■ نماز و روزه در سفر
اگر از آن دسته افرادی باشید که در بین کارهای روزانه فرصتی را هم برای مراجعه و مطالعه رساله توضیح المسائل قرار می دهند و به قول معروف دست به رساله باشید حتماً می دانید که یکی از اولین مسائلی که در همه رساله های مراجع بزرگوار به آن اشاره شده ضرورت یادگیری احکام شرعی مربوط به شخص یا همان احکام «مبتلابه» است (ابتلی، یبتلی، مبتلی، مبتلی، اسم مفعول باب افتعال؛ تابستان تمام شده در س ها را که فراموش نکردید؟!)
«مبتلی به» یعنی چیزهایی که انسان به آنها دچار می شود یا همان احکامی که در امتحان خداوند در مجموعه سؤالات مخصوص هر کسی قرار می گیرد و طبق نظر مراجع، یادگیری آنها واجب است: «مسأله 11: مسائلی را که انسان غالباً به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.» (توضیح المسائل امام خمینی(ره) ) هر انسانی بر اساس جنسیت، شغل، شرائط محیط زندگی یا محل کار و مانند آن واجب است احکام مخصوصی را یاد بگیرد. فرض کنید شما پس از اتمام تحصیل تصمیم گرفتید شغل آباء و اجدادی خود یعنی قصابی را ادامه دهید و بشوید قصاب محل. در این صورت در کنار پروانه کار و مجوز اداره بهداشت و... لازم است احکام مخصوص ذبح و خرید و فروش گوشت حیوانات و مانند آن را دقیقاً یاد بگیرد و مثلاً بدانید 15 قسمت از حیوانات حلال گوشت حرام است و نباید آن را قاطی گوشت به خورد خلق الله داد و یا اگر شما شدید مسئول خرید یک شرکت بزرگ و عازم کشور بزرگ چین بودید باید قبل از OK گرفتن از سفارت و هواپیمایی و صد البته عیال مربوطه، ابتدا احکام روابط با کفار و طهارت و نجاست آنها و چگونگی استفاده از غذاهای آنها را خوب یاد بگیرید تا مجبور نشوید در طول سفر به جای غذا از سرم قندی استفاده کنید...
همیشه به گشت
یکی از مسائلی که معمولاً افراد از هر صنف و شغلی که باشند در طول زندگی به نوعی با آن مواجه می شوند مسأله مسافرت است؛ حتماً می دانید که از نظر اسلام وضعیت برخی عبادات و تکالیف شرعی مسافر غیر از دیگران است. در نتیجه دانستن احکام ویژه مسافر از همان دسته احکامی است که واجب است انسان قبل از قبولی دانشگاه و یا اعزام به سربازی و مانند آن اجمالاً با آنها آشنایی پیدا کند.
مهم ترین بخش احکام مسافر مربوط به تخفیف هایی است که در بخشی از عبادات مسافر در نظر گرفته شده است. در این باره آوردن این نکته هم بد نیست که بگوییم غیر از خداوند و امامان معصوم کسی به راز علت ها و حکمت های احکام آشنا نیست و آنچه هم از سوی دیگران گفته می شود بیش تر از باب حدس و گمان است. با این وصف نمی توانیم درباره علت این تخفیف ها در سفر قضاوت کنیم اما شاید بر اساس همان حدس و گمان بتوان گفت: چون غالباً انسان در حال سفر از آرامش روحی و روانی کامل و میل باطنی مناسب برای عبادات مفصل برخوردار نیست و این حالت ربطی به وسیله نقلیه و یا امکانات سفر و مدت زمان رسیدن به مقصد و مانند آن ندارد بلکه احساس طی کردن یک مسافت قابل توجه و دور شدن از خانه و وطن ممکن است موجب به وجود آمدن نوعی عدم آرامش می شود بعید نیست این یکی از حکمت های شارع اسلامی در تخفیف دادن برخی عبادات برای مسافر باشد.
این تخفیف ها کدامند؟
این تخفیف ها، هم جنبه کمّی دارند و هم کیفی. یعنی نمازهای چهار رکعتی تبدیل به دو رکعتی می شوند و تکلیف روزه های واجب هم از عهده مسافر برداشته می شود یعنی اصلاً گرفتن این روزه ها جایز نیست حتی روزه ماه رمضان! (البته فقط درباره روزه ها باید بعداً آنها را قضا کرد و تکلیفش از عهده انسان ساقط نمی شود)
اما از جهت کیفی، 18 رکعت نافله نمازهای شکسته شده نیز از مسافر برداشته می شود یعنی نافله که به جهت بالا بردن ارزش و کیفیت نماز خوانده می شود برای مسافر تشریع نشده...
اما متأسفانه همین تخفیف و ارفاق الهی به علت ناآشنایی با احکام شرعی به مشکل بزرگ بسیاری از افراد تبدیل می شود؛ آقا تکلیف این نماز و روزه های ما چیست؟
مسافر کیست؟
برای شناختن مسافر از دیدگاه شرع اسلام به این چند کلمه کلیدی دقت کنید:
* وطن: در فقه اسلامی به محل تولد انسان و هم چنین محل زندگی او وطن گفته می شود یعنی اگر کودکی در شهر یا روستایی به دنیا بیاید و پس از تولد هم مدتی در آنجا باشد آن جا وطن اوست همین طور شهر یا منطقه ای که برای زندگی دائمی خود تا آخر عمر انتخاب می کند وطن اوست هر چند طرف جای دیگری چشم های مبارکش را به جهان گشوده باشد. پس هر فرد می تواند چند وطن داشته باشد مثل افرادی که در دو شهر خانه دارند و بخشی از سال را در هر کدام می گذارنند و البته وقتی محلی وطن انسان شد تا زمانی که از آن دست برنداشت و مایل به ترک سکونت و ارتباط با آن نشد و به اصطلاح فقهی از آن اعراض نکرد همچنان وطن او محسوب می شود.
* مسافت شرعی: مسافتی است که با طی کردن آن در خارج از وطن، فرد از نظر شرع، مسافر شناخته می شود. البته این مسافت که از آن به هشت فرسخ تعبیر می شود می تواند به صورت رفت و برگشت باشد در نتیجه فرد با طی کردن چهار فرسخ در رفت عملاً مسافر شناخته می شود. هر چند در بین فقها در تعیین دقیق چهار فرسخ با کیلومتر خودمان اختلافی وجود دارد اما معمولاً می شود بین 5/21 تا 5/22 کیلومتر. (لازم است بدانید چگونگی طی مسیر در رفت و برگشت و یکی یا متعدد بودن این مسیرها هم در محاسبه مسافت شرعی دخالت دارد که برای یادگیری آن می توانید به رساله مراجعه کنید.)
* حد ترخّص: به محدوده عرفی پایان یک شهر یا روستا و... گفته می شود که با رسیدن به آنجا عرفاً می گویند از آن منطقه خارج شده ایم، و معیار شرعی یافتن آن هم دیدن دیوارهای شهر و شنیدن اذان شهر است. یعنی اگر پس از ترک یک شهر به جایی رسیدید که دیوارهای شهر به وضوح دیده نشده و اذان آن هم شنیده نمی شود به حد ترخص رسیده اید؛ هر چند امروزه این دو راه کار زیاد به کار نمی اید زیرا شهرها مانند گذشته برج و بارو ندارند و به لطف رادیو و بلندگو دیگر خلایق بر پشت بام خانه ها یا مناره ها اذان نمی گویند اما با این وجود با توجه به معیارهای شهری موجود و تابلوهای آغاز و اتمام شهر و با جدا کردن خانه های حومه شهر از خانه های اصلی می توان به یک شناخت اطمینانی از حد ترخص رسید.
با توجه به این توضیحات باید بگوییم: مسافر از نظر شرع کسی است که قصد خروج از وطن یا محل زندگی خود به بیش از مسافت شرعی را دارد و از حد ترخص هم خارج شده مثلاً اگر اهل قم باشید و به قصد پابوسی علی بن موسی الرضا(ع) حرکت کنید همین که به حومه شهر قم رسیدید حکم مسافر را دارید و باید نمازتان را شکسته یا به اصطلاح «قصر» بخوانید.
آغاز مشکلات
تا این جای کار تا حد زیادی روشن است اما مشکل از زمانی شروع می شود که انسان به هر دلیل تصمیم می گیرد یا مجبور است مدتی را در شهری غیر از وطن اصلی بگذراند و قصد زندگی همیشگی در آنجا را هم ندارد. کارمندان، فرهنگیان به خصوص نظامیان که بر اساس مأموریت، چند سالی را در مناطق محروم و یا غیر آن مشغول به خدمت می شوند و طلاب یا روحانیانی که غالبا برای گذراندن دوره های عالی دروس حوزوی به شهر قم یا مشهد مقدس هجرت می کنند.
واضح است که زندگی این عده در شهر محل مأموریت یا تحصیل، موقتی است. پس آنجا وطن آنها نخواهد بود اما طبق نظر برخی از فقها اگر مدت اقامت آنها چندسال به طول بیانجامد به طوری که عرفاً گفته شود در آن جا سکونت دارند و زندگی می کنند باید نمازهایشان را کامل بخوانند و آن شهر را نوعی شبه وطن به حساب بیاورند زیرا از نظر فقها تنها نماز انسان مسافر شکسته است و غیر مسافر چه در وطن خود باشد و چه جایی شبیه آن، نمازش کامل خواهد بود و این عده یقینا از نظر عرف مسافر شناخته نمی شوند.
سال های دور از خانه
اما تکلیف عزب اوغلی های بیچاره که از بد حادثه از کانون گرم خانواده و موقعیت استراتژیک مامان خانوم دور افتاده اند و در حسرت غذاهای عالی و بی منت Made In Nane به املت خوابگاه یا آش سربازخانه قناعت کرده اند قدری دشوار و پیچیده تر است!
این قبیل افراد معمولا در شهر تحصیل یا محل خدمت کاملا به صورت موقتی زندگی می کنند و معمولاً به این شکل زندگی موقت، شبه وطن هم اطلاق نمی شود در نتیجه این ها کاملا مسافر هستند و در حالت عادی نمازهایشان شکسته است. البته برخی از مراجع در همین صورت هم اگر این حضور در محل تحصیل چند سال و آن هم چند روز کامل در هفته باشد باز محل تحصیل را هم در حکم وطن دانسته اند اما با قصد دهه یعنی نیت ماندن ده روزه در شهر مقصد، نمازهایشان کامل است و روزه هایشان هم صحیح. همین طور است اگر قصد ده روز ماندن را نداشتند ولی اتفاقا تا سی روز در محل مقصد ماندند در این صورت هم پس از 30 روز باید نمازهایشان را کامل بخوانند... عجب اوضاعی شد. اگر گیج شدید یک دور دیگر این چند سطر را بخوانید.
عشایر مدرن
اما دسته آخر که بیش ترین مصداق را در بین خوانندگان ما دارد افرادی هستند که بین منزل و محل تحصیل یا محل کار (که بیش از 4 فرسخ است) در رفت و آمد هستند، حالا یا هر روز و یا هرچند روز یک بار معمولا این عزیزان در طول سال با اجتهاد خودشان به شکلی نمازهایشان را می خوانند؛ گاهی کامل، گاهی شکسته ولی وقتی ماه رمضان می رسد به تکاپو می افتند که تکلیفشان چیست. از هر کسی هم که برسد پاسخ هایشان را جست وجو می کنند از هم اتاقی گرفته تا مسئول حراست و حتی باغبان دانشگاه... و در این گیر و دار چه قدر تلاش می کنند که به یک کارشناس فقه مراجعه کنند خدا می داند! باز هم تأکید می کنیم «کارشناس فقه!» حتی نه هر روحانی و استاد معارفی!
به هر حال درخصوص این گروه ابتدا باید مشخص شود که طبق نظر مرجع هر فرد ایا تحصیل، شغل محسوب می شود یا خیر زیرا اگر تحصیل شغل به حساب بیاید این دانشجوی عزیز مانند دیگران کثیرالسفر به حساب می اید زیرا از نظر فقها کسی که سفر، شغل او یا مقدمه شغل او باشد و در کمتر از ده روز بین وطن و محل کار در سفر باشد کثیرالسفر به حساب می اید که نمازش در محل کار و بین راه کامل است، اما اگر طبق نظر مرجعِ فرد، تحصیل شغل نباشد باید حساب این دانشجویان را از دیگرانی که بین وطن و محل کار در سفر هستند جدا کرد. در هر حال طبق نظر بیشتر علما اگر فردی به طور مداوم و نه موقتی این مسافرت های کمتر از ده روز را بین وطن و محل کار دارد نمازهایش کامل است مگر در سفر اول یعنی اولین باری که سفرهایش شروع می شود و هم چنین اگر بیش از ده روز در وطن ماند برای شروع سفرهای کمتر از ده روز بعدی (بین وطن و محل کار) فقط در همان سفر اول حکم مسافر را دارد و در غیر آن باز نمازهایش کامل است.
یک شاه کلید
در انتها راه حلی به دوستان عزیزی که بر اساس نظر مرجعشان مجبور به شکسته خواندن نمازهایشان هستند نشان می دهیم که در ماه رمضان حسرت روزه بر دلشان نماند!
همان طور که می دانید پس از تقلید از یک مرجع به راحتی نمی توان کلا یا در برخی از مسائل به مرجع دیگر رجوع کرد و تنها در تحت شرائط خاصی این امر امکان پذیر است زیرا فرض بر این است که مرجع دیگر از جهات مختلف با مرجع تقلید ما مساوی یا از او پایین تر است اما راه هایی هم وجود دارد؛ یکی از آنها این است که مرجع ما در مسأله ای احتیاط واجب داشته باشد که در این صورت در همان مسأله می توان به مرجع دیگر رجوع کرد، اما اگر در مسأله مورد نظر ما فتوا داد، چاره چیست؟ در این صورت هم یکی از راه کارها این است که مرجع ما در اصل مسألة «رجوع به مرجع مساوی» حکم به احتیاط واجب داده باشد، در این صورت می توانیم به دستور مرجع دیگری که او هم این رجوع را جایز می داند، عمل کنیم.
به عنوان مثال در همین مسأله نماز مسافر مقام معظم رهبری نماز همه دانشجویان مسافر را (به غیر از دانشجویان بورسیه یا مأمور به تحصیل) شکسته می دانند ولی چون در رجوع به مرجع مساوی احتیاط دارند، می توانیم به مرجع بزرگوار دیگر مانند ایت الله بهجت رجوع کنیم که هم این رجوع را جایز می دانند و هم نماز دانشجویان مسافر را کامل. در نتیجه با یک کار تخصصی خیال خودمان را راحت می کنیم و با آرامش کامل سر سفره افطار به نوای «ربنا» گوش خواهیم داد.
در انتها، ذکر این نکته مهم ضروری است که مسأله نماز و روزه مسافر از پر اختلاف ترین مسائل شرعی است که هر فردی باید به رساله یا دفاتر استفتائات و یا سایت اینترنتی مرجع خود مراجعه کرده از تکلیف خود مطلع شود و این نوشتار اصلا در مقام جمع بین همه نظرات نبود این را گفتیم که قیامت سر پل صراط نایستید یقه ما را بچسبید چرا حکم اشتباه به شما گفتیم چون ما را نخواهید دید و ما همون اول رفتیم تو بهشت.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
