بسم الله الرحمن الرحیم

نویسنده: آيت الله محمد تقى مصباح يزدى

منبع: جامى از زلال كوثر

تهیه کننده: مرکز تخصصی نماز

مقدمه:

صحيفه تاريخ، تا به حال شاهد عبادت هايى بس شگفت از اولياى الهى بوده است. در ميان تمامى عبادت ها، آنچه به صفحات تاريخ زينت و جلوه اى بى نظير بخشيده، عبادت هاى بانوى بزرگوارى است كه در اوج جوانى، مايه فخر و مباهات عابدان گرديده است. اين عابده بى همتا، هموست كه در وصف عبادتش چنين آمده است:

زهرا در سجاده بندگى

در تمام دنيا، عابدتر از فاطمه (عليها السلام) يافت نمى شود؛ او به حدى براى عبادت برپا مى ايستاد كه پاهايش ورم مى كرد.[1] بارى، عبادت هايى كه از حضرت فاطمه زهرا (عليها السلام)، گزارش شده است با آنچه تا به حال ديده يا شنيده ايم، بسيار متفاوت است. آن حضرت در دوران كوتاه عمرشان، با عبادت هايى بى نظير به فتح رفيع ترين قله هاى بندگى و عبوديت نايل آمدند؛ به گونه اى كه عبادات ايشان با عبادت هاى انبيا، اوليا و ديگر دوستان خداوند، چه از لحاظ كميت و چه از لحاظ كيفيت، قابل مقايسه نيست:

خجل از سبحه سجّاده زهدت يحيى *** بنده قدس تو عيسى و كنيزت مريم

فخر جاروب كشىِّ حَرَمت با حوّا *** شرف بندگى خاك درت با آدم.[2])

توصيف كميت و كيفيت عبادت فاطمه زهرا (عليها السلام) كارى است وراى امكان كه جز از عهده خداوند و برگزيدگان خاص او بر نمى آيد.

در عظمت عبادت او همين بس كه خداوند عالميان به وصف عبادات او و يگانه كفو و همتايش،[3] على (عليه السلام) مى پردازد. آرى، اوج عبادت آن حضرت، در آخرين آيات سوره آل عمران، از كلام خداوند رحمان، جلوه نُموده است: اَلَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا و قُعُودًا وَ عَلَى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّموَاتِ وَ الْأَرْضِ...؛[4] آنان كه خداى را [در همه حال؛ ]ايستاده، نشسته و خفته بر پهلوهاشان ياد مى كنند و در آفرينش آسمان ها و زمين مى انديشند...)

عبادت فاطمه (عليها السلام) از لحاظ كميت، تا بدان حد گسترده است كه در لحظه لحظه زندگى او حضور و ظهور دارد؛ رفتار او، گفتار او، نگاه او، تلاش او، نفس كشيدن او و هر لحظه شب و روز او عبادت بود.[5] او هر شب بعد از خوابانيدن بچه ها و فراغت از ديگر وظايف خانه دارى، بر سجاده عبادت به نماز مى ايستاد؛ تا جايى كه پاهاى مباركش كبود و متورّم مى شد.

شب ازدواج آن عابده بى همتا، چنين گزارش شده است:

على (عليه السلام) در آن شب همسرش را نگران و گريان ديد. علت را پرسيد. فاطمه فرمود: حال خود را در پايان عمر و عالم قبر به ياد آوردم؛ چرا كه انتقال از خانه پدرم به منزل خودم، مرا به ياد انتقالم به قبر انداخت. تو را به خدا قسم بيا در اين ساعات آغازين زندگى به نماز برخيزيم و امشب را به عبادت خدا بپردازيم.[6]

آرى، فاطمه زهرا (عليها السلام)، اين اسوه كامل و دُردانه بانوان جهان، در شيرين ترين و خاطره انگيزترين لحظه هاى زندگى نيز از هدف خلقت خويش غافل نمى شود و از همسرش مى خواهد كه از آن شب نيز براى تقرب به خداوند استفاده كنند. شخصيت زهراى اطهر (عليها السلام) از همان شب اول چنان براى على (عليه السلام) جلوه مى يابد كه وقتى پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرداى آن شب از على مى پرسد: همسرت را چگونه يافتى؟! بى درنگ مى گويد: نِعْمَ الْعَونُ عَلى طَاعَةِ اللَّه؛[7] بهترين يار و ياور براى اطاعت و عبوديت خداوند.

اما بشنويم وصف عبادت فاطمه را از زبان ميوه دلش، امام حسن مجتبى(عليه السلام): «در شب جمعه اى، مادرم را در محراب عبادت نظاره مى كردم. تمام شب را به قيام و قعود و ركوع و سجود مشغول بود تا آن گاه كه سپيدى صبح سر زد. مى شنيدم كه مردان و زنان مؤمن را يكايك نام مى برد و فراوان دعايشان مى كند؛ در حالى كه هيچ دعايى براى خود نمى كرد. پس خدمت ايشان عرض كردم: مادر! چرا همان گونه كه براى ديگران دعا مى كنيد، براى خودتان دعا نمى كنيد. فرمود: فرزندم! ابتدا همسايه، سپس خانه.[8]

آرى، شيوه معمول فاطمه به هنگام دعا و نيايش، اين گونه بود. فاطمه هيچ گاه خودش را نمى ديد؛ ايثار محض بود و زيباترين سرمشق بخشش.

و اما كيفيت عبادت فاطمه هرگز در عقل و خيال ما نمى گنجد. حالِ روحى او را در هنگامه عبادت، خدا مى داند و بس.

براى ما فرشيان كوته انديش، عظمت مرتبه عبادات فاطمه، هرگز قابل درك و تصور نيست. تمام وسع ما در اين عرصه، آن خواهد بود كه به كلام امينان وحى پناه آوريم تا شايد گوشه اى از عظمت بى مثال عبادات او را نظاره گر شويم.

در آينه زلال روايات كه بنگريم، عبادت فاطمه، آن چنان بلند و بى همتاست كه خداوند، بدان بر ملائكه خويش مباهات مى كند:

آن گاه كه فاطمه در محراب عبادت، در پيشگاه پروردگار به نماز مى ايستد، نور عبادتش براى ملائكه آسمان درخشيدن مى گيرد؛ به سان نور ستارگان براى اهل زمين و خداوند پر عزت و جلالت، خطاب به فرشتگانش مى فرمايد:

ملائكه من! بر بنده ام فاطمه، سرور كنيزانم، نظر كنيد؛ بر درگاه من ايستاده، در حالى كه بندبند وجودش از خوف من مرتعش و لرزان است و با تمام قلبش به عبادت من روى نهاده است. شما را گواه مى گيرم كه شيعيانش را از آتش، نجات و ايمنى بخشيدم...[9]

از لحاظ كيفيت ظاهرى به هنگام عبادت، چنان خوف و خشيت الهى در بدنش ظاهر مى شد كه تمام وجودش به لرزه مى افتاد و تمام اعضا و جوارحش ترسان و لرزان مى گشت.

اما عبادت فاطمه، از لحاظ كيفيت معنوى، آن چنان بى مانند است كه درخشندگى نور آن باعث حيرت و لذتِ ملائكه مقرب الهى مى گردد؛ تا جايى كه هفتادهزار فرشته از فرشتگان مقرب الهى[10] جملگى بر او سلام و تحيت مى فرستند و به تأييد و تشويق او مى پردازند[11]

آرى، عبادت حضرت زهرا (عليها السلام) موجب بُهت، لذت و بهجت فرشتگان مقرب الهى مى شود؛ آن فرشتگانى كه تمام عمر خود را به عبادت گذرانده اند؛ چرا كه عبادت چون غذاى روح آنهاست و اگر لحظه اى خدا را تسبيح و تقديس نكنند، همانند گرسنه اى خواهند بود كه هيچ غذايى ندارد؛ مخلوقاتى كه نه تنها كار خودشان عبادت مداوم است، بلكه در طول تاريخ بشرى عبادت هاى پُرشمارى را از انبيا و دوستان خدا ديده اند. چنين موجودات والامقام و عظيمى، وقتى نور عبادت زهرا در آسمان ها درخشيدن مى گيرد،[12]از عظمت آن در شگفت مى شوند و از مشاهده زيبايى آن، غرق مسرت و لذت مى گردند.

حال، اين چه نورى است؟ فرشتگان چگونه اند و حيرت و لذتشان به چه صورت است؟ جمال و زيبايى نور عبادت فاطمه تا چه اندازه است كه لذت بخش ملائكه مقرب الهى مى شود؟ عبادت او را چه كيفيت و چه عظمتى است كه حيرت فزاى چنان موجودات عظيمى مى گردد؟ سؤال هايى است كه پاسخ آن از گستره عقل هاى ما بيرون است.

اين گونه روايات پُربها، در بردارنده حكمت ها و حقيقت هايى بسيار است كه در حد فهم ناقص ما، اين گونه بيان شده است.

در اين روايت شريف، شايد دلالتى بس ژرف و عميق بر اوج مرتبه وجودى فاطمه زهرا (عليها السلام)نهفته باشد؛ چرا كه ميزان جمال معنوى هر عملى در گرو شدت مرتبه وجودى صاحب آن است. هرچه كمال و رتبه وجودى موجودى والاتر و بالاتر باشد، جلوه نُمايى آن وجود از جمال و جلال الهى گسترده تر و بيشتر خواهد بود و هر چه جلوه نُمايى موجودى از جمال دلرباى خدايى بيشتر باشد، مشاهده آن وجود و متعلقات آن، حيرت افزاتر و لذت بخش تر خواهد بود[13]

نظاره اوج مقامات معنوى فاطمه زهرا (عليها السلام) ديگر جاى هيچ شك و ترديدى باقى نمى گذارد كه در سير و سلوك به سوى حق، محدوديت جنسى وجود ندارد. زن و مرد، از جهت ارزش ذاتى و حقيقت انسانى، در پيشگاه الهى يكسانند و در سير بندگى و امكان رسيدن به مقامات عالى معنوى هيچ مزيت و رجحانى بر يكديگر ندارند: مَنْ عَمِلَ صلِحاً مِنْ ذَكَر أَوْ اُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنَحْيِيَنَّهُ حَيوةً طَيِّبَةً... ؛[14] هر كس كار شايسته اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حياتى پاك و پسنديده زنده مى داريم... .

چنين آياتى از قرآن كريم، خود گواه اين حقيقت است كه مرد و زن، به طور يكسان از جوهر انسانيت برخوردارند و در تقرب به حق هيچ تفاوتى ميان ايشان نيست؛ اما در هر يك از مرد و زن توانايى و استعداد ويژه اى در به ظهور رسانى صفات الهى نهاده شده است. طبق آفرينش الهى، مردان در به ظهور رسانى صفات جلال و زنان در به ظهور رساندن صفات جمال آمادگى و توانايى بيشترى يافته اند. در روح لطيف زن استعداد ويژه اى براى تجلى و ظهور يك دسته خاص از صفات الهى، قرار داده شده است؛ صفاتى نظير رحمت، محبت، عطوفت، رأفت، گذشت، كرامت، حكمت، درايت، ظرافت، لطافت و... . زن، هنگامى در پرواز به سوى جمال و كمال مطلق اوج مى گيرد كه اين استعداد خدادادى را در وجود خويش بشناسد، بيابد و به شكوفايى رساند.

همواره در طول تاريخ زنانى بوده اند كه با استفاده كامل از اين استعداد، با سرعتى چشم گير به فتح قله هاى معرفت و عبوديت نايل آمده اند. زنانى بوده اند كه نه تنها خود به اوج عرفان رسيده اند، عارفان بزرگى را پرورانده اند؛ براى نمونه، جناب محيى الدين بن عربى كه از چهره هاى برجسته و درخشان(16) عرفان اسلامى است، دست پرورده دو بانوى عارف اسپانيايى است.(17) اگر آن دو زن عارف اسپانيايى نمى بودند، شايد ابن عربى پرورده نمى شد و عرفان اسلامى به اوج خود نمى رسيد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :