تربيت انسان پيچيدگى ها و ظرافت هايى دارد و نيازمند شناخت واقعى شرايط، زمينه ها، موانع ، چگونگى به كارگيرى روش ها، و از همه مهم تر ارزيابى مجموعه فعاليت هاى تربيتى است .

اگر تك تك رفتار والدين و كودكان به دقت مورد ارزشيابى قرار گيرد، به راحتى مى توان عـلت مـوفـقـيـت هـا و شـكـسـت هـا را دريـافـت و بـراى شـكـسـت هـا، راه حل هاى مناسبى اتخاذ كرد.

كـودك و نـوجوان با قلب پاك ، فطرت سالم ، روحيه الگوپذيرى و تقليد، انعطاف پذيرى در تـربـيـت ، تـاثـيـرپـذيـرى زيـاد، بـه ديـن گـرايـش داشـتـه و تـقـصـير بسيار اندكى از علل بى توجهى به باورها و اعمال دينى خاصه نماز را به خود مربوط مى سازد. درحالى كه والديـن، جـامـعـه و مـدرسه به دليل داشتن نقش كليدى در ترغيب يا دورى و غفلت آنان نسبت به نماز مسؤوليت بيشترى دارند.

در هـر صـورت شـنـاخـت عـلل واقعى بى توجهى كودكان و نوجوانان نسبت به نماز و اتخاذ راه حل هاى مناسب براى هر يك، از ضروريات تربيت دينى مى باشد.

عوامل مهم سبك شمردن نماز

عـدم گـرايـش بـرخـى از نـوجـوانـان بـه نـمـاز، مـعـلول عـوامـل مـخـتلفى است كه مورد بحث قرار مى گيرد. يافته هاى تحقيقى [1] نشان مى دهد كـه بـسـيارى از نوجوانان به اصل نماز نگرش مثبت داشته امّا در انجام آن سستى و كوتاهى مى ورزند. لذا مهم ترين عوامل مؤ ثر در سبك شمردن نماز عبارتند از:

1 ـ نداشتن انگيزه قوى براى خواندن نماز.

2 ـ عادت نداشتن به نماز از دوران كودكى .

3 ـ آگاه نبودن از فلسفه و اسرار نماز.

4 ـ ترجيح دادن تفريح و سرگرمى (به علت جاذبه بيشتر در نزد اينان )

5 ـ داشتن سؤ ال و ابهام نسبت به بعضى از مسائل اعتقادى مانند خدا، معاد و...

يافته هاى پژوهشى نشان مى دهد كه ميزان رفتار و پاى بندى دانش آموزان به نماز با توجه به اينكه به اصل نماز نگرش مثبتى دارند ولى ميزان و كيفيت تقيد به نماز در بين آنان پايين تر از حد متوسط است. يعنى عواملى مانع از انجام نماز در آنان شده و از كيفيت و پاى بندى آنها كاسته است .[2]

عـلاوه بـر عـلل فـوق، عـوامـل مـؤ ثـر ديگرى نيز وجود دارند كه مى توانند باعث بى توجهى نـوجـوانـان بـه فـرايـض ديـنـى از جـمـله نـمـاز گـردنـد. ايـن علل را به سه دسته تقسيم و مورد بررسى قرار مى دهيم .

علل فردى عدم گرايش به نماز[3]

بـرخـى از عـلل عدم گرايش به نماز، متوجه خود كودك و نوجوان است . در اين موارد با يك علت يـابـى سـاده مـى تـوان بـه ايـن مـوضـوع رسـيـد. والديـن پـس از درك عـلل فـردى لازم اسـت بـه يـارى او شـتـافـتـه و هـمـچـون طـبيبى دلسوز او را درمان نمايند. اين علل به شرح ذيل مى باشد:

1 ـ آگاه نبودن نسبت به معارف نماز

نـوجـوانـى كـه نـسبت به معارف، احكام و مسائل مربوط به نماز آگاهى كافى ، لازم و درستى نداشته باشد، به طبع نسبت به نماز بى اهميت است . زيرا فكر و درك او در اين باره نارسا و مـحـدود اسـت . ايـن نـارسـايـى فكرى و ادراكى باعث مى شود كه رفتار او به سوى نماز هدايت نشود.

بنابراين درصورتى كودك و نوجوان به نماز پاى بند مى شود كه فكر و قلبش سرشار از مـعـارف ديـنـى ، خـاصـه نـماز باشد. والدين مى توانند با ايجاد زمينه هاى رشد فكرى و آگاه شـدن آنـان نـسـبـت بـه معارف دينى ، اين مانع را از سر راه آنان برداشته و ياريگر فرزندان خويش باشند.

2 ـ خستگى و بى حوصلگى

گـاهـى كـودك و نـوجـوان در طـى روز بـه دلايـلى هـمـچـون كـلاس درس ، ورزش زياد، تماشاى تـلويـزيون، داشتن سرگرمى هاى متعدد، بيش از اندازه تلاش نموده خسته و بى حوصله است . يعنى از نظر جسمى و روانى آمادگى پذيرش كارهاى فكرى و معنوى را ندارد.

مـسـؤوليـت و نـقـش الهـى والدين اقتضاء مى كند كه با مراقبت و برنامه ريزى صحيح نگذارند كودك و نوجوان تاحدى خسته شود كه آمادگى انجام نماز و عبادت را نداشته باشد.

هـمـچـنـيـن اگـر كـودك بـه تنبلى و كسالت موقتى گرفتار شد، والدين با شيوه هاى محبت آميز، تـشـويـق و آسـان جـلوه دادن اعـمـال نـمـاز يـا مـوافـقـت بـا استراحت موقتى كودك و نوجوان زمينه عمل را برايش فراهم نموده تا در فرصت كوتاه ديگرى به نماز بايستد.

3 ـ اشتغال زياد و غفلت

واگـذارى انـجـام كـارهـاى مـتـعـدد بـه كـودك و نـوجـوان نيز باعث مى شود كه آنان به صورت ناخواسته از نماز غفلت نمايند. كارهاى منزل، مدرسه، تلاش هاى فردى خود كودك و نوجوان، بـازى و سـرگرمى، ديد و بازديد، رفتن به اردوها، پارك ها و تفريحات گوناگون آنچنان آنـهـا را سـرگرم و مشغول مى دارد كه باعث كم رنگ شدن ارزش و اهميت نماز مى گردد. در نتيجه اين اشتغالات متعدد، بدون قصد و نظر سوء از نماز غفلت مى ورزد.

لذا والديـن بـايـد مـتوجه باشند كه كمتر از توان و ظرفيت كودك و نوجوان به او كار واگذار كنند، و با تذكر به موقع او را از ميان كارها به نماز دعوت نمايند.

4 ـ خودنمايى و تعرض

يـكـى از خـصوصيات نوجوانان مطرح نمودن و خودنمايى در بين جمع دوستان ، همسالان و يا در جمع خانوادگى است . نوجوان با اين كار مى خواهد خودى نشان دهد تا ابراز وجود نموده و از اين طريق شناخته شود.

اگـر نـوجـوان در جـمعى قرار گيرد كه آنان نيز به نماز بى توجه اند، سعى مى كند خود را طـورى مـطـرح كـنـد تـا مـحـبوب و مورد قبول آن جمع قرار گرفته و پذيرفته شود، و نيز در مواقعى نوجوان در جمعى قرار دارد كه همگى به نماز عشق مى ورزند و او زمينه اى براى مطرح كردن خود ندارد. لذا با بى اعتنايى و حتى نماز نخواندن جمع را متوجه خود مى كند. همچنين سؤالات، اشكالات و شبهاتى را مطرح مى كند تا آنان از پاسخش عاجز شوند.

در چـنـيـن وضـعـيتى ، لازم است زمينه هايى فراهم شود تا نوجوان خود را محبوب جمع ببيند. دادن مسؤ وليت برخى از كارها و مانند آن ، كمك مفيدى در اين زمينه است . چنانچه با سبك شمردن نماز مى خواهد خود را نشان دهد يا اشكالاتى را مطرح مى كند، نبايد با برخورد منفى و رفتار تند و خـشـن ، نـسـنجيده او را در ورطه لجاجت بيندازيم ، بلكه با صبر، رفتار منطقى و گذشت زمان ، زمينه هاى اصلاح او را مهيا نماييم .

از خصوصيات ديگر نوجوانان اين است كه بسيارى از اوقات نسبت به كارى كه از آنها خواسته مـى شـود تـعـرض مـى كـنـند؛ زيرا آنان در اين سنين در خود توانايى هايى را مى بينند و سعى دارنـد آنـهـا را بـه كـار گـيـرنـد. مـانـنـد بـيـشـتـر شـدن درك و فـهـم نـسـبـت بـه مـسـائل يـا افـزايـش تـوان جـسـمـى و قـدرت بـدنـى در چـنـيـن وضـعـيـتـى دچـار نـوعـى استقلال خواهى كاذب مى شود. بنابر اين اگر او را به نماز يا هر كار ديگرى دعوت كنيد، ممكن اسـت بـا تعرض او مواجه شويد. و اظهار كند كه من ديگر بزرگ شده ام ، خود مى دانم كه نماز بـخـوانـم يـا نـخـوانـم و نـيـازى بـه امـر و نـهـى شـمـا نـدارم و امثال آن .

والديـن آگـاه، بـا هـوشـيـارى و دادن شـخصيت و احترام گذاشتن مى توانند او را از چنين تعرض هـايـى دور نـمـايـند. اگر موفق نشوند، با متانت و گذشت ، محبت كردن به مرور زمان به اهداف تربيتى نايل خواهند شد.

5 ـ احساس گناه

بـرخـى از نـوجـوانـان و جـوانـان مـمـكـن اسـت خـطـا و گـنـاهـى مـرتـكـب شـده بـاشـنـد. و ايـن عـمـل آنـهـا آشـكار شده و ديگران نيز از آن باخبر باشند. لذا خود را سرزنش كرده و از گذشته تـلخ و گـنـاه آلود خـويـش نـگران است و مى پندارد كه با چنين سابقه اى ديگر نماز فايده اى ندارد. براى چه نماز بخواند؟ و با اين احساس از نماز دور شده و خود را جهنمى مى پندارد.

در چـنـيـن وضعيتى ، والدين به يارى نوجوان و جوان شتافته و با بيان جلوه هاى بيكران رحمت الهى ، و باز بودن راه نجات از طريق توبه و اينكه خداوند جوان توبه كننده را بسيار دوست دارد و امثال اينها، آنان را اميدوار كرده و از كيد شيطان برهانند.

علل خانوادگى بى توجهى به نماز

خـانـواده مـهـم تـريـن جايگاه تربيت انسان است . اگر اين پايگاه اصلى دچار ضعف ، نارسايى شـود، قـطـعـاً تـربـيـت كـودك و نـوجـوان بـه مـخـاطـره مـى افـتـد و عـواقـب تـلخـى را بـه دنبال خواهد داشت .

بسيارى از علل عدم گرايش نوجوانان و جوانان به نماز ريشه در محيط تربيتى خانواده اى كه در آن رشـد نـمـوده انـد دارد. بـرخـى از مـهـم تـريـن عـلل آن بـه شـرح ذيل است :

1 ـ نداشتن الگوى مناسب

كـودك از بـدو تـولد بـا والديـن خـود آشـنـا و مـاءنـوس مـى شـود و در مـراحـل رشـد خـود سـعـى مـى كـنـد رفـتـار، گـفـتـار و افـكـارش مانند والدين خويش باشد. و با تقليد پذيرى ، اعمال آنان را ملاك رفتار خود قرار داده و خواسته يا ناخواسته از آنها الگو مى پذيرد.

والدينى كه به وظايف الهى و شرعى خود پاى بند هستند و به موقع نماز مى خوانند و از سبك شـمـردن نـمـاز و سـايـر واجـبـات الهـى پـرهـيـز مـى كنند، به يقين فرزندانشان از آنان الگو گرفته و به نماز مى ايستند و هيچ عبادتى ـ از جمله نماز ـ را سبك نمى شمارند.

امّا كودكى كه از اين نعمت معنوى محروم است و والدينش به نماز علاقه اى نشان نمى دهند يا گه گـاهـى نـمـاز مـى خـوانـنـد، آيـا الگـوى مـنـاسـب بـراى عـبـادت دارد؟ آيـا فـطـرت خـداجـويى و مـيـل بـه پـرسـتـش در او شـكـوفـا مـى شـود يـا در انـبـوه غـبـار جهل و غفلت باقى مى ماند؟

2 ـ بى توجهى نسبت به تربيت دينى

بـرخـى از والديـن نـسـبـت بـه تـربـيـت ديـنـى از جـمـله بـه نـمـاز فـرزنـدان خـود اهميت چندانى قـائل نيستند و مى پندارند كه خود بزرگ شده و خوب مى شوند. چنين والدينى كودك و نوجوان را در مسير وزش نسيم دلنواز تربيت دينى قرار نداده تا عطر معنوى نماز از وجود فرزندانشان ، محيط خانه و اجتماع را پُر كند.

اگـر والديـن بـا دلسـوزى، آگاهى و شناخت لازم به اين حركت مهم و حياتى اقدام نمايند. و با دعـوت كـردن آنـان بـر سـر سـفـره مـعـنـوى نماز، وجودشان را به عشق عبادت و بندگى خداوند سـبـحـان مـزيـن نـمايند، چنين كودكانى سعادت را در آغوش گرفته و به كمالات معنوى دست مى يابند.

بـه يـقـيـن والديـن خـواهـان سـعـادت دنيا و آخرت فرزندان خويش اند و در اين راه از هيچ گونه فداكارى دريغ نمى ورزند. به همين دليل لازم است والدين شرايط تربيت دينى از جمله نماز را مـهـيـا نـمـوده تـا كـودك و نوجوان در محيط و فضايى قرار بگيرد كه به نماز ماءنوس گردد. بـردن آنـان بـه امـاكـن مذهبى ، تهيه كتب و مجلات مفيد درباره معارف دينى و نماز، ايجاد جاذبه هـاى مـورد پـسـنـد كـودك ، تـشـويـق و رفـتار محبت آميز و مانند آن ، مى توانند عواملى باشند كه شـرايـط تـربـيـت ديـنـى را فراهم نموده تا والدين در انجام اين رسالت انسانى و الهى خويش موفق گردند.

3 ـ عادت و تمرين ندادن

يـكى از علل موفقيت در هر كارى، تمرين كردن و عادت نيكو است . انجام امور عبادى از جمله نماز نيز نيازمند تمرين است ، و بهترين ايام تمرين امور معنوى دوران كودكى و نوجوانى مى باشد.

بـرخـى از والدين به بهانه اينكه هنوز زمان تكليف شرعى فرزندشان فرا نرسيده ، آنان را بـه نـمـاز دعـوت و هـدايـت نـمـى كـنـنـد، امـّا والديـن آگـاه نـسـبـت بـه مـسـائل تـربـيـتـى عـلاوه بر آگاهى دادن فرزندان خود، از روش هاى صحيح بهره گرفته تا بتوانند به تدريج آنان را به عادت نيكوى عبادت و نماز بيارايند.

تـحـقـيـقـات نـشان مى دهد، نوجوانان و جوانانى كه نماز را سبك مى شمارند، كسانى اند كه در دوران كودكى عادت به امور عبادى نداشته اند.[4]

لذا عادت دادن نفس كودك و نوجوان به نماز، نياز به زمانى دارد كه در آن رشد و بلوغ فكرى و شخصيتى او شكل مى گيرد، در اين صورت با دست يافتن و اُنس به حريم معنوى نماز خود را از فيض حضور با پروردگار سبحان محروم نمى كند.

