بسم الله الرحمن الرحیم

‌‌‌مـهم‌ترین‌ مکان تبلیغی که ـ از ابتدای اسلام تاکنون از جایگاه مهم و اساسی‌ برخوردار‌ بوده‌ ـ مسجد اسـت. در آیـات و روایـات بسیاری، مطالب ارزشمندی درباره مسجد بیان گردیده که‌ مبلغین محترم با مطالعه منابع دینی مـی‌توانند از سویی آن مباحث را برای‌ مردم مطرح کرده و آنان‌ را نسبت به اهمیّت مسجد حساس سـازند و از سوی دیگر نقش خـویش و وظـیفه خود را نسبت به این مکان مقدس به خوبی شناخته و به ادای مسئولیت بپردازند. برای‌ پی بردن به قداست مسجد به چند مطلب اشاره می‌شود.

1. نبرد برای حفظ مساجد

قرآن مجید جایگاه مسجد و دیگر اماکن پرسـتش خدا را آن‌چنان مهم و عظیم می‌داند که‌ ثمره‌ تلاش رزمندگان و جان‌فشانی‌های مجاهدان راه خدا را حفظ این اماکن معرفی می‌کند و می‌فرماید: «وَ لَوْلا دَفْعُ اللّه‌ِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ‌ مَساجِدُ‌ یُذْکَرُ فـیهَا اسـْمُ اللّه‌ِ کَثیرا وَ لَیَنْصُرَنَّ اللّه‌ُ مَنْ یَنْصُرُهُ اِنَّ اللّه‌َ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ»؛[2] (و اگر خداوند برخی از مردم را با بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، صومعه‌ها وکلیساها و کنیسه‌ها و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده مـی‌شود، سـخت ویران می‌گردید. و البته خداوند هر کسی را که او را یاری کند، نصرت‌ می‌بخشد.‌ خداوند‌ قوی و شکست‌ناپذیر است.)

2. اجازه‌ عمران‌ مسجد به مؤمنین

آن‌چنان مسجد از جایگاه رفیعی برخوردار است که قرآن مجید پرداختن بـه آبـادانی مسجد را حق افراد با‌ ایمان‌ و با ویژگیهای خاصّ می‌داند.

«اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّه‌ِ‌ مَنْ‌ آمَنَ بِاللّه‌ِ وَالْیَومِ الاخِرِ وَ اَقامَ الصَّلَوةَ وَ آتَی الزَّکوةَ وَ لَمْ یَخْشَ اِلاَّ اللّه‌َ فَعَسی اُولئِکَ اَنْ یَکُونُوا‌ مـِنَ‌ الْمُهْتَدینَ»؛[3] (مـساجد خـدا را تنها کسانی می‌توانند آباد کـنند کـه بـه‌ خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز بپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسند،‌ پس‌ امید‌ است که اینان از هدایت شدگان باشند.)

علامه طباطبائی ذیل ایـن‌ آیـه‌ در تـفسیر شریف المیزان می‌فرماید:

این آیه در مقام انشاء حق و جـواز در قـالب اخبار‌ است،‌ نه‌ اخبار، و خداوند شرط کرده است در اثبات حق آبادانی و جائز‌ بودن‌ آن،‌ اینکه آباد کننده باید ایـمان بـه خـدا و قیامت داشته باشد، نماز بپا دارد،‌ زکات‌ بپردازد‌ و از غیر خدا نترسد.

کـسانی حق دارند به آبادانی مسجد روی آورند که‌ علاوه‌ بر ایمان به خدا و قیامت، در عمل هم برپایی نماز و پرداخـت‌ زکـات‌ را‌ در کـارنامه نورانی خویش داشته باشند و بالأخره انسانی ترسو و بزدل نباشند و از‌ هیچ کـس جـز خدا نترسند.

این صفت، جایگاه سیاسی عبادت کنندگان مسجد را‌ بیان‌ می‌کند‌ که در مقابل زورگویان خضوع نکرده، فـقط از خـدا بترسند.

3. عـمران مسجد توسط مشرکین

مسجد‌ مکانی نیست که هر کس با هر عقیده‌ای اجـازه داشـته بـاشد به‌ عمران‌ آن‌ بپردازد و این امر دلالت بر اهمّیت این مکان مقدس دارد. قرآن مجید می‌فرماید:

«مـا‌ کـانَ‌ لِلْمـُشْرِکینَ‌ اَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّه‌ِ شاهِدینَ عَلی اَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ اُولئِکَ‌ حَبِطَتْ‌ اَعْمالُهُمْ وَ فِی النّارِ هـُمْ خالِدُونَ»؛[4] (مـشرکین حق آباد کردن مساجد خدا را ندارند در حالی‌ که‌ اعتراف به کفر خود دارنـد، آنـان اعـمالشان به هدر رفته و خود‌ در‌ آتش جاودانند.)

4. احترام به مسجد

در‌ معارف‌ اسلامی‌ احترام و بزرگداشت مسجد مورد تـوجّه قـرار‌ گرفته‌ و به پرهیز از کارهای چندش‌آور یا خوف‌انگیز در مسجد سفارش شده است،‌ مانند‌ انـداختن آب دهـان و اخـلاط‌ بینی،‌ شمشیر از‌ غلاف‌ بیرون‌ آوردن، تراشیدن تیر، ورود افراد جنب‌ و حائض و ... که جهت استفاده از این روایـات مـبلغان محترم می‌توانند‌ به‌ وسائل الشیعه، جلد 3، ص477 به‌ بعد مراجعه کنند.

بطور‌ کـلی‌ در بـرخی از روایـات بزرگداشت‌ مسجد‌ و احترام به آن مورد توجّه قرار گرفته که از باب نمونه یک‌ روایت‌ نقل می‌شود.

عـن جـعفر عـن‌ ابیه‌ عن‌ علی(علیهم‌السلام) قال:‌ «مَنْ‌ وَقَّرَ مَسْجِداً لَقَی اللّه‌َ‌ یَوْمَ‌ یـَلْقاهُ ضـاحِکا مُسْتَبْشِراً وَ اَعْطاهُ کِتابَهُ بِیَمینِهِ؛[5] (کسی که به مسجد احترام کند روزی‌ که‌ خدا را ملاقات کند پروردگارش را‌ خـرسند‌ مـی‌بیند که‌ به‌ او‌ بشارت داده و نامه‌ اعمالش را به دست راستش می‌دهد.)

مسجد مرکز فعالیتهای دینی

در زمـان پیـامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و امامان‌ معصوم(علیهم‌السلام) مسجد مرکز کـلیّه فـعالیتهای‌ اسـلامی‌ بوده،‌ برگزاری‌ نماز‌ جماعت، آموزش قرآن،‌ نـشر‌ مـعارف و... در مسجد انجام می‌شده است. چه زیبا است که امروز نیز تلاش شود تـا‌ کـه‌ فعالیتهای‌ مختلف دینی در مسجد انـجام گردد.

اگـر‌ هزینه‌هایی‌ کـه‌ بـرای‌ سـاخت‌ کانونها‌ و دارالقرآنها و... مصرف می‌شود، در ساخت و آبـادانی مـسجد متمرکز شود قطعا به سیره معصومین علیهم‌السلام نزدیک‌تر خواهد بود و با انـجام هـمه فعالیتهای دینی و قرآنی در مسجد می‌توان جـایگاه بی‌بدیل مسجد را احیاء نمود.

پیـامبر(صـلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «ما جَلَسَ قَوْمٌ فی مَجْلِسٍ مِنْ مَساجِدِ اللّه‌ِ تَعالی‌ یَتْلُونَ‌ کِتابَ اللّه‌ِ وَ یَتَدارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ اِلاَّ تـَنَزَّلَتْ عـَلَیْهِمُ السَّکینَةُ وَ غَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَ ذَکَرَهُمُ اللّه‌ُ فـیمَنْ عِنْدَهُ»[6]  (هـرگاه گروهی در مجلسی از مـساجد خـداوند تعالی کتاب خدا را تـلاوت‌ کـنند‌ و آن‌را به یکدیگر آموزش دهند، آرامش بر آنان نازل شود و رحمت آنها را فرا گـیرد و خـداوند از آنان در بین‌ فرشتگان‌ مقرّب یاد کند.)

از روایـات‌ بـسیار‌ دیگری هـم چـنین فـهمیده می‌شود که مسجد عـلاوه بر محل عبادت و پرستش، مهد آموزش معارف و مفاهیم قرآنی بوده است؛ از این رو‌ بهتر‌ است مـبلغان دیـنی بیش‌ از‌ هر چیز به ساخت و عـمران مـسجد اهـتمام ورزیـده و بـه جای ساخت دارالقـرآن، حـسینیه و... کمکهای مردمی را به سوی ساخت مسجد سوق دهند. گاهی حسینیه ساخته می‌شود و در‌ طول سال بلا اسـتفاده بـاقی مـی‌ماند و تنها در مقطعی کوتاه برای عزاداری از آن استفاده می‌شود.

امـروزه در سـراسر جـهان بـهره‌وری بـه طـور جدّی مورد توجه مسئولین و مدیران‌ می‌باشد‌ و مبلغین‌ به عنوان مدیران فرهنگی دینی بهتر است در مدیریت مسائل فرهنگی دینی،سرمایه گذاری و هزینه‌ها را در‌ مسجد متمرکز سازند که هم محل پرسـتش و نشر معارف باشد‌ و هم‌ عزاداری ابا عبد اللّه الحسین(علیه‌السلام) در آن انجام شود.

مدیریت مسجد

با توجّه به اهمیّت مسجد‌ و ‌‌محوریّت‌ آن در رشد فرهنگ دینی مردم و تأثیر آن بر جهت‌گیریهای سیاسی جامعه‌ و بالأخره‌ بافت و ساختار حـکومت، لازم اسـت این پایگاه مهم از مدیریت دقیق و کارشناسانه‌ای برخوردار‌ باشد و این در صورتی تحقق خواهد یافت که در مورد انتخاب کارگزاران‌ مساجد، با حساسیّت عمل‌ شود.‌ این کارگزاران، امام جماعت مسجد، هیئت امـناء، مـسئولین بخشهای مختلف مربوط به مسجد و خادم می‌باشند؟

مبلغان و ائمه جماعات باید از مساجد به عنوان بهترین فرصتهای تبلیغی بهره برده و با تقویت و تـصحیح مـدیریت مسجد، زمینه نشر معارف دیـنی و افـزایش تأثیر گذاری پیامهای اسلامی در مخاطبان را فراهم سازند و این امر بدون فعال‌ سازی‌ نیروهای مناسب در اداره مسجد امکان‌پذیر نیست.

1. هیئت امناء

ائمه جماعات می‌توانند بکوشند تا نیروهایی حـتی الامـکان با مشخصه‌های ذیل در هـیئت امـناء مسجد قرار گیرند:

الف) مسجدی بودن

از‌ ویژگیهایی که حتما باید اعضای هیئت امناء از آن برخوردار باشند، مسجدی بودن خود آنان است. اگر کسانی عضو هیئت امناء باشند که در نماز جماعت و مراسم مسجد‌ شـرکت‌ نـمی‌کنند و حساسیتی نسبت به مسائل مسجد ندارند، نمی‌توانند تصمیم گیرنده‌گان مناسبی برای اداره مسجد باشند.

ب) تقوی و پارسایی

افرادی که در هیئت امناء قرار می‌گیرند باید در‌ بین‌ مردم‌ به تقوی و پارسایی شناخته‌ شده‌ باشند؛‌ زیـرا بـسیاری از مردم بـه دلیل کارگزاران غیرصالح از مسجد گریزان می‌شوند. در آیه سوره توبه از ویژگیهای آبادگران مسجد، بپا‌ داشتن‌ نماز‌ و پرداخت زکـات بر شمرده بود که نشان‌ دهنده‌ جایگاه و اهمیت عمل به دسـتورات دیـنی بـرای این گروه می‌باشد.

ج) اهلیّت فکری ـ فرهنگی

اعضاء هیئت امناء‌ باید‌ از‌ افراد فکری ـ فرهنگی باشند که اهمیّت کار فـرهنگی ‌ ‌در‌ قـشرهای مختلف اجتماعی را درک کرده و ارزش آن را به خوبی بدانند. در صورتی که همه اعضاء‌ هیئت‌ امناء‌ از ایـن ویـژگی بـرخوردار نیستند، حداقل لازم است چند نفر از‌ آنان‌ نیروی فرهنگی باشند.

د) سوابق دینی ـ انقلابی

بهتر است نیروهای اهل جـنگ و مبارزه که‌ دارای‌ سوابق‌ روشن و درخشان مقاومت در طول تاریخ انقلاب هستند، در هیئت امـناء‌ و تصمیم‌ گیریهای مسجد حـضور داشـته باشند؛ نه افرادی که صرفا به بعد عبادی دین توجه‌ داشته‌ و نسبت به آموزه‌های اجتماعی دین بی‌اعتنا می‌باشند و یا افرادی که اسلام آمریکایی در‌ وجود‌ آنان نفوذ کرده، به جای ترس از خدا، از قـدرتهای استکباری بیمناک‌اند. همان‌ گونه‌ که‌ مطرح شد، قرآن در بیان ویژگیهای آبادگران مسجد می‌فرماید «وَ لَمْ یَخْشَ اِلاَّ اللّه‌َ»‌ «از‌ غیر خدا نهراسند.»

این ویژگی بیش از هر گروه دیگر در رزمندگان و نیروهای‌ مخلص‌ جنگ و دفاع مقدس یـافت می‌شود.

هـ) خیّرین

در هیئت امناء مناسب است افراد مورد‌ اعتماد‌ و دارای مقبولیت که در امور خیر پیشگام بوده و از نظر‌ مالی‌ در‌ راه خدا انفاق‌گر هستند حضور داشته باشند؛ زیرا از جهت مالی و پشتیبانی مخارج مسجد‌ و گردآوری‌ کمکهای مـردم مـی‌توانند مؤثر باشند.

2. مسئولین بخشهای مسجد

از آنجا که‌ امروزه‌ بخشهایی در ارتباط با مساجد فعالیت می‌کنند؛ مانند: قرض الحسنه، کمک به نیازمندان، نوارخانه، کتابخانه، بسیج،‌ کانونهای‌ فرهنگی و...، لازم است کسانی تصدّی این امور را بـه‌عهده گـیرند که‌ از‌ ویژگیهای ذیل برخوردار باشند:

الف) هیچ گونه‌ چشم‌ داشت‌ مادّی نداشته باشند؛

ب) نسبت به مسئولیتی‌ که‌ می‌پذیرند علاقه کافی داشته باشند؛

ج) در مقابل مصوبات هیئت امناء سرکشی نکنند؛

د)‌ از اخلاق نیکو بـا مـردم‌ و مـراجعین برخوردار‌ باشند؛

ه)‌ اهل مسجد و بـه صلاحیت اخـلاقی‌ دیـنی‌ معروف باشند.

3. خادم

از عناصر بسیار تأثیرگذار بر رونق مساجد، خادمین‌ هستند.‌ با کمال تأسف در موارد بسیاری‌ خادمین افرادی بد اخلاق،‌ سربار،‌ پیرمردهای بـی‌حوصله، و...، و گـاهی‌ مـعتاد‌ می‌باشند که چهره مسجد را نامطبوع جلوه می‌دهند.

برای تـغییر و اصـلاح این‌ وضعیت‌ می‌توان از روشهای ذیل استفاده‌ کرد:

1. تبیین ارزش خدمت‌ در‌ مسجد

تشریح جایگاه خادم‌ مسجد‌ برای مردم، نیروهای فرهنگی را به این امـر خـطیر، حـساس و ارزشمند ترغیب کرده‌ و می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.‌ اگر‌ بـرای مردم‌ بیان‌ شود‌ که حضرت ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام) وظیفه نظافت مسجد الحرام را عهده دار گشتند، جایگاه خدمت به مـسجد احـیاء‌ می‌گردد.

قـرآن مجید می‌فرماید: «وَ عَهِدْنا اِلی‌ اِبْراهیمَ‌ وَ‌ اِسماعیلَ‌ اَنْ‌ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفینَ‌ وَالْعـاکِفینَ‌ وَالرُّکـَّعِ السُّجُودِ»؛[7] (و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که: خانه مرا برای طواف کننده‌گان و معتکفان‌ و رکوع کنندگان و سجود کـنندگان پاکـیزه کنید.)

ایـنجا‌ دو‌ پیامبر‌ بزرگ‌ الهی‌ مسئولیت نظافت خانه خدا را عهده‌دار می‌شوند که نشان دهـنده عـظمت مـسجدالحرام و ارزش خدمت به خانه خداست.

2. خادم افتخاری

در برخی از اماکن، نیروهای علاقه‌مند‌ و فرهنگی وجود دارند که می‌توان بـا تـقسیم کـار، به نوبت هر هفته وظیفه خدمت به مسجد را به عهده یک نفر از آنان گـذارد و در صـورت استقبال، اگر‌ 27‌ نفر داوطلب یافت شود، در هر 6 ماه یک هفته خدمت به مـسجد بـه عـهده یک نفر قرار می‌گیرد و اگر 13 نفر داوطلب باشد، برای هر سه ماه‌ یک‌ هـفته نـوبت هر کدام می‌شود. بدین وسیله می‌توان نیروهای فرهنگی ـ ارزشی را در کار مقدس خدمت بـه مـسجد فـعال ساخت.

3. نظافت در پنج‌شنبه‌ها

یکی‌ از‌ تجارب خوبی که در اطراف یزد مردم داشته‌اند و می‌توان گفت، براساس معارف دیـنی بـوده است، نظافت مسجد توسط بانوان به صورت گروهی در‌ روزهای‌ پنج‌شنبه بوده اسـت. ایـن‌ امـر‌ علاوه بر مشارکت بانوان در امر خیر، مشکل خدمت به مسجد را برای نیروهای فرهنگی به شـدّت کـاهش داده، فردی داوطلب به راحتی می‌تواند به عنوان خادم مسجد انجام وظیفه‌ نماید.

از پیـامبر(صـلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل شده است که فرمودند:

«مَنْ کَنَسَ الْمَسْجِدَ یَوْمَ الْخمیسِ لَیْلَةَ الجمعةِ فَاَخْرَجَ مِنْهُ مِنَ التُّرابِ مـا یـَذِرُ فِی الْعَیْنِ غَفَرَ اللّه‌ُ لَهُ»[8] (کسی که روز پنج‌ شنبه (شب جمعه)‌، مسجد را نـظافت کـند و به اندازه غباری که در چشم می‌رود از مـسجد بـیرون بـرد، خداوند‌ او را مورد آمرزش قرار می‌دهد.)

4. انتخاب نیروی فرهنگی

اگـر‌ نـیرویی‌ متدیّن‌ و دلسوز و فرهنگی در نزدیکی مسجد وجود داشت و علاقه‌مند به انجام وظیفه در مسجد بـود، ‌‌مـی‌توان‌ او را در این زمینه به کار گرفت.

5. خادم

و در نـهایت‌ اگـر‌ روشهای‌ قـبلی امـکان‌پذیر نـبود، حداقل باید فردی را برای خدمت اسـتخدام کـرد که مردم را از‌ مسجد بیزار نسازد.

ان شاء الله در مورد ساخت مسجد و فعالیتهای فرهنگی ـ اجتماعی مـساجد در آیـنده‌ مطالبی‌ بیان خواهیم کرد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :