■ آثار بی‌توجهی و ترک نماز و موانع قبولی آن
مقدمه
بهترین و مؤثرترین عبادات آن است که کامل و بدون نقص انجام پذیرد. تأثیرگذارترین اعمال عبادی کامل‌ترین آنها است. نماز هر چه کامل‌تر و نزدیک به معیارهایش باشد، بیشتر و بهتر ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی فرد را می‌سازد. همان‌طور که اهمیت نماز تأثیر شگرفی در زندگی فرد می‌گذارد و آثار تربیتی نماز بیشتر میشود، بی‌توجهی به این عمل عبادی پیامدهایی در زندگی خواهد داشت. کم‌توجهی در قالب سبک شمردن یا ترک نماز خود را نشان می‌دهد. در این فصل به آثار سبک شمردن و ترک نماز می‌پردازیم و سپس راهکارهای دوری جستن از موانع قبولی نماز را بررسی می‌کنیم.
پیامدهای بی‌توجهی به نماز
شرمندگی در پیشگاه خداوند
حمادبن‌عيسى گويد: روزى امام ششم به من فرمود: مي‌توانى خوب نماز بخوانى؟ عرض كردم يا سيدى، من كتاب نماز حريز را حفظ كردم. فرمود: بر تو باكى نيست، برخيز نماز بخوان! حماد گويد برابر آن حضرت رو به قبله ايستادم و تكبير نماز را گفتم و ركوع و سجود نمودم. فرمود: "اى حماد خوب نماز نمي‌خوانى و چقدر بر مرد زشت است كه شصت سالش شود و يك نماز كامل و تمام بر پا ندارد...".[1]
فاصله با وضعیت مطلوب
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: "ممکن است دو نفر از امت من مشغول نماز شوند و (در ظاهر) رکوع وسجده‌ای یکسان بجا آورند و حال آنکه فاصله بین نمازشان همچون فاصله بین آسمان و زمین است".[2]
عدم توکل به خداوند
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "هنگامى كه بنده به نماز بايستد و نمازش را مختصر بخواند، خداوند تبارك و تعالى به فرشتگان مى فرمايد: آيا به بنده من نمى نگريد، گويا خيال مى كند كه برآورده شدن حوائجش به دست غير من است. آيا نمى داند كه برآورده شدن خواسته هايش به دست من است؟"[3]
خطر بی‌دینی
اميرالمؤمنين على (علیه السلام) مردى را ديدند كه شتابان و بدون رعايت طمأنينه نماز مى گزارد. از او پرسيدند: چند وقت است كه چنين نماز مى گزارى؟ گفت: مدتى است. فرمودند: "مَثَل تو در پيشگاه خداوند مَثَل كلاغ است كه نوك به زمين مى زند. اگر با اين حال بميرى به آيين ابو القاسم (صلی الله علیه و آله) نخواهى مُرد". سپس فرمود: "همانا دزدترین دزدان كسى است كه از نماز خود مى دزدد".[4]
محرومیت از شفاعت
ابو بصير مى گويد: پيش ام‌حميده رفتم كه به او وفات امام صادق (علیه السلام) را تسليت بگويم. گريست و از گريه او من هم گريستم. سپس گفت: "اى ابو محمد اگر امام صادق (علیه السلام) را هنگام وفات ايشان ديده بودى، چيز عجيبى مى ديدى. چشم‌هايش را گشود و فرمود: همۀ كسانى را كه نزديكان من هستند و ميان من و ايشان خويشاوندى است. جمع كنيد و ما همگان را جمع كرديم. امام (علیه السلام) به آنان نگريست و فرمود: "همانا شفاعت ما به كسى كه نماز را سبك بشمارد نخواهد رسيد".[5]
تاثیر پذیری از ابلیس
پيامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: "تا وقتى كه آدمى نمازهاى پنجگانه خويش را به وقت خود بگزارد، شيطان از او ترسان و گريزان است و چون نمازها را تباه كند، شيطان بر او دست مى يابد و او را به گناهان بزرگ مى كشاند".[6]
مورد نفرین قرار گرفتن
برخی روایات، تصویر و تمثیلی را برای نماز ترسیم کرده اند كه بر حسب آن، نماز به صورت مَلِكی با انسان گفتگو میکند و گاه از انسان تشكر می كند و گاه گله. در روایتی امام صادق (علیه السلام) می فرماید: "وقتی نماز در وقت خود اقامه نگردد و بی‌دقّت خوانده شود، با صورتی سیاه و تاریك به سوی انسان باز می گردد و می گوید: مرا ضایع كردی خدا تو را ضایع كند. و اگر در وقت خود اقامه شود برای انسان دعا می كند و می گوید: همان‌گونه كه مرا حفظ و احترام نمودی، خداوند تو را حفظ كند".[7]
سختی قبر و قیامت
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "نمازگزاری كه نمازش را سبك بشمارد، وقتی از قبرش خارج شود، خداوند مَلِكی را بر وی موّكل می گرداند كه او را در عرصة قیامت وارونه بر زمین میكشد و مردم به او نگاه میكنند و با شدت و سختگیری مورد محاسبه قرار میگیرد".[8]
عقوبت‌های دنیوی و اخروی
سرور زنان دو عالم، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از پدر بزرگوارش حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) پرسيد: اى پدر جان! سزاى مردان و زنانى كه نماز را سبك بشمارند، چيست؟ فرمود:
اى فاطمه، هر كس چه مرد باشد و چه زن، اگر نمازش را سبك بشمارد، خداوند او را به پانزده مصيبت گرفتار مىنمايد: شش مصیبت در سراى دنيا، و سه مصیبت هنگام مرگ، و سه مصیبت در قبرش، و سه مصیبت در قيامت هنگام بيرون آمدن از قبر.
مصيبت‌هايى كه در دار دنيا بدان مبتلا مى گردد، عبارتند از:
1. خداوند، خير و بركت را از عمر او برمى دارد.
2. خداوند، خير و بركت را از روزى اش برمى دارد.
3. خداوند ـ عزّ و جلّ ـ نشانه صالحان را از چهره او محو مى فرمايد.
4. در برابر اعمالى كه انجام داده، پاداش داده نمى شود.
5. دعاى او به سوى آسمان بالا نمى رود و مستجاب نمى گردد.
6. هيچ بهرهاى در دعاى بندگان شايسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
مصائبى كه هنگام مرگ به او مىرسد، بدين ترتيب است:
1. با حالت خوارى و زبونى جان مى دهد.
2. گرسنه مى ميرد.
3. تشنه جان مى سپارد؛ به گونهاى كه اگر آب تمام رودخانه هاى دنيا را به او بدهند، سيراب نگشته و تشنگى اش برطرف نخواهد شد.
مصيبت‌هايى كه در قبرش بدان گرفتار مى‌گردد، بدين قرار است:
1. خداوند فرشتهاى را بر او مى گمارد تا او را در قبر نگران و پريشان نموده و از جايش بَركَنَد.
2. خداوند قبر را بر او تنگ مى گرداند.
3. قبرش تاريک مى شود.
مصائبى كه در روز قيامت، هنگام بيرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مىشود، عبارتند از:
1. خداوند فرشتهاى را بر او مى گمارد تا در حالى كه مردم به او مى نگرند، او را به رو بر زمين بكشد.
2. سخت از او حساب مى کشند.