4 ـ مال حرام و شبهه ناك

تـاءثير و تاءثر جسم بر روح و بر عكس ، امرى است روشن و مسلّم . لذا انسان بايد غذايى را مـصـرف كـنـد كـه از بـهـداشـت ظـاهـرى و باطنى برخوردار باشد تا به جسم و روح او آسيبى نرساند.

يكى از مسؤوليت هاى بسيار مهم والدين در تهيه غذا و ساير امكانات زندگى براى فرزندان ، تـوجـه بـه حـلال و حـرام بـودن درآمـدهـا اسـت ؛ زيـرا غـذاى حلال و طيب و حرام و شبهه ناك اثر وضعى بر جسم و روان انسان مى گذارد.

در فـرهـنـگ اسـلامـى بـيـن تـغـذيـه حـلال و طـيـب و عـمـل صـالح و بـيـن رذايـل اخـلاقـى و آثـار سـوء تـغذيه مى توان رابطه هايى را دريافت .[5] همچنين بين مـصـرف مـال حـرام و شـبـهـه نـاك و عـدم تـوفـيـق بـه عـمـل صـالح يـا ميل به گناه نيز ارتباط وجود دارد.

مـال حـرام و شـبـهـه ناك شامل هر درآمد و مالى است كه از راه تعيين شده در شرع مقدس اسلام به دست نيايد، مانند تصرف در مال يتيم، ربا، دزدى، كم فروشى، گرانفروشى، خيانت در امانت، مـال خـمـس و زكـات نـداده، كـم كـارى، تـصـرف در بـيـت المال، تصرف اموال ديگران و... .

قـابـل ذكـر اسـت كـه مـنـظور از خوردن مال حرام و شبهه ناك مطلق تصرف است خواه به مصرف خوردن و آشاميدن  يا لباس و مسكن و غيره برسد يا اينكه آن را مصرف نكند.

حـرام خـوارى مـى تـوانـد آثـار و نـتـايـج سـوء ديـگـرى نـيـز بـه دنـبـال داشته باشد از جمله اينكه بركت را از مال مى برد، مانع قبولى عبادات شده ، دعاى فرد مستجاب نمى شود و قساوت قلب ايجاد مى كند.[6]

شهيد آيت ا... سيد عبدالحسين دستغيب در اين باره چنين مى نويسد:

خـوراكـى كـه انـسـان مـى خـورد بـه مـنـزله بذرى است كه در زمين ريخته مى شود، پس اگر آن خوراك پاكيزه و حلال باشد اثرش در قلب كه به منزله سلطان بدن است از رقّت و صفا ظاهر مـى شـود و از اعـضاء و جوارحش جز خير و نيكى تراوش نمى كند. و اگر آن خوراك پليد و حرام بـاشـد قـلب را كدر و تيره نموده ، در اثر قساوت و ظلمت اميد خيرى به او نخواهد بود و پند و اندرز در او اثر نمى كند.

ايـشـان در ذيـل مـطـلب حـكـايـتـى را نـقـل مـى كـنـد كـه شـاهـد مثال گويا و روشنى است :

در حـالات ( شـريـك بـن عبدا... قاضى ) نوشته اند: وى در ابتدا فقيه با ورعى بود تا وقتى كه مهدى عباسى او را احضار كرد و مجبور نمود كه يكى از سه كار را بكند، يا منصب قضاوت را بپذيرد يا معلم و مربى اطفال خليفه شود يا يك مرتبه از طعام خليفه بخورد. او خوردن طعام را اختيار كرد و آن را نسبت به دو كار ديگر سهل شمرد. خليفه به آشپز مخصوص دستور داد انواع مـتـعدد از خوراكى هاى لذيذ تدارك كند، چون ( شريك ) از آن طعام ها خورد، آشپز مزبور گفت ، وى پـس از خـوردن ايـن طعام رستگار نخواهد شد و همانطور هم شد. زيرا آن لقمه هاى حرام چنان در او تاءثير كرد كه دو كار ديگر را هم پذيرفت .[7]

عالم ربانى ملا احمد نراقى صاحب كتاب ارزشمند معراج السعاده دراين باره مى نويسد:

دلى كـه از لقـمـه حـرام روئيـده باشد كجا و قابليت انوار عالم قدس كجا؟ ونطفه اى را كه از مـال مـردم بـه هـم رسـيـده بـاشـد بـا مرتبه اُنس با پروردگار چه كار؟ چگونه پرتو لمعات (روشـنـى هـاى ) عالم نور به دلى كه بُخار غذاى حرام آن را تاريك كرده ؟ و كى پاكيزگى و صـفـا از بـراى نـفـسـى حـاصـل مـى شـود كـه كـثـافـات مـال مـشـتـبـه آن را آلوده و چـرك نـمـوده باشد؟[8]

در اين باره سالار شهيدان در روز عاشورا در سخنرانى خودخطاب به دشمنان فرمودند:

در اثـر هـدايـاى حرامى كه به دست شما رسيده و در اثر غذاهاى آلوده و لقمه هاى غير مشروعى كـه شـكـم هـاى شـمـا از آن انـبـاشـتـه شـده ، اسـت كـه خـدا ايـن چـنـيـن بـر دل هاى شما مُهر زده است .[9]

بـنـابـرايـن غـذا و امـكـانـات حـرام و شـبـهه ناك خود مانع بزرگى درتربيت و توفيق كودك و نوجوان به نماز و عبادت است .

5 ـ تقويت نكردن ايمان كودك و نوجوان

لازم اسـت والديـن راه هـاى مـخـتـلف خـداشـنـاسـى را بـراى آنـان بـيـان كـنـنـد تـا ميل به پرستش در آنان شكوفا و آثار ايمان نمايان گردد.

كـودك و نـوجـوانـى كـه مـعـنـى و مـفـهـوم ايـمـان بـه خـدا را دريـابـد و در سـايـه عـمـل بـه تـكـاليـف الهـى ، شـخـصيت معنويش رشد يابد، به يقين اُنس و ارتباط با خدا و عبادت برايش حاصل خواهد شد.

6 ـ بهره نگرفتن از روش ها و ابزارها

در دنـيـاى امـروز بـهـره گـيـرى از روش هـا و ابزارهاى مختلف در امر تربيت از جايگاه ويژه اى بـرخـوردار اسـت . تـاحـدى كـه بـدون آنـهـا امـر تـربـيـت مختل خواهد شد. به همين دليل در تربيت دينى از جمله نماز، ضرورت دارد كه والدين از ابزارها و روش هاى مفيد و سازنده كه با فرهنگ اسلامى نيز تطبيق و هماهنگى دارد بهره گرفته تا در نـهـايـت بـتـوانـند فرزندانشان را به سوى اعمال صالح ترغيب نمايند. و غفلت و بى توجهى نسبت به روش ها و ابزارهاى تربيتى خود از علل عدم موفقيت در تربيت محسوب مى شود.

علاوه بر علل مذكور، علت هاى ديگرى همچون غفلت والدين از موانع تربيت و برطرف كردن آن هـا، ارزيـابى نكردن روند تربيت دينى توسط والدين ، رفتار ناپسند و تند والدين نسبت به كـودك و نـوجـوان ، سـنگين و پيچيده جلوه دادن مسائل دين از جمله نماز، ناآگاهى والدين نسبت به مـعـارف ديـنـى و مـانـنـد آن را مـى تـوان ذكـر كـرد كه باعث بى توجهى ، غفلت و دورى كودك و نوجوان به معارف دينى و وظايف الهى آنها مى گردد.

علل اجتماعى غفلت نوجوانان از نماز

هر عمل و رفتار درست يا نادرست افراد جامعه به نحوى يا مربوط به فرد است يا مربوط به خانواده و يا مربوط به اجتماع .

اجـتماع و تاثيراتى كه افراد از آن مى پذيرند، مى تواند منشاء صلاح يا فساد گردد وافق هاى سعادت يا تيرگى و شقاوت را به دنبال داشته باشد.

اگـر شـرايـط، زمـيـنه ها، عملكرد افراد جامعه و به طور كلى فضاى عمومى و فضاى خاص هر مـحيط، سالم و به دور از گناه، فساد، خرافه و مانند آن باشد، قطعاً رشد كودك و نوجوان در چنين جامعه اى به سوى معنويت، ايمان و عبادت پروردگار سبحان سوق پيدا مى كند.

جامعه سالم كه از آلودگى، ظلم و فساد به دور است ، شخصيت فرزندانمان به بهترين وجهى رنگ الهى به خود گرفته و به سوى كمال الى ا... و رسيدن به قله هاى معرفت انسانى آسان خواهد بود.

در اين مختصر برخى از مهم ترين علل اجتماعى غفلت كودكان و نوجوانان به نماز را يادآور مى شويم :

1 ـ دوستان و معاشران

بـسـيـارى از رفتارها و افكار كودك و نوجوان متاءثر از فكر و رفتار دوستان آنها است. وقتى كودك و نوجوان هم سن و سالان خود را در كوچه، مدرسه ، محلّه ، مسجد، پارك و... مى بيند و يا بـا آنـهـا آشـنـا مى شود، خواسته يا ناخواسته از آنان تاءثير مى پذيرد و خود را همچون آنان قـرار داده و عمل ديگران را براى خود الگو قرار مى دهد. لذا دوستان ، خصوصاً با آنهايى كه صميمى ترند، نقش بسزايى در ترغيب كودك و نوجوان به نماز يا غفلت و ترك نماز دارند.

تـحـقـيقات نشان مى دهد، هر قدر نزديك ترين دوستان افراد در سنين نوجوانى به انجام رفتار نـمـاز پـاى بندى بيشترى داشته باشند، بر روى آنها تاءثير مستقيم گذاشته و نقش مؤ ثرى در تـشـويـق و تـرغـيـب آنـهـا خـواهد داشت و به عكس هر چه نزديك ترين دوستان افراد در دوران نوجوانى نگرش منفى نسبت به نماز داشته باشند بر روى آنها نيز تاثير منفى گذاشته و از گرايش آنان به نماز خواهد كاست .[10]

بـنابراين والدين با مراقبت منطقى و صحيح ، لازم است كودك و نوجوان را از دوستى با كسانى كـه بـه نـمـاز بـى اهـمـيـت انـد بـرحـذر دارنـد و دليـل ايـن عـمـل را نـيـز بـرايـشـان بـيـان كـنـند تا با رغبت و ميل باطنى از دوستى با چنين افرادى پرهيز نمايند.

2 ـ تبليغات مسموم عليه دين

كودك و نوجوان از طرفى به دليل آمادگى پذيرش هر نوع انديشه و رفتار ارائه شده  و از طـرف ديـگـر بـه دليـل ضـعـف و نـاتـوانـى عـلمـى و عـقـلى ، قـادر بـه تـجـزيـه و تـحـليـل و تشخيص درست از نادرست نيست . در چنين وضعيتى اگر در معرض وساوس و تبليغات مـسـمـوم مـخالفين و منحرفين از اسلام ناب محمدى (ص )و ارزش الهى ، خاصه نماز قرار گيرد، دچار شك و ترديد شده و در نهايت نسبت به دين و عبادت خدا بى اعتنا مى گردد.

لذا والدين انديشمند و دلسوز با هوشيارى ، علاوه بر اينكه فرزندانشان را از مسير هلاكت بار تـبـليـغـات مسموم كه در قالب مجلات ، كتب ، فيلم و مانند آن آشكار مى شود حفظ مى كنند، سعى نـمـوده ، آنـان را در مـسير روحبخش آيات نورانى قرآن كريم و روايات رسيده از امامان (ع )قرار دهـنـد، تـا از انـوار دلنـواز و شـفابخش معارف الهى بهره مند گردند. در اين صورت كودكان و نـوجـوانـان بـه نـمـاز و رابـطـه بـا خـداونـد سـبـحـان عـشـق مـى ورزنـد و خـود را بـه اعمال صالح مزين مى نمايند.

3 ـ ارائه نكردن الگوى عملى در اجتماع

نوجوان وقتى به محيط اجتماع پا مى گذارد، براى تحقق آرزوهاى مختلف خود از فرد يا افرادى الگو مى پذيرد.

والدينى كه سال ها كودك و نوجوان را با ايمان ، خدا، پيامبران ، ائمه (ع )آشنا ساخته اند، لازم است در عصر حاضر يا زمانى كه كودك و نوجوان در آن زندگى مى كند، فرد يا افراد وارسته اى را بـه عنوان الگوهاى معنوى به آنها معرفى كنند تا روحيه الگوپذيرى او اشباع شود و او بـتـوانـد مصداق عينى بنده صالح و نمازگزار حقيقى را خود دريابد. به يقين چنين كودكان و نوجوانانى با نماز الفت بيشترى يافته و به آن پاى بند خواهند ماند.

4 ـ نقش محيط مدرسه در هدايت به سوى نماز

فضاى آموزشى سالم و پويا، در شكل گيرى و تثبيت شخصيت كودك و نوجوان نقش بسيار مهم و كـليـدى دارد. اگر مجموعه عناصر تعليم و تربيت يعنى مديران ، معلمين ، كاركنان مدرسه به انديشه الهى و عمل صالح آراسته و پاى بند باشند، به يقين كودك و نوجوان در چنين فضايى رشد معنوى يافته و به وظايف الهى و عبادت با پروردگار مشتاق مى شود.

بـه يـك مـعـنـى مـى توان گفت كه معلم بيشترين نقش و تاءثير را بر روحيات ، عقايد، اخلاق و رفـتـار كـودك و نـوجـوان دارد تـاحـدى كـه نـظـر و عـمـل مـعـلم بـراى آنـان حـجـت بـى بديل است .

طبق تحقيقات[11] به عمل آمده ، دبيران دينى در گرايش نوجوانان به نماز داراى نقش مؤ ثرى بوده اند. در ذيل برخى از عوامل اين تاءثيرگذارى را به ترتيب برمى شمريم :

1 ـ تلاش آنها در آگاه كردن دانش آموزان نسبت به اهميت و اسرار نماز.

2 ـ شـخـصـيـت عـلمـى و مـيـزان تـوانـايـى دبـيـران ديـنـى در پـاسـخـگـويـى بـه سـؤ ال هاى مذهبى و دينى نوجوانان .

3 ـ محبوبيت دبيران دينى ، نزد دانش آموزان .

4 ـ مطابقت بين گفتار و عمل دبيران دينى (الگوپذيرى )

5 ـ يادآورى مكرر دبيران دينى درباره نماز.

هـمـچـنـيـن نقش توصيه ها و سفارش هاى دبيران غيردينى در مورد نماز و تاثير حضور آنان در نـمـاز جـمـاعـت مـدرسـه ، در گـرايـش دانش آموزان به نماز مؤ ثر بوده است . همچنين تطابق بين گـفـتـار و عـمـل دبـيـران غـيـر ديـنـى بـيـش از تـطـابـق گـفـتـار و عمل دبيران دينى در گرايش آنان به نماز مؤ ثر است .[12]

علاوه بر عوامل مذكور، تاثير عواملى همچون تحويل نگرفتن ، بى اعتنايى و بى حرمتى نسبت به كودكان و نوجوانان در اماكن مذهبى ، مشاهده انحراف ، فساد، رياكارى ، احساس تحجر و بى مـنـطـقى از مدعيان و طرفداران دين ، ديدن ناتوانى ها و عقب ماندگى جوامع اسلامى و مسلمانان و تـعـمـيم دادن آن به اصل دين ، ايجاد نوعى توقع و مزد فورى پس از عبادت ، در روحيه آنان را مى توان از عوامل اجتماعى دور شدن از نماز و عبادت كودكان و نوجوانان برشمرد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :