نماز در معارف دین:

در دین اسلام اهمیت زیادی به نماز و ارتباط پیوسته با پروردگار عالم داده شده است. این ارتباط با خالق هستی و سر بر آستان دوست فرود آوردن به حدی برای تكامل این موجود خاكی ضروری دانسته شده كه بر هر فرد مسلمان واجب گردیده، در شبانه‌روز پنج‎ مرتبه خود را از تمّنیات دنیا خالص گردانده، در محضر پروردگار خویش سر بر سجده گذارد و اظهار خشوع و بندگی نماید،. در آن حال است كه این موجود فقیر اجازه تشرف به محضر غنی مطلق را یافته و با او به راز و نیاز و مناجات می‎پردازد.

متون دین سرشار از عباراتی است كه در آن نماز و مناجات با پروردگار از عالی‌ترین جلوه‎های عبودیت،‌پلكان ترقی و ستون دین و ... شمرده شده است. به عنوان نمونه به برخی از این عبارات اشاره می‎كنیم.
نماز پلكان ترقی و عروج انسان مؤمن است.«الصلوه معراج المؤمن» (رسول اكرم (ص) )[1]
نماز داروی نسیان و وسیله‌ ذكر خداوند است.«اقم الصلوه لذكری »(طه/ آیه 4) نماز پایه و ستون دین است« و هی عمود دینكم »(امام صادق (ع)‌ )[2]
نماز، اهرم استعانت در غمها و مشكلات است. خداوند در قرآن می‎فرماید: «و استعینوا بالصبر و الصلوه » (بقره/45)‌‌(از صبر و نماز در مشكلات كمك بگیرید و بر آنها پیروز شوید.)نماز نور چشم پیامبر عزیز اسلام است. «قره عینی فی الصلوه»(رسول اكرم (ص) ) [3]
نماز كلید بهشت است«الصلوه مفتاح الجنه »(رسول اكرم (ص)) [4]
نماز وسیله سنجش مردم است«الصلوه میزان »(رسول اكرم (ص))[5]
در احادیث، نماز به نهری تشبیه شده كه انسان روزی پنج بار خود را در آن شستشو می‎كند و دیگر چركی باقی نمی‎ماند.(امام باقر (ع)‌[6])
نماز داروی تكبر است.«والصلوه تنزیها عن الكبر»[7]
حضرت علی (ع)‌فرمودند ،‌خداوند نماز را واجب كرد تا انسان را از كبر، دور سازد. نماز وسیله تشكر از خداوند بر نعمتهای اوست.«فصل لربك و انحر»(كوثرـ2) خداوند به پیامبر (ص)‌خطاب نمود كه به شكرانه‌ نعمت كوثر ( حضرت فاطمه (س) كه به تو عطا كردیم به درگاه ما نماز بگذار و در راه خدا قربانی كن. نماز انسان را از بدی‎ها و زشتیها باز می‎دارد.«ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنكر »( عنكبوت ـ 29) و نماز مرز بین عبودیت پروردگار و عبودیت شیطان است.«بین العبد و الكفر ترك الصلوه»[8] (رسول اكرم (ص))‌.
از این روست كه علماء ربانی و اولیاء خدا به هنگام نماز، چه نمازهای واجب و چه نمازهای مستحب خصوصا‌ نماز شب،دست از همه تعلقات دنیوی شسته و خود را برای اقامه‌ نماز و صحبت با خالق بی‎نیاز آماده می ‎كردند، گو اینكه به مهیمانی شخص كریمی می‎روند؛ لذا به فرموده قرآن كریم نماز برای اولیاء‌خدا و خاشعین در محضر حق امری شیرین و آسان است «وانها لكبیره الا علی الخاشعین»(بقره/ 45) آنها با ایمان به كلام پروردگارشان كه فرمود:‌«اذا سألك عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان»(بقره/186)«زمانی كه بندگان من مرا می‌خوانند پس من به آنها نزدیك هستم و دعا و خواهش آنها را زمانی كه مرا می‌خوانند اجابت می‌كنم»، چون عبدی ذلیل همواره خود را در محضر حق حاضر دانسته و با او به مناجات و راز و نیاز می‎پردازند و جز او كسی را لایق استعانت و عرض حاجت نمی‎دانند.[9]
نماز در كلام بزرگان : حضرت امام خمینی (ره): ... باید دانست كه چون حقیقت نماز عروج به مقام قرب و وصول به مقام حضور حق جل و علا است، برای وصول به این مقصد بزرگ و غایت قصوی طهاراتی لازم است كه ماورای این طهارت(ظاهری) است... .[10]
آیت الحق ملاحسینقلی همدانی(ره): ...شروع به نماز كن با قلب پاك از حقد و حسد و غل و غش مسلمان و لباس و فرش و مكان نمازت باید مباح باشد... و بایست به نماز به (گونه) ایستادن بنده در حضور مولای جلیل، باگردن كج وقلب خاضع و خاشع و بعد از فریضه صبح هفتاد مرتبه استغفار و صد كلمه‎ی طیبه‎ی توحید و دعای صباح مشهور را بخوان و تسبیح سیده نساء‌ را بعد از فریضه ترك مكن.[11]
آیت الله قاضی (ره): شما را سفارش می‎كنم به اینكه نمازهایتان را در بهترین و با فضلیت‎ترین اوقات آنها بجا آورید و آن نمازها با نوافل 51 ركعت است،‌پس اگر نتوانستید، 44 ركعت بخوانید و اگر مشغله‎های دنیوی نگذاشت آنها را به جا آورید حداقل نماز أوابین را بخوانید. (نماز اهل انابه و توبه، هشت ركعت هنگام زوال)[12]
آیت الله العظمی بهاء الدینی(ره): «اگر می‎خواهید بركاتی نصیبتان شود نماز اول وقت بخوانید.»[13]
آیت الله بهجت (حفظه الله): ... احساس لذت در نماز یك سری مقدمات خارج از نماز دارد و یك‎سری مقدمات در خود نماز. آنچه كه قبل از نماز و در خارج نماز بایستی مورد ملاحضه شود و عمل شود، این است كه انسان گناه نكند، ‌قلب را سیاه نكند، دل را تیره نكند، معصیت روح را مكدر می‎كند، نورانیت دل را می‎برد. و اما هنگام خود نماز انسان بایستی زنجیر و سیمی دور خودش بكشد تا غیر خدا داخل نشود، بایستی فكرش را از غیر خدا منصرف كند، البته اگر به طور غیر اختیاری توجهش به جائی رفت كه هیچ، اما به محض التفات پیدا كردن بایستی قلبش را از غیر خدا منصرف كند.[14]
آیت الله اراكی(ره): آیت الله اراكی و آیت الله بهجت در جواب این سؤال كه برای اِزدیاد محبت به حضرت حق و ولی عصر (عج) چه كنیم؟ مرقوم فرمودند: گناه نكنید و نماز اول وقت بخوانید.[15]
نماز در سیره عملی بزرگان : حضرت امام خمینی(ره) و تقیّد به نماز اول وقت: حجت الاسلام انصاری می‎گوید: امام در روزهای آخر عمرشان می‎خواستند بخوابند به من فرمودند: اگر خوابیدم برای اول وقت نماز صدایم بزن گفتم: چشم دیدم اول وقت شد و امام خوابیده‎اند حیفم آمد صدایشان بزنم ـ عمل جراحی، سرم به دست، گفتم صدایشان نزنم بهتر است. چند دقیقه‎ای از اذان گذشت وامام چشمهایشان را باز كردند. گفتند:‌وقت شده؟، گفتم: بله امام فرمودند: چرا صدایم نزدی؟ گفتم: ده دقیقه بیشتر وقت نگذشته است. گفتند: مگر من به شما نگفتم ـ امام سپس فرزندش را صدا زدند كه«احمد بیا » و فرمودند: ناراحتم، از اول عمرم تا حالا نمازم را اول وقت خوانده‎ام چرا الان كه پایم لب‎گور است، ده دقیقه تأخیر افتد.[16]
