بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از فرایض دینی، که برای انسان آثار مثبت‌ و فراوانی دارد، نماز است. نماز مهم‌ترین گام برای تربیت دینی و ایجاد رفـتارهای صحیح است.

در این‌ تحقیق، رابطۀ بین نمازخوانی و پیشرفت تحصیلی‌ دانش‌آموزان بررسی شده و روش تحقیق آناز نوع تـوصیفی و از نوع هم‌بستگی است. جامعۀ آمـاری آن شـامل کلیۀ دانش‌آموزان پسر و دختر دورۀ متوسطۀ شهرستان اشنویه در سال تحصیلی 89-88 است.

تعداد افراد نمونه‌ به روش نمونه‌گیری تصادفی 120نفر انتخاب گردیدند. جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه محقق ساخته برای تشخیص میزان پایبندی به نماز بوده و از معدل دروس نوبت اول دانـش‌آموزان به نشانۀ پیشرفت تحصیلی استفاده شده‌ است. برای تجزیه‌ و تحلیل یافته‌ها از روش‌های آمار توصیفی، انواع جداول فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و... روش‌های آمار استنباطی، تحلیل واریانس، ضریب هم‌بستگی پیرسون و آزمون تی استفاده شده است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که بین پیشرفت تحصیلی و نـمازخوانی دخـتران و پسران‌ رابطۀ معنی‌دار وجود دارد.

مقدمه

نماز در ابعاد مختلف وجودی انسان، آثار متعالی تربیتی دارد، به طوری که هیچ عملی را از نظر تأثیرگذاری مثبت، نمی‌توان با آن مقایسه کرد. این‌ آیۀ‌ شریفه که می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» (عنکبوت/35) اثر خارق العادۀ نماز را متذکر می‌شود. انسان از طریق پایبندی به نماز به تدریج، فحشا و منکر، یعنی همۀ اعمال ناپسند، از درشت‌ترین تا ریزترین آن‌ها را‌ کنار‌ می‌گذارد‌ و با توجه به مضمون این‌ آیۀ‌ شریفه «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (طه/14) از آثـار روانـی و روحی و حتی جسمی نماز به حدی برخوردار می‌شود که با آن به نهایت آرامش‌ دست‌ می‌یابد تا‌ جایی که هیچ غم و اندوه و نگرانی‌ و ترس، در زندگی او تجسم پیدا نمی‌کند «لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ» (بقره/277)، نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند. نماز، مؤثرترین‌ نـسخۀ‌ انـسان‌سازی‌ اسـت. انسان‌های خودساخته و تربیت‌شدۀ نماز، جامعه‌ای متعال، با نشاط و پیشرفته تشکیل خواهند داد.

وقتی از اسرار و فلسفۀ نماز از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) پرسیده شد، پاسخی دادند که بخشی از آن چنین است: «نماز موجب رضای خدا و آن‌ راه‌ انـبیا(علیهم السلام) است. نماز بـرای نمازگزار، موجب دوستی فرشتگان، هدایت، ایمان، نور معرفت، برکت در روزی، راحتی بدن، دوری و کراهت شـیطان، سلاحی علیه‌ کـافر، اجابت‌ دعا، قبولی اعمال، توشۀ آخرت، شفیع در مقابل ملک الموت، مونس در قبر، فراش زیرین او در قبر و پاسخ نکیر و منکر‌ و... خواهد‌ بود» (نماز‌ از دیدگاه قرآن و احادیث/20).

طبق فرمایش قرآن، اهل نـماز در بـرخورد بـا شر، دچار جزع‌ و فریاد‌ نمی‌شوند و در برخورد با خیر حسد نمی‌ورزند، حقوق مردم را در امـوال خود دقیقا محاسبه‌ ورعایت‌ می‌کنند، به‌ قیامت ایمان دارند، از عذاب پروردگارمی‌ترسند، بر شهوات خود مسلطاند، حافظ فروج خود هستند، رعایت‌کننده امکانات و حافظ پیـمان‌ خـویش‌اند‌ و... (مـعارج/19 تا 23).

با توجه به نکات فوق که گزیده‌ای ناچیز از آثار فردی و‌ اجـتماعی‌ نـماز‌ است، می‌توان دریافت که بی‌توجهی به ترویج نماز، صدمات جبران‌ناپذیری به دانش‌آموزان وارد می‌سازد. به عبارت دیگر، اگر مربیان و معلمان،‌ امر نـماز را در دانـش‌آموزان نـهادینه نکنند، آنان در زندگی دچار خسران خواهند شد. از طرف دیگر، دانش‌آموز‌ درس‌خوان‌ با‌ پایبندی به نماز بـه عـهد و پیـمان فردی و اجتماعی نیز پایبند می‌شود و نیازی به کنترل‌ بیرونی‌ ندارد اما افرادی که پایـبند بـه نـماز نیستند جز با کنترل بیرونی، آن هم‌ با‌ اکراه‌ چنان ویژگی را به دست نمی‌آورند.

