■ سجده بر تربت امام حسین (علیه السلام )
چرا در متون دینى ما بر اهمیت و فضیلت سجده بر تربت امام حسین علیه السلام تأکید زیادى شده است؟
نماز، یکى از مهمترین اعمال عبادى و پایهاى محکم براى خیمه شریعت اسلام به شمار مى آید. این عمل، بر ارکانى استوار مىباشد که یکى از آنها «سجده» است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این که سجده کردن بر چه چیزهایى درست است، باید گفت که همه مذاهب اسلامى سجده کردن بر زمین و خاک را صحیح مىدانند؛ بلکه طبق روایات رسیده از پیامبر صلى الله علیه وآله سجده بر خاک فضیلت بیشترى دارد.
در روایات اسلامى برگذاشتن پیشانى – به هنگامى نماز – بر خاک امر شده است و این امر، اگر واجب بودن این عمل را ثبات نکند، بى شک بر فضیلت و مطلوب بودن آن دلالت دارد. از شخصى به نام «ابوصالح» چنین نقل شده است: «روزى نزد «ام سلمه» رفتم؛ پس، یکى از برادرزادههایش وارد شد و شروع به خواندن نماز کرد؛ چون خواست به سجده رود، خاک را فوت کرد. ام سلمه گفت: اى فرزند برادر! خاک را فوت نکن؛ من شنیدم رسول خدا صلى الله علیه وآله به غلامش «یسار» که او نیز هنگام سجده کردن چنین کرد، فرمود: براى خدا، پیشانى ات را بر خاک گذار».۱
این تربت مقدس و ممتاز
حال که سجده کردن بر خاک برترى دارد، مى پردازیم به مسئله سجده بر تربت امام حسین علیه السلام. سرزمین کربلا همچون سرزمین مکه و مدینه، از تقدس و عظمت بالایى برخوردار است. در این باره، در کتابهاى اهل سنت، روایات فراوانى نقل شده است؛ مثلاً این حدیث که مى گوید: روزى امیرمؤمنان علیه السلام از سرزمین کربلا عبور کرد و مقدارى از خاک آن را برداشت؛ بویید و گریست و فرمود: «هفتاد هزار نفر از این مکان محشور مى شوند و بدون حسابرسى وارد بهشت مى گردند»۲ یا این روایات که از ام سلمه نقل شده است؛ «یک شب پیامبر صلى الله علیه وآله در حالى که مضطرب بود، به بستر رفت و خوابید. آن گاه با اضطراب و نگرانى بیدار شد و دردستش خاک خون آلود بود که آن را مى بوسید. گفتم: این خاک چیست، اى رسول خدا صلى الله علیه وآله؟ فرمود: جبرئیل به من خبر داد که این ـ و به حسین علیه السلام اشاره کرد ـ در سرزمین عراق کشته مىشود. من به او گفتم: خاک آن زمین را که قتلگاه اوست، به من نشان بده و این همان خاک است».۳ آرى، این سخنان در تقدیس خاک سرزمینى است که نواده معصوم پیامبر صلى الله علیه وآله و گُل خوشبوى او، یعنى امام حسین علیه السلام، در آن به شهادت رسیده است.
حال اگر کسى این خاک مطهر را مُهر نماز خود قرار دهد و بر آن سجده کند، آیا جاى آن هست که او را سرزنش کنیم و بر او عیب بگیریم و سجده و نمازش را نادرست بدانیم؟
این همه اصرار براى چیست؟
راستى چرا در متون دینى ما این همه بر اهمیت و ارزش تربت امام حسین علیه السلام و فضیلت سجده کردن بر آن تأکید شده است؟ تفاوت این خاک با خاکهاى دیگر در چیست و چه رازى در این خاک نهفته ا ست که سجده کردن بر آن حجابهاى هفتگانه میان بنده و پروردگارش را مى درد۴ و شفاى دردهاى جسم و جان انسان است و آن را «دواى بزرگتر»۵ گفتهاند؟ براى روشن شدن مطلب و پى بردن به سرّ این سفارش مهم دینى، توجه به دو نکته زیر ضرورى است:
۱. هر انسان نمازگزارى مى تواند براى مطمئن بودن از طهارت سجدهگاه خود، مقدارى خاک را که از پاکى آن مطمئن است، با خود بردارد و هنگام نماز از آن استفاده نماید. این کار، در میان مسلمانان آغاز اسلام نیز انجام مىشده و منعى نداشته است. مى گویند «مسروق بن اجدع»، از راویان بزرگ اهل سنت، پارهاى خشت به همراه بر مىداشت و در سفرهایش، به هنگام نماز بر آن سجده مى کرد.
۲. در نگاه ابتدایى، همه مکانها و زمانها مانند هم هستند و میان آنها تفاوتى نیست؛ اما همین مکانها و زمانها، وقتى با مقدسات یا با امور، اشخاص و وقایع مهم تاریخى نسبتى مى یابند، داراى ویژگى ها و مزایایى مى شوند و از دیگر مکانها و اوقات متمایز مى گردند. کعبه یک چهار دیوارى، مانند دیگر ساختمانهاى دستساز بشرى است؛ با این تفاوت که با خداوند رابطه و نسبتى یافته و «خانه خدا» نام گرفته است و همین کافى است که ما آن را داراى شأن و مرتبهاى خاص، با احکام و آیینهاى ویژه بدانیم که همه مسلمانان باید آنها را رعایت کنند و به جاى آورند. دیگر مکانهاى مقدس و تاریخى و روزهاى مربوط به وقایع و رویدادها نیز چنین هستند و هر یک از جهتى اهمیت و اعتبار مى یابند و در ذهنها و زبانها ماندگار مى شوند.
پس از این دو نکته، اکنون مى پرسیم: چه چیز پیامبر صلى الله علیه وآله را بر آن داشت که بر فرزندزادهاش بگرید و سوگوارى کند و تربت کربلا را ببوید و ببوسد؟ چه چیز باعث شد که على علیه السلام هنگام عبور از کربلا، مشتى از خاک آنجا را ببوید و آن گاه آن قدر بگرید که زمین از اشکهاى چشم آن حضرت خیس شود؟ این جا است که هر انسان آزادهاى با اندکى تأمل به سرّ تربت مقدس کربلا و انتساب آن به خداى تعالى پى مى برد و این که آن خاک از حرمتى بزرگ برخوردار است.
بى شک، سجده بر تربتى که چنین عظمت و تقدسى دارد و از ذره ذره آن نداى تقرب به خداوند به گوش مى رسد و راز بزرگى و جلال و جبروت الهى در آن نهفته است و رموز عبودیت و خضوع، به آشکارترین صورت در آن تجلى یافته، سزاوارتر است و مى سزد که هر انسان مسلمانى در هنگام سجده، پیشانى بر خاکى بگذارد که آمیخته با «خون خدا»ست و مشام عاشقان فضیلت و آزادگى را مى نوازد و بوى دلانگیز توحید و شهادت در راه آن را در فضاى اعصار و قرون پراکنده مىسازد و براى همیشه الهام بخش حریت و رادمردى و فداکارى در راه خداست.
فرجام سخن این که سجده کردن بر تربت امام حسین علیه السلام اگرچه مورد توصیه و سفارش فراوان است، اما در نزد شیعه از واجبات به شمار نمى آید و میان آن و دیگر خاکها در جواز سجده فرقى نیست و برخلاف آن چه بعضى از جاهلان و بى خبرانِ از آرا و اندیشه هاى شیعه گمان کردهاند، چه بسا شیعیان در سفر و حضر از مُهر نمازهایى غیر از تربت امام حسین علیه السلام و از دیگر چیزهایى که سجده بر آنها درست است، استفاده مى کنند؛ ولى با این همه معتقدند که سجده بر آن تربت پاک و شریف، فضیلت بیشترى دارد و براى خشوع و خضوع بیشتر در برابر پروردگار یکتا، مناسبتر است.
_________________________
۱. کنزالعمال، ج ۷، ص ۴۶۵؛ مسنَد احمد، ج ۶، ص ۳۰۱.
۲. مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۹۱.
۳. مستدرک الحاکم، ج ۴، ص ۳۹۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۳، ص ۱۵.
۴. امام صادق علیه السلام فرمود: «سجده بر تربت حسین علیهالسلام، حجابهاى هفتگانه را مى دَرد»؛ بحارالانوار، ج ۸۲، ص ۱۵۳و۳۳۴.
۵. همچنین آن حضرت فرمود: «خاک قبر حسین علیه السلام شفاى هر دردى است و آن بزرگترین شفاست»؛ من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۹۹.