چکیده:

مقاله حاضر منتج از طرح تحقیق‏"رابطه پایبندی‏ عملی به تقیدات مذهبی(نماز)و اضطراب دانش‏آموزان‏ دبیرستانی شهر تهران در سال تحصیلی 76-75"می‏باشد،در این پژوهش 501 دانش‏آموز دختر و پسر از مناطق 19 گانه‏ آموزش و پرورش شهر تهران با پرسشنامه اضطراب کتل و پرسشنامه سنجش میزان پایبندی عملی به تقیدات مذهبی‏ (نماز)آزمون شدند،نتایج حاصل از تحقیق در قالب جدول‏ درصد فراوانی جدول ضریب همبستگی شاخص‏های آماری و نمودار ارائه گردیده است.ضمنا تحلیل اطلاعات از طریق‏ ضریب همبستگی پیرسون،آلفای کرونباخ و آماره خی دو موجود در برنامه کامپیوتری spss انجام شده است.

بحث‏ امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه در باب تأثیرگذاری تقیدات دینی بر تمامی امور انسانی به ویژه‏ مسائل عاطفی و روحی هستیم،به نحوی که با غلبه موضوعات‏ دینی و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و درخشش‏ مدیریت دینی در تمام زمینه‏ها،بحث دین افیون توده‏هاست‏ رنگ‏باخته است و غالب صاحب‏نظران منصف بر این باورند محمد امین جلیلوند*

که مذهب آثار بلاشکی بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد،که البته در میان ادیان الهی دستورات اسلام‏ پیرامون بهداشت جسم و روح و سایر امور.....کامل‏ترین‏ فرامین است،به ترتیبی که طبقه‏بندی رفتار از نظر اسلام متأثر از مفاهیم بهنجار و نابهنجار است،مضافا دارای دو بعد دیگر شامل:تقسیم و رفتار از بعد اعتقادی،یعنی از نظر موضع‏گیری‏ فلسفی در قبال هستی و از بعد روانی،یعنی از نظر وحدت‏ رفتار روانی-اعتقادی می‏باشد،بدین‏ترتیب بین روان و اعتقاد جدایی وجود ندارد،بلکه حتی بین بیماری و کفر یا معصیت‏ نیز رابطه وجود دارد،همان‏طوری که میان بهنجاری و ایمان‏ رابطه وجود دارد.

مادام که سلامت و بهنجاری اعتقادی حاصل نشود، سلامت روانی هم حاصل نمی‏شود.این دو صفت به طور اجمالی رفتار اسلامی فرد مقید و پایبند را نشان می‏دهد،یعنی‏ رفتار سالم و بهنجار را در تمام معانی آن‏1.

از نظر روان‏شناسان مسلم و قطعی است که اکثر بیماری‏های روانی که ناشی از ناراحتی‏های روحی و تلخی‏های‏ زندگی است،در میان افراد غیرمذهبی دیده می‏شود.افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشند،از این‏ بیماری‏ها مصون‏تر هستند.از این‏رو،یکی از عوارض زندگی‏ عصر ما که در اثر ضعف ایمان مذهبی پدیده آمده است افزایش‏ بیماری‏های روانی و عصبی است.

الذین امنو و تمطئن قلوبهم بذکر اللّه الا بذکر اللّه‏ تمطئن القلوب

)رعد-28(

آنها که به خدا ایمان آورده دلهاشان به یاد خدا آرام‏ می‏گیرد(مردم)آگاه باشید که تنها یاد خدا آرام‏بخش دلهاست.

از جمله آثار ایمان مذهبی آرامش‏خاطر است.

«الا بذکر اللّه تطمئن القلوب»

.انسان فطرتا جویای سعادت خویش‏ است و از تصور وصول به سعادت غرق در مسرت می‏گردد و از فکر یک آینده شوم و مقرون به محرومیت لرزه بر اندامش‏ (*)-محمد امین جلیلوند،کارشناس ارشد روانشناسی عمومی.

(1)-انسان و ایمان-مطهری-مرتضی.

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 62)

می‏افتد و سخت دچار اضطراب می‏گردد.ایمان مذهبی به‏ حکم این که به انسان که یک طرف معامله است،نسبت به‏ جهان که طرف دیگر معامله است،اعتماد و اطمینان می‏بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زایل‏ می‏سازد و به جای آن به او آرامش‏خاطر می‏دهد.1

نویسندگان،قرن هفدهم را عصر روشن‏بینی‏2،قرن‏ هیجدهم را عصر منطق‏3،قرن نوزدهم را عصر پیشرفت‏4 و قرن بیستم را عصر اضطراب نام نهاده‏اند.اما مسلم است که‏ اضطراب عصر و زمان نمی‏شناسد و همیشه همراه بشر بوده‏ است،به قول ر.ک گارد(1855-1813)که فلاسفه و روان‏شناسان او را از برجسته‏ترین نیاکان تفکر معاصر درباره‏ اضطراب می‏دانند،انسان با لذات می‏خواهد همه چیز را از آن‏ خود کند،این به خاطر امکان آزادی عمل اوست اما وقتی که‏ بیش از یک نفر در دنیا وجود داشته باشد،برخورد بین‏ خواسته‏های آنها به ایجاد اضطراب می‏انجامد.

«ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر اللّه‏ اکبر و اللّه یعلم ما تصنعون»

(عنکبوت آیه 45)

«در اسلام از نماز هیچ فریضه‏ای بالاتر نیست»،نماز پشتوانه ملت است،نماز یک کارخانه انسان‏سازی است،نماز خوب،فحشاء و منکر را از یک امتی بیرون می‏کند.اینهایی که‏ در این مراکز به فساد کشاند شده‏اند این‏ها این بی‏نمازها هستند.

سید الشهداء در همان ظهر عاشورا که درگیر آن جنگ‏ بزرگ بود و در معرض خطر بودند،وقتی یکی از اصحاب‏ گفت که ظهر شده است فرمود که،«یاد من آوردی نماز را و خدا تو را از نمازگزاران حساب کند»و ایستاد در همان جا نماز خواند.نگفت که می‏خواهیم جنگ بکنیم.خیر،جنگ را برای‏ نماز کردند.5.

اضطراب

مفهوم‏شناسی: کلمه اضطراب از ریشه یونانی به معنای محکم‏ فشار دادن‏6یا فشردن گلو7آمده است.همچنین اصطلاح‏ برانگیختگی‏8به معنای تنگنا9یا انقباض‏10معمولا همراه است.

هر چند اضطراب عصر و زمان نمی‏شناسد اما در سال‏های اخیر بیشترین تأثیر را بر زندگی بشر داشته است. اضطراب همه‏گیر بوده و بخشی از تلاش هر فرد متأثر از آن‏ است.

اضطراب مفهومی است چند بعدی و به عنوان پدیده‏ای‏ بدنی،تجربی و بین فردی جلوه‏گر می‏شود.بنابراین،جسم‏ فرد،ادراک او از خود و ارتباط او با دیگران را دربرمی‏گیرد.

تعاریف عمده اضطراب:

1. اضطراب عمدتا به منزله یک انتظار به ستوه‏آورنده است.
2. اضطراب عبارت است از واکنش فرد در مقابل یک‏ موقعیت ضربه‏آمیز،یعنی موقعیتی که زیر تأثیر بالا گرفتن‏ تحریکات واقع شده،فرد در مهار کردن آن ناتوان باشد. (چاپلین‏197511)
3. ناراحتی در عین حال روانی و بدنی که بر اثر مبهم و احساس ناامنی و تیره‏روزی قریب الوقوع در فرد آدمی به‏ وجود می‏آید.
4. در چارچوب رفتارنگری تجربی،اضطراب به منزله‏ یک کشاننده ثانوی است که پاسخی اجتنابی را در بر می‏گیرد(چاپلین 1975)

به طور کلی شاید بتوان اضطراب را به منزله احساس رنج‏ آوری که با یک موقعیت ضربه‏آمیز کنونی یا با انتظار خطری که‏ به شی‏ء نامعینی وابسته است تعریف کرد.

بررسی متون: آیا سلامت روانی ارتباطی با اعتقادات مذهبی دارد؟

آیا اعتقادات مذهبی می‏تواند در حل مشکلات زندگی به‏ فرد درمانده کمک کند؟

رفتار مذهبی یکی از رفتارهای پیچیده انسانی است که‏ کمتر مورد توجه روان‏شناسان قرار گرفته است.در پژوهشی که‏ لارسون( Larson )و همکاران 1988 انجام دادند،دریافتند که‏ کمتر از 1%مقالاتی که در مجلات روان‏پزشکی و روان‏شناسی‏ چاپ شده،پیروامون پژوهش‏های مذهبی است.

در برخی از بررسی‏های انجام شده،مؤثر بودن مداخلات‏ مذهبی را در کاهش اضطراب و تحمل فشار روانی پس از بهبودی نشان داده‏اند.رابطه مذهبی بودن با اضطراب و ناراحتی‏های روانی در مطالعات همه‏گیرشناسی مورد بررسی‏ قرار گرفته است.برای نمونه در دو بررسی،نتایج نشان داد افرادی که به اعتقادات مذهبی پای‏بند بودند،دارای اضطراب‏ و ناراحتی‏های روانی خیلی کمتر از کسانی بودند که به این‏ (1)-طهارت روح-مطهری-مرتضی-انتشارات ستاد اقامه نماز 1375

Enlightenmently -(2)

Reason -(3)

Progres -(4)

(5)-امام در سنگر نماز.

Topresstight -(6)

To-strangle -(7)

Anxionus -(8)

Contriction -(9)

Narrowness -(10)

Choplin.j.p -(11)

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 63)

اعتقادات پای‏بند نبودند.(لیندنتال‏1و همکاران 1970، اشتارک‏19712)

در گزارش نهایی طرح بررسی شیوع افسردگی در دانش‏ آموزان دبیرستانی تهران،در سال 73-72،عنوان شده است که: 1- اعتقادات مذهبی نقشی مثبت را در وضعیت سلامت‏ روحی و روانی فرد بازی می‏کنند،

2- ابتلاء به افسردگی به افزایش اعتقادات مذهبی‏ دانش‏آموز کاهش می‏یابد و عمده این نزول نیز بین دو گروه‏ گرایشات مذهبی کم و متوسط قرار دارد،یعنی کسانی که تنها به‏ انجام واجبات خود خصوصا«نماز»می‏پردازند در مقایسه با کسانی که این فرایض را انجام نداده و یا به جبر انجام می‏دهند.

بنیامین راش(1813-1745، Bnngamin Rush )پدر روان‏پزشکی آمریکا به مطالعات مذهبی اهمیت داده و می‏گوید:مذهب آنقدر برای پرورش و سلامت روح آدمی‏ اهمیت دارد که هوا برای تنفس.جیمز،یونگ،فرانکل و متروم‏ هر کدام به نوبه خود نیز اهمیت رفتارها و اعتقادات مذهبی را یادآورد شده‏اند.

در 11 پژوهش از 12 پژوهشی که توسط گارتز(1991) مورد بررسی قرار گرفت،صرف‏نظر از ابزار مورد استفاده در سنجش میزان مذهبی بودن در این پژوهش،نتایج نشان داد که‏ اعتقادات مذهبی سبب کاهش استفاده از مواد مخدر گردیده است.

به اعتقاد(گارتز،لارسون و آلن)،شرکت در مراسم‏ مذهبی و انجام تکالیف دینی،می‏تواند عامل بازدارنده از بزهکاری باشد.برای نمونه در مورد رفتن به کلیسا نشان داده‏ شده که این عامل رابطه‏ای منفی با بزهکاری دارد،هفت مقاله‏ دیگر که توسط گارتز و همکاران(1991)مورد بررسی قرار گرفت،بر همبستگی معکوس بین مذهبی بودن و بزهکاری‏ تأکید نموده‏اند.

پرسمن و همکاران(1990)ارتباط بین باورهای مذهبی، افسردگی و بهبودی بعد از جراحی لگن را در 30 زن سالمند (65 ساله و بالاتر)مورد بررسی قرار دادند.

نتایج نشان داد،بیمارانی که باورهای مذهبی قوی‏تری‏ داشتند و اعمال مذهبی را انجام می‏دادند نسبت به گروه دیگر کمتر افسردگی داشتند همچنین دانستن خداوند به عنوان منشأ قدرت و آرامش و انجام فرایض دینی به طور معنی‏داری با درجه پایین افسردگی در هنگام ترخیص از بیمارستان ارتباط داشته است(پرسمن،لیونز،لارسون،استرین 1990).

یونگ(1933)در خلال فعالیت‏های روان‏درمانی خود دریافت که اعتقاد مذهبی می‏تواند موجب بالا بردن یکپارچگی‏ و معنا دادن به شخصیت فرد گردد.وی متوجه شد که تمام‏ افرادی که مبتلا به بیماری روانی شده‏اند،فاقد آن معنا و استواری و انسجامی که اعتقاد مذهبی قادر است به افراد بدهد، بودند.

تیلچ(1957)هشدار می‏دهد که چنان‏چه اساس زندگی‏ انسان صراحتا بر روی ارزش‏های مافوق انسانی و تعالی یافته‏ قرار نگیرد،اساسی متزلزل و فاقد استواری است.

پزشک فرانسوی الکسیس کارل ثابت کرد که نیایش‏ (نماز)سبب ایجاد نشاط معنوی مشخصی در انسان می‏گردد و همین حالت است که احتمالا منجر به شفای سریع برخی از بیماران در زیارتگاه‏ها و معابد می‏شود.

«سیرل بوت»روان‏شناس انگلیسی،نظر ویلیام جیمز را درباره تأثیر نیایش(نماز)مورد تأکید قرار داده و گفته است:«ما به واسطه نیایش(نماز)می‏توانیم وارد انبار بزرگی از نشاط عقلانی شویم که در شرایط عادی یارای وصول به آن را نداریم.»

کارتز و همکاران(1991)در زمینه سلامت روانی‏ و اعتقادات مذهبی،شش مقاله را مورد بررسی قرار داده‏اند.در تمام این مقالات بین اعتقادات مذهبی و سلامت روانی رابطه‏ مثبتی دیده شده است.3

پرسشنامه نماز

جهت تعیین طراز نماز آزمودنی‏ها پرسشنامه 37 سؤالی‏ که دارای سه گزینه(.،1 و 2)بود تدوین گردید،در این آزمون‏ سه بعد یعنی،محرک‏ها،عملکرد و شناخت مورد سنجش قرار می‏گیرد که در مجموع به عنوان نمره نماز یا طراز پایبندی‏ اشخاص به تقیدات مذهبی(نماز)مطرح می‏باشد.سؤالات این‏ آزمون بادقت لازم طراحی و تدوین گردید.بررسی ضریب‏ پایانی به وسیله آماره ضریب آلفای(؟؟؟)کرونباخ بررسی شده‏ است.معادله عبارت از: rtt-(ŞùĞ öâùéáó ö¢è¿ áþù¿Â öÄ) که با استفاده از آن می‏توان ضریب پایانی آزمون‏ها یا Lindental -(1)

Stark -(2)

(3)- باورهای مذهبی و اثرات آنها در بهداشت روانی-با رفتاری مناسب،اندیشه و رفتار، شماره 4،سال اول،ص 48.

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 64)

درجه‏بندی‏هایی را که در آنها هر سؤال نمره وزنی دارد حساب‏ کرد(کرونباخ 1951)

فرمول فوق با معادله‏هایی که رولون((به تصویر صفحه مراجعه شود)) و گوتمان((به تصویر صفحه مراجعه شود)) برای برآورد ضریب پایایی با روش تصنیف آزمون بدست‏ داده‏اند رابطه نزدیک دارد کرونباخ 1951)

جدول(1)ضریب پایایی برای متغیرها با تعداد 501 نمونه

(به تصویر صفحه مراجعه شود) تحلیل سؤال‏های نماز: نمره مشاهده شده یک فرد در یک آزمون معمولا برابر است با تعداد سؤال‏هایی که به درستی پاسخ داده است.ارزش‏ هر آزمون بستگی دارد به این که این نمره مشاهده شده تا چه‏ حد قابل اطمینان است،قابل اطمینان هم از این لحاظ که تا چه‏ اندازه معرف نمره واقعی فرد است(پایایی داده‏ها)و هم از این‏ لحاظ که تا چه اندازه می‏تواند مبنای تشخیص یا پیش‏بینی‏ باشد(اعتبار داده‏ها)

اما میزان پایایی و اعتبار داده‏ها بستگی دارد به‏ خصوصیات سؤال‏هایی که آزمون مشتکل از آنهاست.تمام‏ خصوصیات آزمون را می‏توان از روی خصوصیات سؤال‏های‏ انفرادی،یا رابطه بین سؤال‏ها مشخص ساخت.