آخوند خراسانی (ره) و تقیّد به نماز جماعت و نافله‎ها: مؤلف كتاب«حیوه الاسلام»می‎نویسد:«آخوند در دو وقت صبح و مغرب، نماز به جماعت می‎گذارد الا در ماه مبارك رمضان كه هر سه وقت نماز را به جماعت ادا می‎نمود و نوافل شبانه روزی از آن جناب فوت نمی‎شد، لكن نه صرف ادای تكلیف باشد بلكه روح جذبه حق از عباداتش هویدا بود»[17]
علامه امینی (ره) و عشق به نماز: علامه امینی(ره) مدت سه شب در حرم امام رضا(ع) بود و هر شب هزار ركعت نماز می‎خواند به او گفتند: شما خسته نمی‎شوید؟ فرمود: مگر ماهی از شنا خسته می‎شود كه من از نماز خسته شوم؟![18]
مرحوم سید مرتضی(ره) و عشق به نماز: ایشان در هنگام مرگ وصیت كردند كه: «تمام نمازهای مرا كه در طول عمرم خوانده‎ام به نیابت از من دوباره بخوانید.» وقتی از علت آن سؤال كردند، اینطور جواب فرمودند: «من علاقه‎مند به نماز و عاشق راز و نیاز با خدا بودم و از آن لذت فراوان می‎بردم و همیشه قبل از رسیدن وقت نماز برای آن لحظه شماری می‎كردم. به همین دلیل شاید نماز‎های من صد در صد خالص برای خدا نبوده و لذت روحی خودم در بجا آوردن آنها نقش داشته و نمازی كه یك درصد هم برای غیر خدا باشد، شایسته‌ در‎گاه خدا نیست.»[19]
بوعلی سینا (ره) و حل مشكلات علمی با نماز: ایشان هرگاه در فهم و حل مسأله‎ای در می‎ماندند، بر می‎خاست و وضو می‎گرفت و به سوی مسجد جامع می رفت. در آنجا نماز می‎خواند و به درگاه خدا برای حل مشكل دعا می‎كرد و فهم و حل آن مسئله برایش آسان می‎شد. [20]
آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) و شصت سال نماز جماعت: در یادداشتهای ایشان آمده است: «هنگامی كه در قم سكونت كردم (1343) صبحها در حرم حضرت معصومه (س) اقامه نماز جماعت نمی‎شد و من تنها كسی بودم كه این سنت را در آنجا رواج دادم و از شصت سال پیش به این طرف صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زود‎تر از دیگران می‎رفتم و.منتظر می ایستادم. در زمستانها بیلچه‎ای كوچك به دست می‎گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می‎كردم تا خود را به حرم برسانم. در آغاز خود به تنهائی نماز می‎خواندم. تا پس از مدتی یك نفر به من اقتدا كرد و پس از آن افراد دیگر هم آمدند و به این ترتیب نماز جماعت را در حرم آغاز كردم»[21]
آیت الله العظمی مرعشی(ره) و نماز شب: در وصیتنامه ایشان آمده است:‌«سجاده‎ای كه هفتاد سال بر روی آن نماز شب بجا آورده‎ام و تسبیحی از تربت امام حسین (ع)‌كه با آن در سحرها به عدد دانه‎هایش استغفار كرده‎ام با من دفن شود.»[22]
آیت الله قاضی (ره) وسفارش به نماز شب: علامه طباطبائی (ره) فرمودند:چون به نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم گاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می‎شدم. تا اینكه یك روز در مدرسه‎ای ایستاده بودم كه مرحوم قاضی از آنجا عبور می‎كردندـ چون به من رسیدند دست خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: «ای فرزند!دنیا می‎خواهی نماز شب بخوان،‌آخرت می خواهی نماز شب بخوان»[23]
حضرت امام (ره)‌ و تقید به نماز شب: فرزند امام نقل كردند: «شبی كه از پاریس عازم ایران بودیم، امام در هواپیما برای نماز شب برخاستند و چنان می‎گریستند كه خدمه ارفرانس، تعجب كرده بودند و شنیدم كه پرسیده بودند، آیا امام از چیزی ناراحت است؟ من گفتم: كه كار هر شب امام است .[24]

[1] . آداب الصلوه، ص 3 و 34 ـ امام خمینی(ره) مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) ـ چاپ سوم 72، كه این روایت را به نقل از كتاب اعتقادات علامه مجلسی ص 29 آورده،‌ كه منبع اصلی آن یافت نشد و در منابع اصلی دیگر هم این روایت یافت نشد.
[2] . مستدرك الوسائل ـج 1ـ ص 172 (كتاب الصلوه ـ ابواب اعداد الفرائض و نوافلهاــ باب 7) محدث نوری ـ المكتبه الاسلامیه ـ طهران 1382 ه ق ـ چاپ خطی .
[3] . فروع كافی ـ ج 5ـ ص 323، مرحوم كلینی، دارالكتب الاسلامیه، تهران 1350ه ش
[4] . نهج الفصاحه ـ حدیث 1588ـ‌ ابوالقاسم پاینده ـ انتشارات جاویدان- چاپ دوم 1336- تهران.
[5] . الفروع من الكافی- ج 3-ص 267- الكلینی الرازی- (دارالكتب الاسلامیه- چاپ دوم 1362)
[6] . وسائل الشیعه ـ ج 3 ـ ص 7 ـ شیخ حر عاملی ـ تحقیق: شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی- (چاپ ششم- 1402ه ق- مكتبه الاسلامیه طهران)
[7] . نهج البلاغه- حكمت 244- ص 1197- (با ترجمه و شرح فیض الاسلام- انتشارات فیض الاسلام بهمن 1366)
[8] . نهج الفصاحه ـ حدیث 1098.
[9] . پرتوی از اسرار نماز، ص 79 ـ 84، محسن قرائتی، سازمان تبلیغات اسلام، دوّم / 1370.
[10] . آداب الصلوه ـ ص 56 ـ امام خمینی(ره) ـ (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) چاپ سوم ـ 1372)
[11] . حیات عارفانه فرزانگان (نماز اول وقت) ص 47 ـ حسن صدری مازندرانی ـ (انتشارات میراث ماندگار ـ اول 1380)
[12] . اسوه عارفان ـ (گفته‎ها و ناگفته‎ها درباره مرحوم سید علی آقا قاضی) ـ ص 137 ـ (صادق حسن زاده ـ محمود طیار مراغی) انتشارات مؤمنین، اول / 1378)
[13] . حیات عارفانه‎ی فرزانگان ـ ص 26.
[14] . فریادگر توحید، عارف كامل آیت الله العظمی بهجت، ص 211. تنظیم: مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی اهل بیت(ع)، (ناشر مؤسسه فرهنگی انتشاراتی انصاری ـ چاپ دوم / 78).
[15] . حیات عارفانه‎ی فرزانگان، ص 68.
[16] . همان، ص 13.
[17] . سیمای فرزانگان، 169.
[18] . حیات عارفانه فرزانگان، ص 57.
[19] . سیدمرتضی پرچمدار علم و سیاست، ص 63، محمود شریفی (سازمان تبلیغات اسلامی، دوم / 1374).
[20] . سیمای فرزانگان / 171.
[21] . حیات عارفانه‎ی فرزانگان، ص 40.
[22] . فرازهائی از وصیتنامه الهی، اخلاقی آیت الله العظمی مرعشی نجفی(قدس‎سره)، ص 21 و 22، ناشر كتابخانه معظم له (چاپ دهم / 1380).
[23] . حیات عارفانه فرزانگان، ص 35.
[24] . سیمای فرزانگان، ص 220.