بسم الله الرحمن الرحیم

آدابی که در تمام حالات نماز ضروری است

 توجه به عزّت حقّ و ذلّت عبد: یکی از آداب قلبیه عبادات و وظایف باطنی سالک طرق آخرت توجه به عزّ ربوبیت و ذلّ عبودیت است که از منازل مهم سالک است که قوّت سلوک هر کس به قوت این نظر است و بلکه کمال و نقص انسانیت تابع کمال و نقص این امر است. و هر چه انانیت و خود بینی در انسان غالب باشد از کمال دور و از مقام قرب مهجور است و حجاب خودبینی از همه حجابها ضخیم تر و ظلمانی تر است و از بین بردن آن نیز مشکلتر . و مفتاح مفاتیح غیب و شهادت و باب الابواب عروج به روحانیت خرق این حجاب است .

پس هر سالکی که با قدم خود بینی طی منازل کند ریاضتش باطل وسلوکش الی النفس است نه الی الله (مادر بتها بت نفس شماست). کسی که با قدم عبودیت سیر کند و داغ ذلت بندگی را در ناصیه خود گذارد به عز ربوبیت وصول پیدا می کند راه وصول به حقایق ربوبیت سیر در مدارج عبودیت است . و اینک برخی از آداب قلبی نماز را بیان می نماییم:

خشوع: از اموری که سالک در تمام عبادات مخصوصا نماز – که سرآمد عبادات است و مقام جامعیت را داراست – لازم است خشوع است و آن عبارت است از خضوع تام همراه با حب یا خوف و آن از ادراک عظمت و سطوت و هیبت جمال و جلال حاصل می شود . سالک باید قلب را به نور علم و ایمان خاشع  کند و این رقیقه الهی و بارقه رحمانیه را تا حد توان در قلب مستقر سازد .

طمأنینه : دیگر از آداب  مهم قلبی در عبادات خصوصا عبادات ذکریه طمأنینه است و آن عبارت است از آن که سالک عبادت را از روی سکونت قلب و اطمینان خاطر بجا آورد که در غیر این صورت آثار باطنی آن حاصل نشود . ..و یکی از دلایل تکرار اذکار این است که در قلب تأثیر گذارد و کم کم با روح عبادت متحد شود ... کسی که چشم و گوش و سایر اعضای خود را در راه اطاعت حق تعالی صرف نکند دارای چشم وگوش  روحانی نمی شود ودر عالم قبر و قیامت بی چشم و گوش می  باشد.

محافظت از تصرفات شیطان : از دیگر آداب مهم نماز و سایر عبادات حفظ آن از تصرفات شیطانی است و شاید آیه شریفه که در وصف مؤمنین می فرماید: «وَ الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ يُحافِظُونَ»[1]  اشاره به جمیع مراتب حفظ باشد که از آن جمله حفظ از تصرفات شیطان است.

نشاط و بهجت : از آداب دیگر نماز و سایر عبادات انجام آن از روی نشاط و بهجت فلب و فرح و  انبساط خاطر است و پرهیز از کسالت و ادبار نفس در وقت عبادت  . پس باید وقتی را برای عبادت انتخاب کند که نفس را به آن اقبال است و دارای نشاط و تازگی است و خستگی و فتور ندارد زیرا در اوقات خستگی ممکن است آثار بدی بر آن مترتب شود از جمله انضجار آز آن و کم کم باعث تنفر نفوس شود و یا بکلی از ذکر حق منصرف کند و روح را از مقام عبودیت برنجاند  از چنین عبادتی– از روی کسالت – نورانیتی حاصل نمی شود . در حدیث است از امام عسکری علیه السلام است که : « إِذَا نَشِطَتِ الْقُلُوبُ فَأَوْدِعُوهَا، وَ إِذَا نَفَرَتْ فَوَدِّعُوهَا. ». هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزانند آنها را واگذارید .[2] و این دستور جامعی است که در کسب معارف و علوم نیز باید این ادب را منظور داشت و قلوب را با کراهت وادار به کسب نکرد .

تفهیم : از دیگر آداب قلبی عبادات  خصوصا عبادات ذکریه تفهیم است و آن چنان است که انسان قلب خود را در ابتدا چون طفلی پندارد که زبان باز نکرده و می خواهد آنرا تعلیم دهد پس هر یک از اذکار و اوراد و حقایق  عبادت را باید با دقت تعلیم دهد و حقیقتی را که ادراک نموده به قلب بفهماند . از رسول خدا صلی الله علیه و آله  منقول است که : خدای تعالی به صورتهای شما نظر نمی کند بلکه به قلبهای شما نظر می کند  و نماز به قدر حضور قلب مقبول است . و تا این ادب رعایت نشود ذکر قلبی حاصل نگردد و قلب از سهو وغفلت بیرون نیاید . و در حدیث است که : «فَاجْعَلْ قَلْبَكَ قِبْلَةً لِلِسَانِكَ لَا تُحَرِّكْهُ إِلَّا بِإِشَارَةِ الْقَلْبِ»[3] . و قبله شدن قلب و تبعییت زبان و سایر اعضا از آن صورت نمی گیرد مگر با ملاحظه این ادب (تفهیم ).

 حضور قلب : عبادات و اذکار زمانی نتیجه کامل دارد که صورت باطنی قلب شود و باطن ذات انسان به آن مخمر گردد دل صورت عبودیت گیرد و از خودسری بیرون آید و لذا یکی از اسرار عبادات  آن است که جمیع باطن و ظاهر مسخر در تحت اراده الله و متحرک به تحریک الله شود و تمام قوای ملکوتی و ملکی نفس از جنود الله شوند و سمت ملائکه الهی را پیدا کنند .و این از مراتب نازل فنای  قوا و اراده عبد است در اراده حق .

احادیث مربوط به حضور قلب :از  رسول خدا صلی الله علیه وآله :  - عبادت کن خدای را چنان که گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.[4]

- دو نفر از امت من به نماز می ایستند ودر صورتی که رکوع و سجودشان یکی است و حال آن که میان نماز آنها مثل مابین زمین و آسمان است . [5]

- آیا نمی ترسد کسی که صورت خود را از نماز بر می گرداند که صورت او چون روی حماری شود؟[6]

- کسی که دو رکعت نماز بجا آورد و در آن به چیزی از دنیا متوجه نشود خدای تعالی گناهان او را می آمرزد .[7]

- دو رکعت متوسط  با فکر بهتر است از ایستادن یک شب در صورتی که قلب غافل باشد .[8]

 امام باقر علیه السلام فرمودند  :  نیست برای تو از نمازت مگر آنچه را که اقبال قلب داشته باشی در آن  پس اگر به غلط بجا آورد و یا غفلت از آداب آن کند پیچیده شود و به روی صاحبش زده شود.[9]

 امام صادق علیه السلام فرمودند : وقتی احرام بستی در نماز اقبال کن به آن زیرا وقتی اقبال نمودی خداوند به تو اقبال می فرماید و اگر اعراض نمایی خداوند از تو  اعراض کند . پس گاهی بالا نمی رود از نماز مگر ثلث آن یا ربع آن یا  سدس آن  به قدری که نماز گزار اقبال به نماز نموده و خداوند عطا نمی فرماید به غافل چیزی.[10] 

این مطلب را به اشتراک بگذارید :