بدین‏ترتیب،اگر سؤال بخصوصی به پایایی آزمون‏ کمک کند،در این صورت باید با سایر سؤال‏های آزمون‏ همبستگی مثبت داشته باشد،و اگر به اعتبار آزمون کمک کند، باید با اندازه‏های متغیر ملاک همبستگی مثبت داشته باشد.

(به تصویر صفحه مراجعه شود) در این معادله،مقادیر، و غیره،نمره افراد در سؤال‏های مختلف به صورت نمره‏های انحراف از میانگین‏ هستند.

جدول(2)ضریب همبستگی بین نمره کل یا نمره‏ هر سؤال پرسشنامه نماز

(به تصویر صفحه مراجعه شود) **توضیح:سطح معناداری 001/> P ،سطح اطمینان 99%

همان‏طور که در جدول 1 و 2 مشاهده می‏شود.ضریب پایایی‏ از طریق ضریب آلفای کرونباخ در سطح بالایی قرار دارد.در جدول ضریب همبستگی هم معناداری تمامی سؤالات بجز سؤال‏های 16 و 31 با 99%اطمینان استنباط می‏شود که تمامی‏ حکایت از ثبات در نمره طراز نماز اشخاص دارد.یعنی نمره‏ تک‏تک سؤال‏ها با نمره کل آزمون همخوان است.

روایی‏1:مقصود از روایی روش اندازه‏گیر،اینست که آیا این وسیله اندازه‏گیری حقیقتا صفتی را که برای اندازه‏گیری آن‏ ساخته شده است می‏سنجد یا خیر؟برای بررسی این مطلب دو مرحله کار انجام شد: 1-بررسی مقدماتی با طرح سؤال باز برای گروه 70 نفر دختر و پسر همخوان با گروه نمونه که پس از تحلیل محتوی پاسخ‏های‏ ارایه شده سؤال‏های آزمون نماز استخراج گردید و در قالب‏ پرسشنامه تدوین گردید.

2- بررسی نظر چند صاحب‏نظر امور مذهبی و روان‏سنجی، منجمله ناظر محترم طرح آقایان دکتر اژه‏ای و دکتر علی اصغر احمدی.

راهنمای جدولها: m.p 2-نقطه میانی طبقه، F 3-فراوانی(تعداد)، %F -فراوانی درصد،1-کل،2-پسر،3-دختر، X -میانگین، S.D 4-انحراف معیار، Q2 -واریانس، Md -میانه، mo -نما

Validity -(1)

Midpoint -(2)

Frequency -(3)

Standard dievition -(4)

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 65)

جدول(3)توزیع فراوانی نماز(پسر،دختر،کل): (به تصویر صفحه مراجعه شود) جدول شماره(4)-شاخصهای آماری‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود) پرسش پژوهش عبارتست از:این که،آیا بین نمره اضطراب‏ و نمره پایبندی عملی به اعتقادات دینی(انجام فریضه نماز) رابطه معکوس وجود دارد؟اندازه‏های رابطه،به‏گونه‏ مقایسه‏پذیر،شاخص‏های مستقیم ارتباط بین متغیرهاست، بدین‏معنا که با استفاده از آنها می‏توان تصور مستقیمی از میزان‏ رابطه و تغییرات همزمان متغیرها را بدست آورد.برای بررسی‏ این سؤال تحقیق به آزمایش فرضیات زیر می‏پردازیم.

-فرضیه صفر:ضریب همبستگی معناداری میان نماز خواندن و اضطراب داشتن وجود ندارد.

-فرضیه خلاف:ضریب همبستگی میان نماز خواندن و مضطرب بودن معکوس است.

آزمون آماری موردنظر در این‏جا ضریب همبستگی میباشد.

(به تصویر صفحه مراجعه شود) ضریب همبستگی- ،تعداد آزمودنی‏ها- ،نمره هر یک از آزمودنی‏ها در متغیرها

نمره هر یک از آزمودنی‏ها در متغیر مجموع نمره‏ها-؟؟؟ نتیجه را در جدول همبستگی زیر ارائه می‏نمایم: متغیر نماز- ،متغیر اضطراب کلی- ،متغیر اضطراب‏ آشکار- ،متغیر اضطراب پنهان-

(به تصویر صفحه مراجعه شود) توضیح:**سطح معناداری 000/0

برای این که مشخص نماییم که محاسبه شده از نظر آماری‏ معناداراست،یا خیر؟به جدول ضریب همبستگی مراجعه،در نتیجه جدول با 500- و سطح اطمینان 99%درصد برابر با 88%است چون محاسبه شده(20/-،20/- و 16/-)بزرگتر از جدول(88%)است،بنابراین فرض صفر رد می‏شود و نتیجه می‏گییم که همبستگی معکوس معناداری با اطمینان 99% بین میزان نماز خواندن و مضطرب بودن وجود دارد.

بدین‏ترتیب تأیید می‏شود که اشخاص نمازخوان از اضطراب‏ کمتری رنج می‏برند،به عبارت دیگر افرادی که پایبندی کمتری‏ به اعتقادات مذهبی(اقامه نماز)دارند در این تحقیق نمره‏ اضطرابشان بیشتر از گروه دیگر است.

-تفاوت بین میانگین‏ها در حقیقت منعکس‏کننده رابطه بین‏ متغیر مستقل و وابسته است.

-بررسی سؤال اول پژوهش از طریق آزمون خی دو( ) بدین‏منظور نمرهء خام نماز و اضطراب را در سه سطح(بالا، متوسط و پائین)بالا 2+ انحراف استاندارد،متوسط 1+انحراف‏ استاندارد و پائین(2+_)انحراف استاندارد و از میانگین‏ دسته‏بندی و آنگاه آزمون خی دو(کااسکور)برای آن اجرا گردید.

فرضیه‏ها: -توزیع فراوانی مشاهده شده در هر مقوله با توزیع‏ فراوانی‏های مورد انتظار(نظری)برابر است. توزیع فراوانی‏های مشاهده شده با توزیع فراوانی‏های‏ مورد انتظار(نظری)برابر نیست.

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 66)

"نماز"

(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) چون خی دو مشاهده شد 6/18-(4 و 01%-؟؟؟)از مورد انتظار بزرگ‏تر است،فرضیه صفر رد می‏شود و نتیجه‏ گرفته می‏شود که توزیع فراوانی مشاهده شده غیر نرمال بوده و کجی منفی دارد،یعنی تفاوت مشاهده شده معنادار است‏ و ناشی از شانس و تصادف نمی‏باشد.

در نتیجه آنان که نمره نماز بیشتری گرفته‏اند از درجه اضطراب‏ کم‏تری رنج می‏برند،به عبارت دیگر آن دسته از اشخاصی که‏ درجه اضطراب بالایی رنج می‏برند نمره نماز کم‏تری را اخذ کرده‏اند.

تفسیر: همان‏طور که ذکر شد،هدف تحقیق،بررسی رابطه نماز و اضطراب می‏باشد؛این که آیا بین این دو متغیر رابطه معنادار معکوسی وجود دارد یا خیر؟همبستگی بین این دو متغیر معکوس با سطح اطمینان 99% است که مطابق و هماهنگ با پیشینه تحقیق است،یعنی بحث قرآنی

«الا بذکر اللّه تطمئن‏ القلوب»

با یافته تحقیق،همسانی قطعی دارد.البته موضوعات‏ قرآنی و یا احادیث و روایات مستند همگی برهان قاطعند و نبایستی نسبت به اعتبار آنها شک نمود،به هر حال به منظور اثر گذاری نماز بر کاهش اضطراب،این تحقیق رقم خورد و در حد

«لا یکلف اللّه نفسا الا وسعها»

با رعایت دقت و وسواس‏ بسیار،چنین استنباط می‏شود،آن دسته از اشخاص که‏ نماز می‏خوانند و مقید به انجام تکلیفند از اضطراب کمتری رنج‏ می‏برند.نمودار مربوط به نماز دارای کشیدگی به چپ است که‏ این حاکی از اجرای آزمون نماز در جامعه و نمونه مسلمان و مقید می‏باشد؛یعنی گروه نمونه ما از پایبندی قوی نسبت به اقامه‏ نماز برخوردار هستند.