3. خداوند هرگز نظر رحمت به او ننموده و از بدي‌ها پاكيزهاش نمى گرداند، و براى او عذاب دردناكى خواهد بود. [9]
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: "سبك شمردن نماز موجب فقر و تهی‌دستی می شود".[10]
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "خداوند بركت را از عمر و روزی كسانی كه نماز را كوچك میشمردند، برمی دارد".[11]
آثار ترك نماز
ترك نماز قطع رابطه با آفریدگار هستى است که در دنیا و آخرت عواقب تلخى دارد. در قیامت اهل بهشت از دوزخیان مى‌پرسند: چه چیز شما را روانه جهنّم كرد؟ یكى از پاسخ‌ها این است كه ما پایبند به نماز نبودیم.[12]
بعضی از آثار ترک نماز عبارتند از:
انهدام دین
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: "كسى كه نمازش را ترك كند، به تحقیق كه دینش را منهدم كرده است".[13] "فاصلة كفر و بندگى، ترك نماز است".[14] "دینى كه در آن نماز نباشد، فایده و خیرى ندارد".[15] "كسى كه نماز را ترك كند، باكى نیست كه یهودى بمیرد یا نصرانى یا مجوسى".[16]
رابطه با اهل‌بیت
حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثی هشداردهنده چنین فرمود: "آن‌كس كه نماز را ضایع کند، از من نیست".[17]
عواقب اخروی
قرآن كريم راه تاركین نماز را به "سَقَر" منتهی میداند و در اين‌باره مى‌فرمايد: "چه چيز شما را به دوزخ فرستاد؟ مى‌گويند: ما از نمازگزاران نبوديم و اطعام مستمند نمى‌كرديم و پيوسته با اهل باطل همنشين و هم‌صدا بوديم و همواره روز جزا را انكار مى‌كرديم".[18] اين آيه به خوبى نشان مى‌دهد كه ترك اين فريضه الهى تا چه حدّ خطرناك است. به جا آوردن نماز به قدری از نظر اسلام مهم است كه طبق بعضى از روايات معروف، نخستين چيزى كه در نامة اعمال مورد محاسبه میشود، نماز است كه اگر در نامة اعمال وجود داشت، به ساير اعمال نيك نگريسته خواهد شد و در غیر این صورت، به بقية اعمال نیز نگاه نمى‌شود و چنين كسى روانه دوزخ مى‌گردد.[19]
موانع قبولی نماز
برای تحقق نمازی که خداوند متعال آن را بپذیرد و تأمین‌کنندۀ سعادت باشد، باید موانع قبولی آن را بر طرف کرد که در ادامه به بیان بعضی از موانع قبولی می‌پردازیم.
1. نداشتن حضور قلب
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: "گاه بنده‌ای نماز می‌خواند، اما حتی یک ششم یا یک دهم آن هم به پایش ثبت نمیشود؛ زیرا خداوند آن مقدار از نماز را قبول میکند که همراه با حضور قلب باشد".[20]
2. ناراحت کردن والدین
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "هر کس به پدر و مادر خود گرچه به وی ستم کرده باشند با نگاه دشمنانه بنگرد، خداوند از او نمازی را نمیپذیرد".[21]
3. غیبت
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: "کسی که غیبت مرد و زن مسلمانی را بنماید، خداوند تا چهل شبانه‌روز نماز و روزه‌اش را قبول نمی‌کند مگر اینکه غیبت‌شونده او را ببخشد.[22]
4. حرام‌خواری
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: "عبادت همراه با حرام‌خواری، همچون ساختمانی است که بر روی شن ساخته شود (لذا ناپایدار است".[23]
5. بدخواهی برای برادر ایمانی
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "خداوند از مؤمنی که نسبت به برادر دینی خود نیت بد داشته باشد، هیچ عملی را نمیپذیرد".[24]
6. قطع رابطه با برادر دینی
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به اباذر فرمود: "ای اباذر، از قطع رابطه با برادر دینی‌ات پرهیز کن؛ چراکه با این قطع رابطه عملی از تو قبول نخواهد شد. ای اباذر، از قهر کردن دوری کن و اگر مجبور به انجام آن هستی، بیش از سه روز طول نکشد؛ زیرا اگر کسی در این حالت بمیرد، آتش بیش از بقیه سزاوار اوست".[25]
7. اذیت کردن همسر
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: "هر گاه زنی شوهرش را آزار دهد، اگر تمام عمرش را روزه بگیرد و شب‌‌ها به عبادت پردازد و بنده‌‌ها آزاد کند و مال‌‌ها در راه خدا انفاق نماید، خداوند هیچ نماز و کار نیکی را از او نپذیرد تا آنگاه که شوهرش را کمک و از خود راضی کند و‌‌گر‌‌نه آن زن، نخستین کسی است که به دوزخ می‌‌رود". پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) سپس فرمود: "مرد نیز اگر در حق همسر خود آزار و ستم روا دارد، چنین گناه و عذابی خواهد داشت". [26]
8. سبک شمردن نماز
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "به خدا قسم، [گاه] انسان پنجاه سال عمر میکند و خداوند حتی یک نماز از او نمیپذیرد و چه چیزی بدتر از این؟ به خدا قسم، شما از همسایگان و یاران خود کسانی را می‌‌شناسید که اگر [به فرض] برای یکی از شما نماز می‌‌خواندند، چون آن را سبک به جا می‌‌آورند، شما از او نمی‌‌پذیرفتید. حال خداوند عز‌‌و‌‌جل که جز "خوب" را نمیپذیرد، چگونه چیزی را که سبک شمرده شده است، بپذیرد!؟". [27]
9. شراب‌خواری
امام صادق (علیه السلام) فرمود: "نماز کسی که مسکر و مست‌کننده می‌نوشد تا چهل روز قبول نخواهد شد، مگر اینکه توبه کند.[28]
10. خودداری از پرداخت زکات
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) خطاب به امیرالمومنین (علیه السلام) فرمود: "یا علی، هشت نفرند که نمازشان پذیرفته نمیشود: ... و کسی که زکات نمی‌‌دهد... و پیشوای قومی که با آنان نماز بخواند، در حالی که از او ناراضی هستند".[29]
تذکر
آنچه ذکر شد مواردی است که طبق روایات مانع قبولی نماز هستند. جدای از این موارد، سه مورد ایمان،[30] ولایت[31] و تقوا[32] نیز شرط عمومی برای قبولی تمام عبادات (از جمله نماز) است که اگر عبادتی یکی از آنها را نداشته باشد، مقبول خداوند واقع نخواهد شد.
[1]. شیخ صدوق، الامالی، المجلس الرابع و ستون، ص414.
[2]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81 ، ص249.
[3]. شیخ کلینی ، اصول كافی، ج3، ص269.
[4]. برقی، المحاسن، ج 1، ص 162.
[5]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج4، ص27.
[6]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[7]. همان، ج80، ص9.
[8]. همان، ص22.
[9]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج80 ، ص22.
[10]. همان، ج73، ص315.
[11].همان، ج83، ص202.
[12]. مدّثر: 43.
[13]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص202.
[14]. همان.
[15]. سیرۀ ابن هشام، ج 4، ص967.
[16]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص203.
[17]. محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج3، ص98.
[18]. مدثر: 42ـ46.
[19]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج3، ص22 و ج10، ص19.
[20]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[21]. کلینی، اصول کافی، ج2، 349.
[22]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج72، ص258.
[23]. همان، ج100، ص16.
[24]. کلینی، اصول کافی، ج2، ص361.
[25]. حر عاملی، وسائل الشيعة، ج12، ص264.
[26]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج73، ص363.
[27]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[28]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج63، ص488.
[29]. همان، ج74، ص50.
[30]. مائده: 5.
[31]. کلینی، اصول کافی، ج1، ص183.
[32]. مائده: 27.
[33]. شیخ صدوق، الامالی، المجلس الرابع و ستون، ص414.
[34]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[35]. برقی، المحاسن، ج1، ص162.
[36]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج4، ص27.
[37]. کلینی، اصول کافی، ج3، ص269.
[38]. همان، ص22.
[39]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص203.
[40]. محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج3، ص98.
[41]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج3، ص22 و ج10، ص19.
[42]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج81، ص249.
[43]. کلینی، اصول کافی، ج2، ص349.
[44]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج63، ص488.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
