بهداشت عمومى بدن 

منبع : نماز شناسى جلد دوم

مى دانيم كه صحت نماز، مشروط به پاك نگه داشتن بدن ، لباس ، جاى نماز و پرهيز از نجاستهاست كه موجب زدودن ميكربها و آلودگيها از محيط زندگى و حفظ بهداشت جسمانى است .

غسل ، شستشوى عمومى بدن و يك تنظيف كامل است اما تنها يك تطهير جسمانى نيست . بلكه چون به عنوان يك تكليف مذهبى و براى نزديكى به خدا صورت مى گيرد آثار روحى و معنوى بسيارى بر آن مترتب است .

آماده شدن براى اقامه نماز، با وضو آغاز مى شود اما قبل از آن كه اعمال وضو با نظم خاص خود اجرا شود، پاك كردن اعضا و حذف موانع از آنها لازم است . به اين ترتيب ، اعمال وضو بر اندامهاى عارى از آلودگى انجام خواهد شد.

وضو، سمبل طهارت عمومى بدن و موجد نشاط و سلامت است و مانند غسل ، داراى آثار روحى و معنوى است و در پيشگيرى و درمان بيماريهاى جسمى و روان - تنى اثر دارد.

آب غسل و وضو بايد زلال ، پاك و پاكيزه باشد. و اين ؛ بدان معنى است كه اسلام ، آب مضاف ؛ يعنى آبى را كه بو، رنگ و طعم آن تغيير كرده است و بهداشتى نيست ، و يا آميخته با چيز ديگرى است ، پاك كننده نمى داند.

چون اسلام ، شخص مسلمان را موظف مى كند كه روزى پنج نوبت نماز بخواند و با هر نماز، طهارت هاى سه گانه قبلى را دستور رعايت كند، در حقيقت ، رعايت هميشگى بهداشت را واجب شمرده و نمازگزار را به رعايت كامل آن موظف كرده است و به اين ترتيب ، طهارت جسم و روح را به هم پيوند داده است زيرا كه عقل و روح سالم در جسم است . و صحت عبادت را از كسى كه جسم و روح سالم دارد، مى توان توقع داشت .

نماز گزار مسلمان در هر شبانه روز، حداقل ، هفده ركعت نماز مى خواند؛ يعنى هر يك از اعمال قيام ، قعود و سجود را سى و چهار بار و عمل ركوع را هفده بار و هر يك از حركات تكبيرة الاحرام و دعاى دست را پنج مرتبه اجرا مى كند به اضافه حركات مستحبى ديگرى كه به هنگام هر يك از تكبيرهاى مستحبى ، اجرا مى شود.

اين حركات براى هر شخصى در هر سن و سالى كه باشد، مناسب است و بدون آن كه فشار بيش از حدى را بر او وارد كند، تاثير خوبى در انقباض و انبساط عضلات ، مفاصل و گردش خون او دارد بويژه عمل ركوع كه اگر مطابق آدابى كه ذكر شد، اجرا شود، در باز شدن عروق ، تسريع گردش ‍ خون ، كش دادن ستون فقرات ، مفصلها و عضلات اثر دارد.

بايد توجه داشت كه اين مطلب فقط به عنوان برخى از آثار جانبى و فوايد نيكوى طهارت و نماز كه غالبا مورد غفلت است ، ياد آورى گرديد و نبايد اعمال عبادى را به خاطر اين فوايد اجرا كرد كه موجب بطلان آن خواهد شد.

در معنى اخلاص گفته شد كه اگر كسى غسل و وضو كند تا در ضمن آن خنك شود يا از فوايد بهداشتى آن بهره مند شود و يا قيام و ركوع و سجود كند تا ضمن آن ، حركات ورزش و نرمش اجرا كند، نماز شرك آلود خوانده است .

خدا، تعالى ، در سوره نحل ، آيه يكصد و بيست و پنجم ، به پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) دستور مى دهد كه از آيين حنيف (دين حضرت ابراهيم ) پيروى كند:

ثم اءوحينا اليك اءن اتبع ملة ابراهيم حنيفا .[1]

و سنت هاى حنيفيه ، ده چيز است7 كه نماز گزاران مسلمان به پيروى از پيامبر خويش آنها را مراعات مى كنند. پنج سنت آن مربوط به سر و پنج سنت ديگر به تن مربوط است .

آن پنج كه به سر مربوط است : مضمضه ، استنشاق ، مسواك زدن ، كوتاه كردن شارب (آبخور يا سبيل ) و باز كردن فرق است براى كسى كه موى سرش بلند و انبوه است و آن پنج كه به تن مربوط است ، استنجا، ختنه ، كوتاه كردن ناخن و تراشيدن موهاى زهار و زير بغل است [2] و تاءثيرى كه رعايت اين امور در بهداشت عمومى بدن دارد، بر همگان آشكار و روشن است .

پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرموده اند: با آبى كه توسط نور خورشيد گرم شده است ، وضو و غسل نكنيد و خمير نگيريد كه بيمارى پيسى را به ارث مى گذارد.[3]  برخى از ائمه ما با آب سرد وضو مى گرفتند و آن را به ديگران توصيه مى كردند.[4]  تاءثيرى كه استفاده از آب سرد در تسريع جريان خون به سمت پوست دارد، بويژه سر كه مغز در آن واقع است ، و از ميان بردن كسالت و ايجاد نشاط بر كسى پنهان نيست .

بهداشت دهان و دندان 

پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرموده اند:

الطهور شطر الاءيمان .[5]

پاكى يك نيمه از ايمان است ؛ يعنى نيمى از نماز است .

و فرموده اند:

السواك شطر الوضوء[6]

مسواك زدن نيمى از وضوست .

آن حضرت هيچ وضويى را بدون مسواك نگرفتند و هيچ نمازى را بدون مسواك قرائت نفرمودند. گفته اند:

لم ير رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) قط خارجا من الغائط الا توضاء و يبتدى بالسواك[7]

هرگز ديده نشد كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) از كنيف خارج شوند مگر آن كه وضو گرفتند و وضو را با مسواك شروع كردند.

و نيز از آن حضرت روايت شده است كه :

لكل شى طهور و طهور الفم السواك[8]

براى هر چيزى پاك كننده اى است و دهان با مسواك زدن پاك و پاكيزه مى شود.

و در جاى ديگر فرموده اند:

مالى اراكم تاءتونى قلحا؟ استاكوا فلولا ان اشق على امتى لفرضت عليهم السواك كما فرضت عليهم الصلاة .

چه شده است كه مى بينم با زردى روى دندانها بر من وارد مى شويد؟ مسواك بزنيد. اگر به دشوارى كار بر امتم فكر نمى كردم ، هر آيينه مسواك زدن را؛ همانند نماز بر آنان فرض مى كردم .

و درباره مسواك زدن پيش از خواب چنين فرمودند:

لو علم الناس ما فى السواك لاباتوه معهم فى لحافهم .[9]

اگر مردم مى دانستند كه مسواك زدن چه فايده هايى دارد، هر آينه با دهان مسواك شده ، شب را در بستر خود صبح مى كردند.

و نيز از آن حضرت گزارش شده است كه فرمودند:

لولا ان اشق على امتى لاءمرتهم بالسواك عند وضوء كل صلاة (او مع كل صلاة ) .[10]

اگر براى امتم ايجاد مشقت نمى كردم ، هر آينه آنان را به مسواك زدن با وضوى هر نماز دستور مى دادم . (يا با هر نماز)

همچنين آورده اند كه فرمود:

اءمرت بالسواك حتى خشيت ان يكتب على .[11]

مرا به مسواك زدن دستور دادند تا آنجا كه ترسيدم بر من واجب شود و امر به آن ، وجوبى باشد.

و از صادقين (عليهما السلام ) روايت شده است كه :

صلاة ركعتين بسواك افضل من سبعين ركعة بغير سواك .[12]

دو ركعت نماز با مسواك از هفتاد ركعت نماز كه بدون مسواك زدن خوانده شود برتر است .

رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمودند:

بسيارى مضمضه و استنشاق ، موجب آمرزش و دور كننده شيطان است .

از مصداقهاى كلمه شيطان در اين روايت ، ميكربهاى موذى دهان و دندان است . تاءثير استنشاق بويژه با آب سرد در ايجاد سلامت و نشاط براى كسانى كه سينوسهاى سالم دارند مورد تاءييد پزشكان است ؛ به عنوان مثال به مطالعه اى كه درباره استنشاق آب به درون بينى توسط گروهى از متخصصين طى سه تحقيق عملى در دانشكده پزشكى قاهره صورت گرفته است ، اشاره مى كنيم :

بينى ، على رغم داشتن تركيباتى ؛ مانند ليزوريم و بعضى اسيدهاى چرب آزاد با اثر ضد باكتريايى مشخص ، همواره كانونى از تجمع مواد معلق در هوا و انواع باكتريهاست . در مطالعه عديده اى حتى نقش اين باكتريها در پيدايش ‍ عفونتهاى بيمارستانى بررسى شده است . ضمنا به اهميت اين تجمع باكتريايى در گسترش بيمارستانى التهابى نظير سينوزيت ، اوتيت ميانى ، لارنژيت و بيماريهاى تنفسى و حتى زخمهاى جلدى و بيماريهاى مجارى ادرار اشاره گرديده است . مطالعاتى كه در مورد اثر استنشاق به هنگام وضو گرفتن بر روى دويست نفر، صورت گرفته است ، نشان مى دهد كه اين عمل مستحبى تا چه اندازه در كاهش تراكم باكتريايى و كاستن از پيامدهاى نامطلوب آن مؤ ثر است .

از مستحبات ديگر وضو، شستشوى دست و صورت با آب خنك و توصيه به عدم خشك كردن آن با حوله است كه صرفنظر از اين كه ممكن است حوله ها عارى از باكتريها نباشد، آب خنك كه حاوى اكسيژن محلول در آب است ، مى تواند در زدودن باكتريها تاءثير مثبت داشته باشد. بعضى ديگر از آثار فيزيولوژيك وضو اين است كه شستن قسمتهايى از بدن آن هم روزى چند بار با فواصل خاصى از كار و زندگى روزانه ، باعث استراحت و آرام سازى عضلات و تخفيف تشنجات جسمى و روانى مى شود.

اين سخن شايد بتواند براى اين سفارش حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) كه فرموده اند: به هنگام خشم براى فرو نشاندن آن وضو بگيرد.

توضيحى ساده و پذيرفتنى باشد.[13]

امام صادق (عليه السلام ) فرمودند:

مسواك زدن ، پاك كننده دهان ، جلا دهنده چشم ، خشنود كننده رحمان ، سفيد كننده دندانها، از ميان برنده خوره و حافر دندان ، محكم كننده لثه ، اشتها آور، زداينده بلغم ، زياد كننده حافظه ، مضاعف كننده حسنات و شادمان كننده فرشته هاست .)[14]

يكى از بيماريهاى دهان ؛ پيوره است و آن عبارت از جوشهاى صورت و چركينى است كه در بن دندانها پديد مى آيد و ايجاد عفونت مى كند. اين بثورات علاوه بر آن كه دهان را بدبو و لثه ها را سست مى كند، به هنگام جويدن غذا منفجر مى شود، و لقمه را آلوده مى سازد و مشكلات گوارشى زيادى ببار مى آورد. اين بيمارى گاهى تا آنجا پيش مى رود كه موجب ريزش دندانها مى شود و مسواك زدن تنها راه پيشگيرى و درمان آن است .

تاءكيد پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) بر مسواك زدن به هنگام هر وضو و تمايلى كه آن حضرت به واجب كردنش نشان داده اند و آنچه در فضيلت و آثار آن گفته شده است ، حاكى از عنايت خاص اسلام به بهداشت دهان و دندان است . بهداشتى كه مقدمه بهداشتهاى ديگر و بر آنها مقدم است .

این مطلب را به اشتراک بگذارید :