نمودار مربوط به اضطراب دارای نمایی نرمال است که این‏ حکایت از پراکندگی اضطراب به طور طبیعی در بین گروه نمونه‏ دارد و نقطه قوت تحقیق می‏باشد.بدین‏ترتیب،فرض تحقیق‏ مبنی بر رابطه معکوس بین متغیرهای نماز و اضطراب تأئید می‏گردد،که این خود مؤید و هم‏خوان با سابقه تحقیق است.

پیشنهادها:

1. تحقیق در خصوص سنجش میزان اطلاعات دینی با عنایت به آموزش‏های ارائه شده انجام شود؛
2.   انجام تحقیقی فراگیر در سطح وسیع‏تر(کشوری)با این‏ موضوع؛
3. انجام تحقیق آزمایشی برای دو گروه آزمایشی و گواه، به منظور بررسی اثر درمانگری اقامه نماز بر دیگر اختلالات‏ روانی؛
4. ترغیب و تشویق گروه وسیع جوانان به اقامه نماز و افزایش راه‏های جذب گروه‏های متفاوت،به مساجد؛
5. همراه کردن کارها و فعالیت‏های مورد علاقه جوانان با اقامه نماز؛
6. استفاده از عکس،فیلم و دیگر ابزارهای رسانه‏ای به‏ منظور انجام صحیح نماز،توأم با سکینه دل شدن نماز خواندن‏ها،تا اثر درمان‏گری آن فوق‏العاده گردد،که در این‏ خصوص ارائه الگوهای عملی تأثیر شگرفی دارد؛

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 67)

1. بررسی راهبردهای اجرایی به منظور ترغیب و تشویق‏ نمازخوانی از سنین قبل از بلوغ،مطابق آنچه که ائمه اطهار در این خصوص توصیه نموده‏اند؛
2. آموزش والدین نسبت به چگونگی ایجاد میل و رغبت‏ در کودکان نسبت به نماز خواندن و عامل بودن خودشان به این‏ امر.

فهرست منابع و مآخذ الف)فارسی

1. قرآن کریم،ترجمه الهی قمشه‏ای.
2. نهج البلاغه،ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی.
3. امام خمینی(قدس سره)،در سنگر نماز.
4. امام خمینی(قدس سره)،آداب الصلوة.
5. امام خمینی(قدس سره)،تفسیر سوره حمد.
6. امام خمینی(قدس سره)،چهل حدیث.
7. شهید بهشتی(ره)و دیگران،شناخت اسلام.
8. شهید مطهری،مرتضی(ره)،انسان و ایمان،انتشارات صدرا،قم.
9. شهید مطهری،مرتضی(ره)،انسان در قرآن،انتشارات صدرا،قم.
10. شهید مطهری،مرتضی(ره)،جهان‏بینی توحیدی،انتشارات‏ صدرا،قم.
11. شهید مطهری،مرتضی،طهارت روح.
12. عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانش‏آموزان دبیرستانی به نماز جماعت مدارس،شعبانی زهرا،راهنما،دلاور علی،معاونت‏ پژوهشی اداره کل استان اصفهان،فروردین 1373.
13. تمایل به اقامه نماز،ظروفی عبد الامیر مجید،معاونت پژوهشی‏ دفتر مشاوره و تحقیق 1370.
14. بررسی برداشت‏های مذهبی دانش‏آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران. کریمی قاسم،رهبرنیا فخر السادات،معاونت پرورشی،دفتر مشاوره‏ و تحقیق 1369.
15. بررسی علل و عوامل درون مدرسه‏ای مؤثر بر جذب دانش‏آموزان‏ به نماز،حسن بگلو بهروز،معاونت پرورشی،ستاد اقمه نماز 1372.
16. جایگاه مذهب در اعتقاد عملی جوانان دانش‏آموزان دبیرستانی‏ شهر تهران،زواریان زهر،نیکخواه ناهید،و دیگران،رشد معلم سال‏ یازدهم دی 1371.
17. بررسی همه‏گیرشناسی اختلالات روانی در مناطق روستانی میبد یزد،باقری یزدی،عباس و همکاران،فصلناه اندیشه و رفتار،شمار، 1353.
18. بررسی تأثیر اجبار والدین در انجام فرائض دینی بر شکل‏گیری‏ شخصیت مذهبی پسران مقطع ابتدایی راهنما،احمدی،علی اصغر، گلکار پروین حسین،74،73.
19. باورهای مذهبی و اثرات آنها در بهداشت روانی غباری‏ نباب،باقر،مجله اندیشه و رفتار،سال اول،شماره 4،بهار،1374.
20. روان‏شناسی کمال،دو آن شولتس،ترجمه گیتی خوشدل،نشر نو.
21. نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‏ها و معرفی سه‏ مورد درمان با رواندرمانی مذهبی.
22. احمدی ابهری،سید علی،مجله اندیشه و رفتار،سال دوم،شمار 4-بهار 1375.نقش آرامش در تعالی زندگی،شرفی محمد رضا، مجله ترتبیت،سال یازدهم،شماره 9.
23. افروز غلامعلی،روش‏های پرورش احساس مذهبی‏"نماز"در کودکان و نوجوانان،ناشر انجمن اولیاء و مربیان،1371
24. دادستان.پ،"شکل‏گیری اضطراب در جریان تحول و بررسی‏ تجربی آن در نوجوانان‏"مقاله،تهران،1369.
25. دادستان.پ،"روان‏شناسی مرضی تحولی‏"ژرف،ج اول،تهران،1370
26. دادستان.پ و منصور،"بیماری‏های روانی‏"اثر کراز.ژرف،تهران، 1368.
27. دلاور،علی روش‏های آماری در روان‏شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور،تهران.
28. دلاور،علی‏"آمار در علوم تربیتی و تربیت بدنی‏"،لوئیس کوهن و ....دانشگاه علامه طباطبایی،1372.
29. جان.ال.فیلیپس ایزدی،کاظم(مترجم)،تفکر آماری، "تفکر آماری‏"،دانشگاه علامه طباطبایی،1371.
30. رابرت ال پژندایک هومن،حیدر علی(مترجم)،روان‏سنجی‏ کاربردی،دانشگاه تهران،1366.
31. داوید مگنوسون،براهنی،محمد نقی(مترجم)،"مبانی نظری‏ آزمون‏های روانی‏"،دانشگاه تهران،1370.
32. تألیف ریجارد.ج.شیولسون،کیامنش،علیرضا(مترجم)،استدلال‏ آماری در علوم رفتاری،جلد 1 و 2،انتشار مأجد،1371.
33. جانبزرگی،مسعود،بررسی اثرات آموزش تنش‏زدایی تدریجی بر عوامل اضطرابی شخصیت،پایان‏نامه کارشناسی ارشد،تربیت‏ مدرس،1371.
34. هورنای.کارن،"شخصیت عصبی زمانه ما"،محمد جعفر مصفا.
35. اوپنهایم،طرح پرسشنامه و سنجش نگرش‏ها،مترجم کریم پناه، مرضیه،آستان قدس رضوی،1369.
36. احمدی،علی اصغر،بررسی اختلال رفتار ارتباطی و سیمای همه‏ گیرشناسی آن در ایران(تهران)،راهنما،منصور،م،پایان‏نامه دکتری، تربیت مدرس،1376.
37. مقایسه میزان اثربخشی درمان رفتاری شناختی مذهبی و غیر مذهبی،برای درمان افسردگی در افراد مذهبی.
38. مکانیزم بروز اضطراب از دیدگاه اسلامی،دکتر سید ابو القاسم

دانشگاه اسلامی » شماره 8 (صفحه 68)

حسینی.

1. مقایسه کارآیی آموزشی کنترل اضطراب،دارو درمانی و ترکیب این‏ دو روش در درمان مبتلایان به اختلال اضطراب،توزندجانی حسن، دکتر ابراهیم عبد الهیان(47 به بعد)(ص 46).

40- حسینی،سید ابو القاسم(1346)بررسی مقدماتی اصول‏ روان‏شناسی اسلامی،انتشارات دانشگاه مشهد.

ب)انگلیسی

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

پایان مقاله

این مطلب را به اشتراک بگذارید :