■ آیا والدین در قبال نماز فرزندان تكلیفی دارند؟
قرآن مجید به یادگیری و آموزش به طور اعم و یادگیری و آموزش نماز به طور اخص، اهمیت بسیار داده است. اهمیت یادگیری از دیدگاه قرآن به اندازه‌ای است كه در اولین سوره‌ای كه بر پیامبر نازل می‌شود به مسئله ی یاد دادن و آموزش اشاره شده و از خواندن و نوشتن و یادگیری به عنوان ابزارهایی برای پرورش و رساندن انسان به كرامت یاد گردیده است.
خداوند در قرآن كریم خطاب به پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید:
«وأمر اهلك بالصلوة و اصطبر علیها»؛ خانواده ی خود را به نماز فرمان بده و بر انجام آن شكیبا باش.(سوره ی طه،آیه ۱۲۳(
حضرت ابراهیم(علیه السلام) در دعاهای خود می‌فرمایند: «پروردگارا، مرا برپا كننده ی نماز قرار ده، و از فرزندانم(نیز چنین فرما)، پروردگارا دعای مرا بپذیر!(سوره ی ابراهیم، آیه ۴۰(
حضرت لقمان به پسرشان می‌فرمایند: پسرم!نماز را برپادار،و امربه‌معروف و نهی‌از منكر كن، و در برابر مصائبی كه بر تو می‌رسد با استقامت و شكیبا باش كه این از كارهای مهم و اساسی است.(سوره ی لقمان، آیه ۱۷(
در جای دیگر، حضرت لقمان به فرزندشان می‌فرمایند: «فرزند عزیزم!مبادا خروس از تو هشیارتر و به اوقات نماز از تو مراقب‌تر باشد. آیا نمی‌بینی كه به هنگام هر نماز، رسیدن وقت آن را اعلام می‌كند و سحرگاهان به آوای بلند ندا سرمی‌دهد، در حالی كه تو در خوابی؟»(عزیزی، ۱۳۷۹،ج ۲،ص ۱۸۶(
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «نماز را به فرزندانتان بیاموزید.»(عزیزی،ج ۲،ص ۱۰۷(
در روایات اسلامی آمده است هرگاه معلم به كودكی بگوید كه بگو بسم اللّه الرحمن الرحیم و كودك بگوید، خداوند یك فرمان رهایی از دوزخ برای كودك و یكی برای والدین او و یكی برای معلم وی می‌نویسد.(دیلمی، ۱۳۷۸(
امام باقر(علیه السلام) از قول رسول اكرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: «اسلام آیین محكم و استوار الهی است و دین سهل و خالی از مشقت است. با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نكنید و همانند سواری نباشید كه مركب خود را خسته و فرسوده می‌كند و در نتیجه نه راه سفر را پیموده و نه مركبش سالم مانده است.»
قرآن كریم در ستایش حضرت ابراهیم (علیه السلام) می‌فرماید: «و كان یأمر اهله بالصلوة»؛ او اهل خود را به نماز فرمان می‌داد. لقمان هم به فرزندش سفارش می‌كرد: «یا بنیّ اقم الصلاة»
پیامبر اكرم روزی با گروهی از كودكان رو به رو شدند و فرمودند: «وای بر احوال فرزندان آخر الزمان از دست پدارنشان!» از حضرت سۆال كردند: «یا رسول اللّه از دست پدران مشركشان؟» فرمودند: «نه از دست پدران مۆمن و مسلمانشان. زیرا چیزی از واجبات و فرائض را به فرزندانشان نمی‌آموزند و اگر فرزند شخصاً برای یادگیری احكام اقدام كرد او را از این كار باز می‌دارند و به بهره ی بسار اندكی از دنیا برای آن‌ها راضی می‌شوند.»آن گاه پیامبر می‌فرمایند: «من از آن‌ها بیزارم و آن‌ها نیز از من بیزارند.»(راشدی،۱۳۷۸)
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «نماز را به فرزندانتان بیاموزید.»(نعیمی،۱۳۷۵،ص ۶۴)
سلیمان جعفری می‌گوید: «از امام علی(علیه السلام) شنیدم كه فرمود: «در خانه ی خویش اذان بگو ، تا شیطان از آن جا بگریزد و كودكان نیز به آن ذكر آشنا شوند.»(عزیزی،۱۳۷۹،ج ۲،ص ۱۱۰)
براساس احادیث باید قبل از ۷ سالگی برخی زمینه‌های لازم برای بر پاداشتن نماز توسط كودكان را ایجاد كرد، مثلا ذكرها، شعارهای مهم اسلامی، حركاتی مثل ایستادن ساده رو به قبله، ركوع و سجود را می‌توان یاد داد تا گاه‌گاهی در كنار والدین تمرین كنند. به تدریج وقتی كودكان با این فریضه انس گرفتند از ۷ سالگی به بعد باید از آن‌ها خواست تا نماز بخوانند، اما در این فریضه نباید سخت‌گیری كرد، تا پایان ۹ سالگی كه مۆاخذه به آن اضافه می‌شود. (باهنر، ۱۳۷۸)
صورت عقلی گرفتن رفتار مذهبی از ۷ سالگی است كه كودك می‌تواند مطالبی را بفهمد و از آن سر درآورد. قبل از این سنین اغلب جنبه ی احساسی و نشان دادن همراهی با والدین و دیگران را دارد.(قائمی،۱۳۷۰)
كودك و نماز
سن آموزش و نحوه ی آموزش نماز در اسلام
در اسلام مسئله ی ارتباط با خدا به شكل غیر مستقیم از همان بدو تولد مورد تأكید قرار گرفته است،به طوری كه پیامبر می‌فرماید: «هركس كه خداوند به او فرزندی داده است،در گوش راستش اذان و در گوش چپ اقامه بگوید كه عصمت و نگاهداری از شیطان رجیم است.»(عزیزی،۱۳۷۹،ج ۱،ص ۳۷۹)
امام صادق می‌فرمایند: «هنگامی كه كودك به سن ۳ سالگی رسید او را وادار كنید كه هفت مرتبه بگوید: لا اله الا اللّه و او را آزاد بگذارید. همین كه ۳ سال و هفت ماه و ۲۰ روزه شد، دومین جمله یعنی محمد رسول اللّه را یاد گرفته، ۷ مرتبه آن را تكرار كند. وقتی ۴ ساله شد، ۷ مرتبه صلوات بر پیامبر بفرستد، سپس او را آزاد بگذارید.
در ۵ سالگی دست چپ و راست را یادش دهید و وقتی آن را شناخت او را در جهت قبله قرار داده، از او بخواهید كه سجده كند. سپس او را آزاد بگذارید. در پایان ۶ سالگی به او بگویید كه نماز بگزارد و ركوع و سجود را به او یاد دهید. در پایان ۷ سالگی شستن دست‌ها و صورت را یادش دهید و به او بگویید كه نماز بخواند.
در پایان ۹ سالگی نماز و وضو یادش دهید.»(عزیزی،۱۳۷۹،ج ۲،ص ۱۲۰) احادیث دیگری به همین مضمون از پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) (در مكارم الاخلاق و وسایل الشیعه)،امام صادق(علیه السلام) (در بحار، وسایل الشیعه و میزان الحكمه) و از امام باقر(علیه السلام) (در میزان الحكمه) ذكر شده است.
نماز و شیوه آموزش گام به گام
شیوه تدریجی در آموزش و تربیت، شیوه‌ای است كه در اسلام به ویژه در عبادات مورد توجه گرفته است.
روایات تربیتی اسلام دستور می‌دهد: كودك را سه سال آزاد بگذار، پس از سه سال، جمله «لا اله الا الله» را به او تعلیم بده.
وقتی كه سه سال و هفت ماه و بیست روز شد، دومین جمله‌ای كه می‌آموزی «محمد رسول الله» باشد.
وقتی چهار سال تمام شد، صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله آموزش داده شود.
در پنچ سالگی كه كودك قدرت تشخیص دست راست و چپ را یافت او را رو به قبله قرار ده و به او سجده را بیاموز.
در سال ششم، نماز و ركوع و سجود را آموزش بده.
در سال هفتم، شستن دست و صورت را به او بیاموز.
و در سال نهم، مسئله نماز را جدی گرفته و اگر سركشی كرد با او برخورد تنبیه‌آمیز داشته باش.
اهمیت توجه به نماز فرزندان
قرآن كریم، دعاهای بسیاری را از حضرت ابراهیم(علیه السلام) نقل كرده است اما تنها در دو مورد، آن حضرت برای نسل و ذریه‌اش دعا كرد؛ یكی رهبری امت و دیگری اقامه نماز كه در این خصوص می‌فرماید: «رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی»؛ پروردگارا! من و ذریه‌ام را از به پا دارندگان نماز قرار بده.
جالب اینجاست كه حضرت ابراهیم(علیه السلام) تنها به دعا قناعت نكرد و برای رسیدن به این آرزو قیام و هجرت كرد، آوارگی‌هایی را به جان خرید تا نماز را به پا داشت.
آموزش نماز مسئولیت والدین است
تعلیم نماز در روایات از جمله وظایف مهم والدین به شمار می‌رود، والدین باید فرزندان خود را از سه سالگی با بیان كلماتی از قبیل «لا اله الا الله» آشنا كنند و كم كم او را آماده نماز كنند.
خداوند متعال به پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «وامر اهلك بالصلاة و اصطبر علیها»؛ به اهل خانواده خود، فرمان نماز بده و پشتكار داشته باش.
قرآن كریم در ستایش حضرت ابراهیم(علیه السلام) می‌فرماید: «و كان یأمر اهله بالصلوة»؛ او اهل خود را به نماز فرمان می‌داد. لقمان هم به فرزندش سفارش می‌كرد: «یا بنیّ اقم الصلاة..
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
