بسم الله الرحمن الرحیم

مراتب نماز

نویسنده: آیة الله االعظمی حسین مظاهری، برنامه زندگی،

تهیه کننده: مرکز تخصصی نماز

مراتب نماز

نماز صحيح، نمازي است كه مقدمات و مقارنات آن مطابق دستورهاي اسلام انجام شود،‌كلمات آن درست ادا شود و قيام، قعود، ركوع و سجود آن به درستي انجام شود. در مقابل اين نماز، نماز باطل قرار دارد و آن نمازي است كه نمازگزار عبارتهاي آن را به طور صحيح ادا نمي‌كند،‌ حمد و سوره را اشتباه مي‌خواند، ركوع و سجود را درست انجام نمي‌دهد،‌نماز را تند مي‌خواند و كلمات آن را شمرده و درست ادا نمي‌كند. چنين نمازي صاحب خود را نفرين مي‌كند و شخصي كه مورد نفرين نماز قرار گيرد، از رحمت خداوند دور مي‌شود و رسول اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) روز قيامت او را شفاعت نمي‌كنند. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه فرمودند:« شخصي كه نماز را سريع مي‌خواند و ركوع و سجود آن را ناقص انجام مي‌دهد، مانند مرغي است كه از زمين دانه برمي‌چيند.»

نماز صحيح سه قسم دارد:

1- نمازي كه موجب رفع تكليف مي‌شود؛ يعني نمازگزار آن را از نظر شرعي صحيح مي‌خواند و كليه شرايط صحت را دارا مي‌باشد، اما آداب ظاهري و باطني نماز رعايت نمي‌شود؛ به عبارت ديگر، نمازگزار هنگام خواندن نماز به كارهاي خود فكر مي‌كند يا با دستها و موهاي خود بازي مي‌كند. چنين نمازي موجب رفع تكليف مي‌شود، اما داراي تأثير تربيتي و معنوي نيست و نزد خداوند ارزشي ندارد و نمي‌تواند عامل صعود انسان به معراج شود، كه «الصلوة معراج المؤمن.»

2- نمازي است كه خضوع ظاهري در آن رعایت مي‌شود و نمازگزار علاوه بر آنكه نماز را صحيح مي‌خواند، كلمات را شمرده ادا مي‌كند و ركوع وسجود آن‌را به طور كامل انجام مي‌دهد، آداب ظاهري نماز را نيز مراعات مي‌كند؛ يعني اذان و اقامه مي‌گويد، نماز را با رعايت ترتيل مي‌خواند و مستحبات آن‌را نيز انجام مي‌دهد، اما در نماز حضور قلب و خشوع ندارد. با تمام وجود به خداوند توجّه ندارد و افكارش متوجّه امور دنياست. از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه فرمودند:

«من صلي ركعتين لم يحدث فيهما نفسه بشيء من الدنيا غفر له ما تقدم من ذنبه»21

كسي كه دو ركعت نماز بگزارد و در آن دو ركعت درانديشه ي امري از امور دنيا نباشد، تمام گناهان گذشته ي او بخشيده مي‌شود.

مرحوم شيخ حرّ عاملي(ره) روايتي را در وسائل الشيعه نقل مي‌كند و مي‌گويد: حِماد كه يكي از راويان جليل‌القدر، مورد اعتماد و از اصحاب اجماع است؛ يعني روايتهايش را تمام اصحاب قبول دارند، مي‌گويد: روزي خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدم. امام(ع) فرمودند: حماد! آيا نماز خواندن مي‌دانمي! گفتم: بلي اي فرزند رسول خدا! حضرت فرمودند: برخيز دو ركعت نماز بخوان. حماد مي‌گويد: دو ركعت نماز معمولي خواندم، ديگر باقي روايت ذكر نشده است؛ اما معلوم مي‌شود كه نماز او صحيح بوده، ولي خشوع را مراعات نكرده است. حماد مي‌گويد: نماز را تمام كردم؛ چهره ي مبارك حضرت امام صادق(ع) درهم كشيده شد و فرمودند: حيف است يك مسلمان پس از شصت سال نماز خواندن، شيوه ي صحيح آن را نداند. حماد مي‌گويد: در برابر امام صادق(ع) شرمنده شدم. امام(ع) فرمودند: من دو ركعت نماز مي‌خوانم. امام(ع) ابتدا اذان و اقامه گفتند و سپس نماز را با حضور قلب و با رعايت آداب ظاهري و باطني به‌جا آوردند. بعد فرمودند: حماد اين‌گونه نماز بخوان.

3- نمازي است كه داراي خشوع باشد؛ يعني نمازگزار آداب ظاهري و باطني نماز را رعايت كند، در نماز حضور قلب داشته باشد، هنگام نماز خود را درمحضر خداوند احساس كند و به يقين بداند كه پروردگار عالم او را مي‌بيند. پيامبر اكم(ص) مي‌فرمايند:

«اعبدالله كانك تراه و ان لم تكن تراه فانّه يراك.»[1]

خداوند را آن‌چنان پرستش كن كه گويي او را مي‌بيني و اگر تو او را نمي‌بيني،‌پس مسلّماً او تو را مي‌بيند.

