فاطمه زمانی

آموزش احکام و آداب دینی، از اموری است که ‌باید از دوران کودکی مورد توجه قرار گیرد. این نوشتار قصد دارد به برخی ویژگی‌ها و شرایط آموزش نماز و حضور نوجوانان در مسجد بپردازد.

شناخت مخاطب

همۀ انسان‌ها، از هر نژاد، زبان، سن و جنسیتی که باشند، در ویژگی‌هایی یک‌سانند؛ از جمله در خلق و فطرت الهی که در آیه 30 سوره رم آمده است: Gفِطرَۀَ اللهَ الّتَی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَاF. در کنار این ویژگی‌های عام، برخی ویژگی‌های خاص هستند که اگرچه در تمام انسان‌ها وجود ندارند، در میان اعضای گروه‌های سنّی، از جمله گروه سنّی کودک و نوجوان مشترکند. با توجه به تجربه و دانش اندک این گروه سنّی، آموزش و تربیت آنان، نیازمند آموزش‌های خاصی است.

کودکان و نوجوانی که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده‌اند، مکلف به اقامۀ نماز نیستند، اما نماز موجب بالندگی روح و صفای باطن آنان می‌شود؛ از این رو، به والدین و مربیان توصیه شده که آنان را امر به معروفِ نماز کنند و از همان کودکی با نماز آشنا سازند. بنابراین، یکی از وظایف دینیِ پدر و مادر، آموزش صحیح نماز به فرزندانشان است.

یکی از موارد قابل توجه در آموزش نونهالان، توجه به رشد ذهنی و معلومات آنان و میزان درک و فهم آنان از مسائل است. بر عهدۀ والدین و به‌ویژه مادر است که متناسب با رشد ذهنی و تواناییِ جسمی فرزند، از فضلیت اقامۀ نماز بگویند و میل کودک را برای اقامۀ نماز تحریک کنند.

همراه بزرگ‌ترها

یکی از مسائل مورد علاقۀ فرزندان، شرکت در اموری است که بزرگ‌ترها آن را انجام می‌دهند. همراه داشتن کودکان و نوجوانان در مراسم‌های مذهبی، روحیۀ خودباوری‌شان را تقویت می‌کند و به آنان شخصیت اجتماعی می‌دهد؛ البته این امر، نیازمند تدابیر و دقت نظرهایی است که در ادامۀ همین یادداشت به آن اشاره خواهد شد.

چهره به چهره

نهادها، مسئولان و متولیان امور مذهبی، در برخورد با کودکان و نوجوانان وظایفی دارند و باید شرایطی را لحاظ کنند. در مراسم‌های رسمی و متداول مسجد، گوینده تمام مخاطبان را مورد خطاب قرار می‌دهد. امروزه که با وسایل ارتباط‌جمعی، روز به روز فاصلۀ گویندگان و مخاطب به لحاظ فیزیکی بیشتر می‌شود و سخنران برای سخن خود باید الزامات مخاطبی میلیونی را آن سوی دوربین تلویزیونی تصور کند، اهمیت و لزوم تبلیغ چهره به چهره، بیش از همیشه خودنمایی می‌کند؛ همان‌گونه که با وجود توصیه‌های عامّ پزشکی و نکات بهداشتی به عموم مخاطبان، هیچ‌گاه از مراجعۀ شخصی به طبیب بی‌نیاز نبوده‌ایم. لذا روحانی مسجد، که طبیب روح مردم است، در فرصت‌های مناسب ‌باید به فکر تمام مخاطبان خود باشد. بدیهی است، هم‌کلامی با کودکان و درک نیاز آنان، این بستر را فراهم می‌آورد که گوینده، مشاوره‌ای دقیق‌تر و راهنماییِ مناسب‌تری به مخاطب ارائه دهد.

سلام

از سیرۀ عملیِ رسول گرامی اسلام6 بسیار شنیده‌ایم که همواره در سلام به دیگران، بدون توجه به سنّ و رتبۀ اجتماعی‌‌شان، پیش‌دستی می‌کردند. سلام به نوجوانان، حُسن خلق و تربیت رفتار اجتماعی را به آنان می‌آموزد و اگر از سوی امام جماعت، بزرگان مسجد و یا متولیان اقامۀ نماز در مدارس، صورت بگیرد، احساس ارزش‌مندی را به آنان هدیه می‌دهد.

کودکان و نماز جماعت

یکی از دغدغه‌های همیشگی متولیان مسجد، نظم و آرامش صحن و شبستان مسجد است. کودکان و نوجوانان با توجه به موقیعت سنّی‌شان، پرشور و پرتحرکند و این امر چه بسا موجب بی‌نظمی در برنامه‌های مسجد باشد. توجیه خانواده‌ها برای آموزش کودکان، آموزش احکام ویژۀ مسجد در رعایت نظم و نجاست و پاکی، انتخاب نیروهایی برای برقراری نظم، انتخاب محلی ویژه برای کودکان (با توجه به امکانات فیزیکی هر مسجد) و برگزاری برنامه‌های جداگانه برای این گروه سنّی، از پیشنهاداتی است که برای نیل به هر دو هدف (حضور حداکثری و رعایت نظم) قابل طرح است.

در برخی مساجد، فضاهایی وجود دارد که از صحن و شبستانِ اصلی جداست. شایسته است، امکاناتی در آن‌جا فراهم شود و مربّی کودکان و نوجوانان در آن‌جا حضور پیدا کنند. اجرای صحیح این طرح، سبب آسودگی خاطر والدین و حضور قلب بیشتر آنان در مراسم مذهبی است.

جایزه

در کنار مسابقات و فعالیت‌های گروهی‌ای که قابل اجراست و فواید بسیاری دارد، توجه به دانش‌آموزان و نوجوانانِ حاضر در مسجد نیز ضروری است. مناسب است خانواده‌ها و مسئولان مدارس و مساجد، به بهانه‌های مختلف وسایلی که جنبۀ آموزشی و تربیتی دارند، از قبیل: کتاب، لوزام‌التحریر و محصولات فرهنگی را به آنان هدیه دهند.

صدقۀ جاریه

افراد باید به این امر توجه داشته باشند و به آن اهتمام ورزند که آموزش نماز و قرآن، صدقۀ جاریه‌ای است که در نامۀ اعمال انسان نوشته می‌شود و هر زمانی که آموزنده، نماز و قرآن می‌خواند، ثواب آن به آموزش‌دهندۀ آن می‌رسد.

خاتمه

در پایان، بر این نکته باید تأکید کرد که هر مخاطبی، ویژگی و سلایق منحصربه‌فردی دارد؛ بنابراین، والدین، مربیان و متولیان فرهنگی در مواجهه با کودکان، باید شرایط آنان را در نظر بگیرند و با مطالعه، پژوهش و هم‌فکری، راه‌های متنوع و سودمندی برای انجام این رسالت الهی خود بیابند.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :