگ، دعوت به ايمان، محاسبه نفس، زمينه سازي، تغيير موقعيت، تحريک ايمان، ابتلا، آراستن ظاهر، تزيين کلام، مبالغه در عفو، تبشير، مبالغه در پاداش، تکليف به قدر وسع، انذار، مجازات به قدر خط، ابزار تواناييها، تغافل، تزکيه، تعليم حکمت، يادآوري نعمتها، عبرت آموزي، مرحله اي نمودن تکاليف، تجديد نظر در تکاليف، بيان مهر و قهر، عطا و حرمان، سبقت، تکليف در غايت وسع.

اصول جذب نوجوان به نماز، اصول جذب کودکان به نماز:

در رابطه با همه تيپها اصول زير براي جذب نوجوان و کودکان به نماز نقشي سازنده دارد:

1-

2-

3-

4-

5-

6-

روش اي تجسمي، تصويري، عرضه و نمايش و اجراي برنامه هايي از اين قبيل در تلويزيون و ديگر عرصه ها نقش فوق العاده اي دارند و در ايجاد رغبت و جلب نوجوانان و کودکان مؤثر است. بخصوص اگر بر مبناي قاعده و هدايت عواطف باشند.

روش هاي جذب نوجوان به نماز:

روشهاي جذب کودکان به نماز:

استفاده از روش هاي زير مفيد است:

روش هاي آگاهي بخش: مثل تذکر امر به معروف و ارشاد.

روش هاي عاطفي: مثل حب به تحريک عواطف، همگاني و احسان.

روش هاي جلب: پذيرش، احترام، تکريم، توجه کردن.

روش هاي خيرخواهانه: نصيحت، حکمت.

روش هاي اقناعي: استدلال، مجادله، برهان.

روش هاي تبييني: تشريح و گفتگوي آزاد.

روش هاي برانگيزننده: تحسين، تأييد، ترغيب، تحريض و تشويق.

روش هاي اميدساز: وعده، بشارتها.

روش هاي ترغيبي: ذکر صالحان، داستان گويي و بازي.

روش هاي عنايت آميز: عبور کريمانه، تغافل، تسامح، تجاهل، مهلت دادن.

روش هاي برخوردهاي غير مستقيم: مثل کنايه، اشاره.

روش هاي جدي در برخورد: مثل اعلام تعجب، تقبيح، قطع محبت، قهر.

روش هاي اعتراضي: اعتراض، ابراز تأسف، محروم کردن.

سرزنشها، ملامت، توبيخ.

روشهاي هشدار دهنده: اخطار افشاء.

روش هاي تهديدي: ارعاب، تخويف.

روش هاي تنبيهي: تندي و سختگيري، تعريز.

اينکه چگونه بايد نوجوان و کودکان را به نماز جلب کرد پاسخ قاطعي ندارد و بستگي دارد به نوع شخصيت کودکان و نوجوانان براساس روان شناسي تربيتي شخصيت کودکان و نوجوانان از تيپهاي گوناگوني است مثل شخصيت خودکار، سازش پذير، بدگمان، افتاده، مبارزه طلب، تعديل نيافته، ماجراجو، مشتاق، اخلاقي.

براي ترغيب دانش آموزان به اقامه نماز نکاتي بايد مورد توجه قرار گيرد:

1-

2-

3-

4-

5-

6-

7-

8-

9-

10-

فصل سوم

تجزيه و تحليل

تجزيه و تحليل يافته هاي پژوهش

1-

الف- بيان اهميت و ماهيت نماز از ديدگاه معصومين عليهم السلام پيامبر اکرم (ص) فرمودند: جايگاه نماز در دين مانند جايگاه سر دربدن است.حضرت علي (ع) فرمودند: هر چيز داراي سيماست، سيماي دين شما نماز است.

امام باقر (ع) فرمودند: اسلام بر روي پنج پايه بنا شده است: نماز، روزه، زکات، حج، ولايت.

امام رضا (ع) فرمودند: نماز به صورت جماعت با فضيلت ترين است.

حضرت فاطمه زهرا (س) فرمودند: خداوند نماز را جهت دوري از کبر و خودپسندي مقرر فرمود.

ابي الحسن (ع) فرمودند:

انتظار نماز جماعت، از نماز جماعتي تا نماز جماعتي ديگر، کفاره همه گناهان است.

2-

نماز را به فرزندان خويش تعليم دهيد چون به هشت سالگي رسيدند آنان را وادار به خواندن اين فريضه الهي نمايي. «امام علي (ع)»

3-

موعظه و نصيحت، امر به معروف، بيان فلسفه و حکمت نماز جماعت، تبشير و انذار.

4-

هنگام ظهر فرارسيد (ده سپاه آماده شدند که به امامت امام حسين (ع) نماز جماعت را بخوانند) امام حسين (ع) به پسرش (امام زين العابدين و يا حضرت علي اکبر عليهماالسلام فرمود: اذان بگو و اقامه بگو. وي اذان و اقامه گفت سپس نماز خواندند.

5-

پيامبر اکرم (ص) فرمودند: به حقيقت خداوندو فرشتگانش بر کساني که صفهاي اول نماز جماعت را به هم پيوند مي دهند درود مي فرستند.

6-

7-

8-

درنماز جماعت به فکر ناتوان ترين مأمومين باش.

رضايت مأمومين در نماز جماعت مهم است.

9-

حضرت پيامبر (ص) خواست خانه ها را بر قومي که درمنازل خود نماز مي گزاردند و به جماعت حاضر نمي شدند، بسوزاند. امام صادق (ع)

فصل چهارم

بحث و نتيجه گيري

الف- سؤالها و فرضيه هاي ويژه تحقيق

* آيا در احاديث و سيره معصومين (ع) از روش بينش و روش تعليمي، روش هاي خيرخواهانه، از روش الگويي و اسوه سازي، روش محبت روش تکريم شخصيت، فريضه سازي، زمينه سازي، شيوه تنبيه استفاده شده است؟

بلي اين فرض ها بر تحقيق تأييد مي شود. در احاديث و سيره معصومين از اين شيوه ها استفاده شده است.(در فصل قبل به آن اشاره شده است.)

پيشنهادات تحقيق:

الف- بازسازي و تقويت بينش و شناخت نوجوانان و جوانان و کودکان در مورد اهميت و فضيلت و نقش نماز و نماز جماعت.

* فلسفه و اسرار نماز و نماز جماعت با بياني روشن و واضح در کتابهاي معارف دوره هاي راهنمايي و دبيرستان بيان شود و با بياني ساده در کتابهاي هديه هاي آسماني ابتدايي بيان مي شود.

* با يک برنامه منظم هر هفته دو روز در برنامه صبحگاه احاديثي که اهميت و فضيلت ونقش نماز و نماز جماعت را بيان مي کند براي دانش آموزان خوانده شود و روي نزاکتهاي زيبا نوشته شود و در جاهاي متفاوت مدرسه نصب شود.

*با يک همکاري منظم مداوم از معلمان و مربيان خواسته شود تا در هر کلاس قسمت کوتاهي از بحث خود را به بيان اهميت و نقش نماز بخصوص نماز جماعت اختصاص دهند در اين زمينه بايد جزوه اي تهيه شود و احاديث کوتاه در اين مورد نوشته شده وبه معلمان داده شود تا از آن استفاده نمايند.

* در اردوهاي تفريحي و ورزشي يا مسافرتهاي علمي قسمتي کوتاه به بحث درباره نماز و نماز جماعت اختصاص يابد.

* حداقل يک برنامه از برنامه هاي مستمر آموزش خانواده به اهميت و نقش نماز و به ويژه نماز جماعت اختصاص داده شود و در آن برنامه به اولياء تذکر دهند که اولا آموزش نماز بايد از سنين کم آغاز شود در خانواده نماز اول وقت اقامه شود و حتي الامکان با جماعت فرزندان خود را با کلام نرم آرام و به اقامه نماز و شرکت در نماز جماعت تشويق کنند.

* براي تشويق فرزندان به نماز از تشويق هاي مادي و کلامي استفاده نمايند. (البته بايد اين نکته تذکر داده شود که تذکر پيگير و مداوم و آرام با سماجت و اصرار و لجبازي تفاوت دارد.)

* در هر مدرسه مشاور يا مربي با استفاده از شيوه مشاور گروهي بينش دانش آموزان را در مورد نماز به ويژه نماز جماعت بازسازي و تقويت نمايند (بهتر است برنامه جلسات مشاور گروهي در مراکز امور تربيتي يا هسته هاي مشاور تدوين شود و به صورت جزوه اي به مدارس فرستاده شود دراين جزوه ها بايد در مورد فلسفه و حکمت نماز و نماز جماعت نيز بحث شود.)

* از شيوه موعظه و نصيحت فردي نيز براي افرادي که در نماز شرکت نمي کنند استفاده شود البته همان طور که ذکر شد اين موعظه بايد از سر دلسوزي و شفقت و مهرباني و با روش پسنديده درخلوت باشد و شخص موعظه کننده خود بايد در نماز جماعت شرکت دائم داشته باشد.

* استفاده از روش امر به معروف با زبان و عمل. براي اجراي اين روش همه بايد خود را مسئول بدانند مدير، معاونين، معلمين، مربيان و هم چنين دانش آموزاني که هم به فلسفه و حکمت و نقش نماز آگاهند وهم خود در نماز جماعت شرکت مي کنند بهر حال براي موفقيت در امر اقامه نماز جماعت يک بسيج عمومي لازم است.

ب- استفاده از پاداشها و تشويق هاي مادي و غيرمادي و تقويتهاي جانشيني

* براي دانش آموزاني که در نماز جماعت شرکت مي کنند کارتهاي ويژه تهيه شود و در آغاز به طور متوالي و سپس به طور متناوب به آنها داده شود و براي هر چند کارت جايزه هاي ويژه اي در نظر گرفته شود.

* دانش آموزاني که به طور مداوم در نماز جماعت شرکت مي کنند هرچند گاه به اردوهاي تفريحي، زيارتي، ورزشي، علمي برده شوند.

* با توجه به روش مورد توجه بودن الگوها مديران، معلمين، مربيان و معاونين در صفوف جماعت در کنار دانش آموزان شرکت کنند.

* امام جماعتي که براي اقامه نماز دعوت مي شود هم بايد جاذبه هاي ظاهري از جمله قيافه آراسته، خوش برخوردي، اخلاق نيکو، صورت خندان، نظم در اقامه نماز جماعت داشته باشد و هم جاذبه هاي معنوي مثل علم دين و علم به عرفان ،سادگي ، زهد و تقوي در برخورد و عمل، آشنايي با ويژگيهاي خاص نوجوانان و جوانان و کودکان قدرت بيان و مباحثه و مجادله احسن، پويايي و خلاقيت، از ايشان خواسته شود.

نماز را در حد ظرفيت کودکان، نوجوانان و جوانان با سرعت اقامه کنند.

* هرچند گاه دانش آموزاني که در نماز جماعت شرکت مي کنند در جلو صف تشويق و ترغيب قرار گيرند چنانکه در احاديث آمد خدا و فرشتگانش به کساني که در صف هاي جماعت شرکت مي کنند و درود مي فرستد.

* برخي از مسئوليتها و اداره بعضي از فعاليتهاو اردوها به شرکت کنندگان در نماز جماعت سپرده شود.

* مسئولين ضمن شرکت در صفوف جماعت با دانش آموزان شرکت کننده رفتاري توأم با توجه، ملاطفت، احترام، تکريم شخصيت و پذيرش تعريف و تمجيد داشته باشند و اين رفتارها را در حرکات غيرکلامي مثل حالات چهره و صورت و دست دادن با نوجوانان نشان دهند.

ج- پيشنهادات مروبط به مقدمات و آمادگيها براي نمازجماعت

* براي ادامه نماز جماعت حتماً وقت خاصي در مدرسه قرارداده شود درآن وقت خاص نه کلاسي تشکيل شود و نه فعاليت ديگر غير از نماز وجود داشته باشد.

* مدت زماني که نماز جماعت اقامه مي شود نه آنقدر طولاني که خسته کننده باشد و نه آن قدر سريع که بعضي به رکعات نماز نرسند.

* اذان نماز با صدايي شيوا و زيبا و تکان دهنده در محيط مدرسه پخش شود.

* مسئولين مدرسه با تذکرهاي کوتاه از کودکان ونوجوانان دعوت کنند که در نماز جماعت شرکت کنند.

* مکاني زيبا و وسيع به اندزه ظرفيت دانش آموزان مدرسه براي نماز آماده شود.

* مکان مخصوص نماز هميشه تميز و خوشبو باشد.

* اطراف نماز خانه جملات مخصوص نماز و احاديث معصومين نصب شود.

* هم چون يک امر مهم در تنظيم صفوف جماعت و هماهنگي در آن تلاش لازم به عمل آيد تا کودکان و نوجوانان احساس نظم و همدلي، هماهنگي و وحدت بنمايند.

* وضو خانه هاي تميز و با امکانات بهداشتي در تمام مدارس ساخته شود.

* هرچند گاه امام جماعت يا مسئولين ديگر در رابطه با موضوعي خاص يا به مناسبت بزرگداشت روزي خاص مسابقه اي براي دانش آموزان طرح نمايند و به برندگان حتما جايزه داده شود.

*به دانش آموزان شرکت کننده در نماز جاعت هرازگاهي فرصت استفاده از امکانات کتابخانه، امکانات سمعي، بصري ووسايل ورزشي داده شود اين بهره برداريها صرفاً در ازاي ارائه کارت امتياز شرکت درنماز جماعت باشد

این مطلب را به اشتراک بگذارید :