قرآن شريف مي‌فرمايد:

﴿قد افلح المؤمنون. الّذين هم في صلاتهم خاشعون.﴾[2]

همانا اهل ايمان رستگار مي‌شوند. آنان‌كه درنماز خشوع مي‌ورزند.

از پيامبر اكرم(ص) سؤال شد،‌«خشوع چيست؟ حضرت فرمودند: خشوع عبارت است از تواضع و فروتني در نماز و اينكه بنده قلب خود را به طور كامل متوجّه خدا سازد.»[3]

حضور قلب در عبادات، روح و روان آنها محسوب مي‌شود و نورانيت و مراتب كمال عبادتها به خشوع و مراتب آن بستگي دارد. هيچ عبادتي بدون حضور قلب، مقبول درگاه احديت واقع نمي‌شود و مورد لطف و رحمت ربوبي قرار نمي‌گيرد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:

﴿و استعينوا بالصّبر و الصّلوة و انّها لكبيرة الا علي الخاشعين.﴾[4]

از شكيبايي و نماز ياري جوييد و اين دو جز براي اهل خشوع، امري بزرگ و دشوار است.

آنان‌كه به مقام خشوع نرسيده باشند، نماز واقعي برايشان دشوار و سنگين است. چنين افرادي به خاطر ترس از جهنم و طمع بهشت نماز مي‌خوانند. همه ي اشخاص مي‌توانند در نماز خضوع و خشوع را مراعات كنند، به شرط آنكه تمرين كافي در اين زمينه داشته باشند و نيز داراي اراده‌اي قوي باشند.

نماز مقبول ونماز صحيح

نماز مقبول آن است كه با خضوع و خشوع به‌جا آورده شود و آداب ظاهري و باطني درآن مراعات شود. اين نماز موجب تزكيه ي نفس و پاكي روح وروان مي‌شود و تأثير تربيتي و اخلاقي فراواني دارد. از اين‌رو چنين نمازي را نماز اخلاقي نيز مي‌گويند؛ نمازي كه فرشتگان آن را با درخشندگي خاصي به پيشگاه خداوند متعال مي‌برند و پروردگار عالم اين نماز را مي‌پذيرد.

نماز صحيح، همان‌طور كه پيشتر توضيح داده شد، موجب رفع تكليف مي شود و به سبب آن انسان درجهان آخرت مورد بازخواست قرار نمي‌گيرد. چنين نمازي را نماز فقهي نيز مي‌گويند. نمازي كه فرشتگان آن را در حالي كه نورانيت و درخششي ندارد، به محضر ربوبي مي‌برند و مورد قبول خداوند قرار نمي‌گيرد. پيامبر اكرم(ص) فرمودند:

«ان من الصلوة لما يقبل نصفها و ثلثها و ربعها و خمسها الي العشرون ان منها لما يلف كما يلف الثوب الخلق فيضرب لها وجه صاحبها و ان ما لك من صلوتك الا ما اقبلت عليه بقلبك.»[5]

بعضي از نمازها نيمي از آن پذيرفته مي‌شود، بعضي يك سوم آن، برخي يك چهارم و يعضي يك پنجم تا آنجا كه برخي يك دهم آن قبول مي‌شود و بعضي از نمازها همچون جامه ي كهنه پيچيده و بر صورت صاحبش زده مي‌شود و نمازگزار بهره‌اي از نمازهايش نمي‌برد، مگر به اندازه‌اي كه در هنگام خواندن آنها به خداوند توجّه داشته است.

نمازي كه با حضور قلب خوانده شود، ارزشمند و بسيار با اهميت است. ممكن است دربعضي از نمازها شخص نتواند خشوع در آن را مراعات كند. در چنين مواقعي نمازگزار با رعايت خضوع ظاهري و به‌جا آوردن مستحبات، نظير گفتن اذان و اقامه و خواندن ذكرهاي اضافه بر ذكر اصلي در ركوع و سجده‌ها كه در رساله‌هاي عمليّه و كتب ادعيه آمده است، مي‌تواند قبولي نماز خود را فراهم آورد. نمازگزار مي‌‌‌‌تواند بعد از نماز با ذكر صلوات بر پيامبر اكرم(ص)و خواندن تعقيبات؛ يعني دعاهايي كه بعد از نمازهاي يوميّه وارد شده است، بخشي از كاستيهاي نماز خود را جبران كند. آن‌گاه آن نماز را به خداوند متعال عرضه نمايد تا پروردگار با فضل و كرم خود آن را بپذيرد.

در ميان تعقيبات نماز،‌تسبيح حضرت زهرا(س) خيلي فضيلت دارد. امام صادق(ع) مي‌فرمايند: تسبيح جدّه‌ام حضرت زهرا(س)، بعد از نمازهاي روزانه، نزد من از هزار ركعت نماز در هر روز برتر و محبوبتر است. در مورد تعقيبات نماز، از آيت‌الله حصه‌اي(ره) يكي از علماي اصفهان تشبيه زيبايي نقل شده است. ايشان نماز را به بادباك كاغذي تشبيه مي‌كردند و مي‌گفتند: وقتي بادبادك دنباله‌ نداشته باشد به آسمان نمي‌رود. نمازي هم‌كه تعقيب نداشته باشد به عالم ملكوت نمي‌رود.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :