اسرارتعقیبات نماز 1

مايه پايداري نماز، مناجات با خداوند است و پيشواز و بدرقه‌گر آن، نيايش و دعا است. بنده نمازگزار كه فقر ذاتي و وصفي و فعلي خويش را مشاهده مي‌كند، در جان خود جز فيض مولا را نمي‌يابد كه او را از هر سو در بر گرفته است. از این رو است که خداوند فرموده است:

فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَب‏، وَ إِلى‏ رَبِّكَ فَارْغَب.^[1]

آن گاه که از نماز خویش فارغ شدی، [بر ادامه عبادت بر تعقیبات آن] بکوش و باید شوق و رغبت تو تنها به خداوند باشد.

امام باقر(ع) در اين زمينه می­فرماید: "هنگامی که نمازت پایان يافت، به نیایش بکوش و دنیا و آخرت را از درِ دعا بخواه!‌"^[2]

پس تعقيب، مايه دوام و پيوستگي نماز است، به گونه‌اي كه نمازگزار تعقيب‌خوان، گويا پيوسته نماز مي‌گزارد. این است معناي فرمايش قرآن کريم:

الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُون.^[3]

آنان همواره بر نماز خويش پايدارند.

تعقيب نماز مشقتي افزون بر خود نماز واجب دارد. خود نماز نيز براي همگان، جز فروتنان، گران و دشوار است.^[4] از اين رو، تعقيبات اثري مهم در دوام عبادت دارد. امام صادق(ع) فرمود: "هيچ چيز شديدتر و سريع­تر از تعقيبات، مردم را درمان نمي‌كند. "^[5] نمازگزاري که تعقیبات را ادا کند، مهمان خدا به شمار مي‌آيد. امام صادق(ع) می­فرماید: "كسى كه نماز واجب را به جاى آورَد و تا هنگام نماز واجب ديگر همچنان در حال اداي تعقيبات باشد، مهمان خدا به شمار مي‌رود و بر خداوند است كه مهمانش را گرامى بدارد.‌"^[6]

اجابت دعای نمازگزار پس از نماز تضمین شده است؛ چنان که پيامبر(ص) مي‌فرماید: "كسى كه براى خدا نمازي واجب بگزارد، در پى نمازش تعقيب و نيايشى دارد كه با اجابت همراه است و سود او را در پي دارد. "^[7]

تعقيب نماز، رتبه‌هاي متفاوت و فضيلت‌هاي گوناگون دارد. کسي از امام صادق(ع) پرسيد: "بي‌درنگ پس از نماز، پي نياز و كارم مي‌روم؛ ولي دوست دارم به تعقيبات بپردازم. " فرمود: "اگر همچنان داراي وضو باشي، تعقیب کننده به شمار مي‌روي. "^[8]

تکبیرهای پاياني

امام باقر(ع) مي‌فرماید: "هر گاه سلام دادي، سه بار دستانت را براي تکبير بالا ببر! "[9]

يكي از مستحبات که بر آن تأکید شده، تکبيرهاي سه‌گانه پاياني نماز است. مفضل از امام صادق(ع) پرسيد: "چرا بايد نمازگزار پس از سلام دادن، سه بار در حالي كه دو دستش را بالا مي­برد، تكبير بگويد؟" امام فرمود: "زيرا رسول خدا(ص) هنگامي که مكه را فتح نمود، نماز ظهر را با اصحابش كنار حجر الاسود اقامه كرد. هنگامي که سلام داد، سه بار دو دست خود را بالا برد و تكبير گفت‌ و فرمود: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ. فَلَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير. سپس به اصحابش روي كرد و فرمود: ‹اين تكبير و دعا را پس از هر نماز واجب ترك نكنيد. اگر كسي اين كار را پس از سلام نماز انجام دهد، شكري را كه بر عهده او است، به پاس تقويت اسلام و لشکر آن، براي خدا به جاي آورده است."[10]

تکبيرهاي سه‌گانه شايد به تكبير از توحيدات سه‌گانه كه مايه پايداري روح همه نماز است، اشاره داشته باشد. ادب قلبي اين تکبيرها آن است كه نمازگزار در هر بار بالا آوردن دستش، يکي از توحيدات سه‌گانه را طرد كند و حضرت حقّ را از توصيفات و توحيدات خود منزه بشمارد و عجز و خاکساري و قصور و تقصير خويش را در محضر مقدّس حقّ عرضه دارد. تکبيرهاي آغازگر، براي شهود تجليّات از ظاهر به باطن و از تجليّات افعالي تا تجليّات ذاتي است. بالا بردن دست در آنها براي زدودن حجاب است تا انسان به مقام قرب معنوي و معراج حقيقي دست يابد. تکبيرهاي پاياني براي تجليّات از باطن به ظاهر و از تجليّات ذاتي تا تجليّات افعالي است. بالا بردن دست در آنها براي اشاره به زدودن حجاب است وشاید به طرد نماز و عبادت خود اشاره داشته باشد تا مبادا عُجب و خودبینی در قلب وي راه یابد.[11]

شايد راز بالا بردن دست­ها اين باشد كه جان نيز همانند شكل ظاهريِ بالا رفتن دست­ها، بالا مي­رود و حجاب زدوده مي‌شود.[12] راز اين تكبير آن است كه خداوند بزرگ­تر از آن است كه چيزي بتواند در ذات و وصف و فعل، شريك او گردد؛ چنان كه راز سه بار تكرار كلمه وحده[13] در توحيد، زبان گشودن به مراحل سه‌گانه توحيد ذاتي، وصفي و فعلي است.[14]

کلیدواژگان: اسرار نماز,تعقیبات نماز, تکبیرهای پایانی,تکبیرهای سه گانه

این مطلب را به اشتراک بگذارید :