لذا با توجه بـه تـأثیر نماز ایجاد در آرامش روانی افراد‌ به بررسی‌ رابطۀ‌ نمازخوانی و پیشرفت تحصیلی در دختران و پسران پرداخـته می‌شود.

روش

پژوهش حـاضر یـک مطالعۀ‌ توصیفی‌ و از طرف دیگر، از نوع همبستگی است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل کلیۀ دانش‌آموزان دختر و پسر دورۀ مـتوسطۀ‌ شـهرستان‌ اشنویه است، که در سال تحصیلی 89-88 تحصیل می‌کردند. تعداد حجم نمونه به دلیل محدودیت‌ زمانی‌ و هزینه‌ها بـه شرح جـدول زیـر به صورت‌ تصادفی‌ طبقه‌ نسبتی به تفکیک جنسیت انتخاب گردیدند.

1.پرسش‌نامۀ پایبندی به نـماز: پرسش‌نامه بـه صورت، خود گزارش‌دهی است که دارای 20 سؤال بوده و دارای‌ دو‌ مقیاس بی‌نماز و نمازخوان است. دامنه‌ نمره‌ها‌ بـین صفر تـا‌ 20‌ اسـت. براساس‌ نتایج این پرسش‌نامه افرادی که نمرۀ پایین‌تر‌ از‌ 9 می‌آورند، بی‌نماز و آن‌ها که نمرۀ بالاتر از12 می‌آورند نمازخوان نامیده مـی‌شوند.حالت‌ بـین‌ ایـن دو، متوسط نام می‌گیرد.

ضریب پایانی پرسش‌نامه، به‌ روش آلفای گرانباخ 87 % به‌ دست‌ آمد. به این صورت کـه ابـتدا‌ ابزارها‌ بین 15 نفر از دانش‌آموزان هم سطح نمونه اجرا شد و ضریب پایانی آن با‌ استفاده‌ از فرمول آلفای گـرانباخ مـحاسبه‌ گردید. برای به‌ دست‌ آوردن روایی محتوای ابزارها، به‌ چهار‌ نفر از افراد صاحب‌نظر نشان‌ داده‌ شد و دیدگاه‌های آن‌ها بـرای اصلاح ابزارها لحاظ گردید.

2.میانگین نمرات درسی: برای سنجش پیشرفت تحصیلی از مـعدل‌ و نـمرات اول افـراد استفاده شد. همچنین میانگین‌ دروس‌ مرتبط با‌ نـماز‌ مـانند‌ دین و زندگی و دروس‌ پرورشی نیز محاسبه گردید.

فرضیه‌های پرورشی

1.بین دانش‌آموزان دختر و پسر، از نظر نمازخوانی تفاوت معنی‌دار وجـود دارد.

2.بین دانـش‌آموزان‌ پایه‌های‌ تحصیلی، از نظر نمازخوانی تفاوت مـعنی‌دار وجـود دارد.

3.بین پیشرفت‌ تـحصیلی‌ و نـمازخوانی‌ دانـش‌آموزان دختر و پسر‌ رابطۀ‌ معنی‌دار وجود دارد.

4.بین جـنسیت، پایۀ تـحصیلی، پیشرفت تحصیلی و نمازخوانی دانش‌آموزان رابطۀ معنی‌دار وجود دارد.

یافته‌ها

پس از محاسبۀ فراوانی نمرات‌ نماز‌ آزمودنی‌ها، که‌ از یک تـا 20 در نـظر گرفته شده‌ بود، اطلاعاتی‌ به‌ شرح‌ ذیل به دست آمد:

اطلاعات به دست آمده نـشان مـی‌دهد که بیشترین نمره متعلق به عـدد 14 اسـت با 11/66 % و کمترین آن متعلق به 9، 1 و 10، که با 0/83 % دیده می‌شود.

با استفاده از‌ نمرات نماز، دانش‌آموزان نمازخوان و غیرنـمازخوان از هـم تفکیک داده شدند، به این صورت کـه عدد 20 بـه 5 طـیف خیلی خوب(17 تـا 20)، خـوب(14 تا16)، متوسط(10 تا 13)، بد(6 تـا 9) و خـیلی بد(کمتر از 6) تقسیم شد. با‌ ادغام‌ خیلی خوب و خوب، نمرات 14 تا 20 نمازخوان، نمرات 10 تا 13 متوسط و کمتر از 9، بی‌نماز نـامیده شـده است. به این ترتیب اطلاعاتی‌ به‌ شرح‌ ذیل به دسـت آمد:

اطلاعات به دست آمده نـشان مـی‌دهد‌ کـه‌ 58/33 % دانش‌آموزان، نمازخوان و 17/5 % متوسط و 24/17% بی‌نماز بـوده‌اند. درمجموع 91 نفر نمازخوان شناخته می‌شوند.

فرضیۀ اول: بین دانش‌آموزان دختر و پسر، از نظر نمازخوانی تفاوت معنی‌دار‌ وجود‌ دارد.

با تـوجه‌ به داده‌ها، چون t محاسبه شـده، از انـدازۀ t در سـطح مـعناداری 0/05 و درجۀ آزادی 69، بزرگ‌تر اسـت. بنابراین دانـش‌آموزان پسر و دختر از نظر نمازخوانی، تفاوت‌ معنادار‌ وجود دارد، به طوری که دانش‌آموزان‌ دختر‌ با توجه به میانگین بالاتر، نمازخوان‌تر از پسـرها هستند.

فرضیۀ دوم: بین دانـش‌آموزان پایه‌های مختلف تحصیلی، از نظر نمازخوانی تفاوت معنی‌دار وجود دارد.

با تـوجه بـه تـجزیه و تـحلیل واریـانس و سطح معناداری0/05 و میزان‌ F که از F بحرانی جدول با درجۀ آزادی 2 و 68، کوچک‌تر است، می‌توان نتیجه گرفت که در مجموع تفاوت پایه‌های مختلف از نظر نمازخوانی با یکدیگر معنادار نیست.

فرضیۀ سوم: بین‌ پیشرفت‌ تحصیلی و نـمازخوانی دانش‌آموزان دختر و پسر رابطۀ معناداری وجود دارد.

در مقایسۀ دخترها و پسرها از نظر معدل، بالاترین فراوانی‌ در هر دو گروه، مربوط به سطح 14 تا 17، به ترتیب دختر و پسر، 53/66، 45/16‌ درصد‌ بوده است. در سطح چهارم یعنی از 17 تا 20، دخترها، 29/27 درصد و پسرها 29/03 درصد را بـه خـود اختصاص دادند. دخترها ‌‌در‌ گروه اول 8/5 درصد بیشتر از پسرها قرار دارند. در مجموع معدل دخترهای نمازخوان بیشتر از‌ پسران‌ نمازخوان‌ است.

در نمازخوانی دانش‌آموزان دختر، به میزان معنی‌دار، نمازخوان‌تر از دانش‌آموزان پسر هستند.

فرضیۀ چهارم: بین جنسیت، پایۀ تحصیلی، پیشرفت تحصیلی با نمازخوانی دانش‌آموزان رابطه مـعنی‌دار وجـود دارد.

با توجه به داده‌ها، بیشترین هم‌بستگی ما‌ بین متغیرها مربوط به‌ پیشرفت‌ تحصیلی با نمازخوانی0/324 و هم‌بستگی بین جنسیت و نمازخوانی هم 0/218 و در نهایت ضریب هـم‌بستگی بـین نمازخوانی و پایۀ تحصیلی0/179و سطح مـعناداری 0/05، فـرضیۀ محقق را تأیید می‌کند. به بیان‌ دیگر می‌توان گفت که نوع جنسیت و پایۀ تحصیلی با نمازخوانی دانش‌آموزان ارتباط معنادار دارد.

 نتیجه‌

طبق یافته‌های پژوهش حاضر، بین نمازخوانی و پیشرفت تـحصیلی، هم‌بستگی بـالا و معنی‌داری وجود دارد. یعنی هرچه دانـش‌آموزان از نـظر درسی‌ میانگین بالاتری‌ داشته باشند، بیشتر نماز می‌خوانند. این هم‌بستگی در سطح0/05 p، معادل 0/324 است. در بین تحقیقات انجام گرفته، یک مورد یافت شد که در آن رابطۀ نمازخوانی دانش‌آموزان و پیشرفت تحصیلی آن‌ها با هم سنجیده شده است. نتایج‌ تحقیق سیف‌ اللهی(1387) رابطۀ بین نـمازخوانی و پیـشرفت تحصیلی را مورد تأیید قرار می‌دهد.

همچنین نتایج یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر این نکته است که بین نمازخوانی و میانگین پیشرفت تحصیلی در دروسی مانند دین و زندگی‌ و دروس پرورشی رابطۀ بالا و معنی‌داری وجود دارد. در این خصوص تحقیقاتی که چنین یافته‌ای را تـأیید کنند، یافت نشد.

همچنین برابر بـا یافته‌های تحقیق، بین دانش‌آموزان دختر و پسر، از نظر نمازخوانی، تفاوت معناداری وجود دارد، به طوری‌ که‌ دختر‌ها از پسرها نمازخوان‌تر هستند. نتیجۀ‌ این‌ تحقیق‌ در مـورد تفاوت معنی‌دار نمازخوانی پسران و دختران و برتری نمازخوانی دختران، با نتایج حاصل از پژوهش سیف اللهـی(1387)، سبیلان(1380)، بهرامی (1379) هم‌سو است. همچنین تبریزی(1378) رشد اجـتماعی دخـتران شرکت‌کننده در نماز جماعت‌ را‌ بیشتر‌ از پسران اعلام کرده است. مسعودی‌فر(1375) نیز گرایش نوجوانان دختر‌ به نماز‌ جماعت را بیش از پسران دانسته و شـورای ‌عـالی جوانان(1373) تهران؛ طی تحقیق از کلیۀ نوجوانان و جوانان 11 تا 29 سال ساکن‌ محدودۀ‌ تهران‌ در می‌یابدکه درصد افراد نـمازخوان در بـین جـوانان دختر(62 %) و در میان‌ جوانان پسر(64/4 %) است. ظروفی(1370) و کمالی(1371) هم ارتباط بین جنسیت و گرایش به نماز را گزارش کرده‌اند. (به نقل از سیف اللهی، 1387)

مطابق بـا یافته‌های‌ تحقیق‌ حاضر، بین‌ پایه‌های تحصیلی دانش‌آموزان و میزان نمازخوانی آن‌ها، رابطۀ معنی‌داری وجود ندارد، حمیده معینی‌پور(1382) هم با بررسی 15‌ تـحقیق‌ انجام گرفته در مورد نـماز، طی یک فـراتحلیل، به همان نتیجه رسیده است. «فضائلی و همکاران(1374) دریافته‌اند که 67/82 % دانش‌آموزان اول دبیرستان، 66/12 % دانش‌آموزان دوم دبیرستان، 74/47 % دانش‌آموزان‌ سوم‌ دبیرستان‌ و 76/54 % دانش‌آموزان چهارم دبیرستان، نماز می‌خوانند.» (به نقل از سیف اللهی، 1387) حسینی(1374) در پژوهشی با نام «بررسی راه‌های جذب‌ دانش‌آموزان‌ به‌ نماز» نتیجه می‌گیرد که بین آموزش در مدرسه و خواندن نماز دانش‌آموزان رابطۀ مـعنی‌دار وجود دارد. بنائیان سفید(1372) هم به‌ همین‌ نتیجه‌ رسیده است.

در مجموع نتایج این پژوهش نقش پایه‌های مختلف را در نمازخوانی دانش‌آموزان به طور‌ دقیق مشخص‌ نکرده است.

منابع

1.قرآن مجید

2.بنائیان سفید، محمد(1372)، نگرش دانش‌آموزان نسبت به اقامۀ نمازدر مدارس استان سمنان، شورای تحقیقات‌ آموزش‌ و پرورش استان سمنان

3.حسینی، روح اللّه (1374)، بررسی راه ‌های جذب دانش‌آموزان به نماز طرح پژوهشی شورای تحقیقات آموزش و پرورش، استان‌ کرمانشاه

4.سبیلان اردستانی، شمس(1379)، راه‌های گسترش فرهنگ نماز دربین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهرستان اردستان، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان

5.سیف اللهی، وجه‌ اللّه(1387)، بررسی‌ چگونگی افزایش علایق جوانان(دانش‌آموزان متوسطه و پیش‌دانشگاهی)، نسبت به فریضۀ نـماز، تحقیقات سازمان آمـوزش و پرورش استان گیلان

6.بهرامی، اشراف(1380)، بررسی راهکارهای‌ ایجاد گرایش به نماز در بیندانش‌آموزان مدارس راهنمایی شهرت نهایی خرم‌آباد و درود

7.فضائلی، علی اصغر‌ و همکاران(1371)، بررسی عوامل مؤثر در میزان گرایش‌های اسلامی و عمل به فرایض دینی در بین دانش‌آموزان‌ مدارسراهنمایی‌ و متوسطۀ استان هرمزگان

8.معین‌پور، حمیده(1382)، فراتحلیل عوامل مـؤثر بـر جذب و شرکت دانش‌آموزان در نماز جماعت‌ مدارس

این مطلب را به اشتراک بگذارید :