خداوند در وجود هر انسانی میل ذاتی به عبادت و پرستش را نهادینه کرده. این میل به پرستش، گاه در مسیر اشتباه مانند بت پرستی و … کشیده میشود و انسان را در منجلاب پوچی به نابودی میکشاند، گاه نیز در مسیر درست خداپرستی گام نهاده و خود را به عرش میرساند. یک کودک تازه متولد شده، فطرتی پاک و زلال، مانند آینه دارد و در محیط خانواده خود، در حال شکل دادن خمیر اخلاقی و رفتاری خود است. به همین خاطر رفتار و برخورد والدین است که در زمینه ­ی تربیت کودکان و نوجوانان و همچنین ترغیب آنان نسبت به عبادت و نماز، بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله سعی داریم به نقش خانواده در ترغیب کودکان و نوجوانان به نماز و راه های والدین جهت دعوت به نماز فرزندان را مورد بررسی قرار داده و کتاب های مناسب برای کودکان و نوجوانان جهت ترغیب به نماز را مورد بررسی قرار دهیم.

وظیفه والدین
نه تنها در دعوت به نماز بلکه در تمام جنبه های روانی، جسمی، روحی و … والدین وظیفه تامین نیاز کودک خود را دارند. همانطوری که والدین به گرسنه بودن و نبودن کودک خود، سالم بودن غذای دریافتی بچه، لباس مناسب برای سرما و گرما و … آن اهمیت میدهند، وظیفه دارند که به فرزند خود رفتارهای مناسب، ادب و نزاکت و ورای این ها، هدف آفرینشش را بیاموزند. کودکی که در بچگی و در آغوش پدر و مادرش بزرگ میشود از همان دوران کودکی باید با ادبیات مناسب سن خود، معبود خویش را شناخته و با صفات شایسته اش آشنا شود. روحیه تقلید وی به مانند یک دوربین فیلمبرداری در حال ضبط زندگی و سبک و رفتار والدینش است. به همین خاطر والدین از دو جنبه به کودک خود توجه دارند: اول توجه به اعمال و رفتار خود نزد کودک خویش و دوم تامین نیاز های جسمانی و روحانی فرزند

بافت خمیری مانند بُعد رفتاری کودک
هر کودک یا نوجوانی در اولین وهله و در محیط خانه با پدر، مادر و سایر اعضای خانواده ارتباط برقرار میکند و این ارتباط باعث رونوشت برداری از نوع اعتقادات و معیار های رفتاری و اخلاقی از اعضای خانواده میشود. کودک به صورت فطری اعتقاد و باور خانواده اش را میپذیرد. این پذیرش در بررسی دارای دو جنبه میباشد در جنبه اول، برداشت تابش رفتاری خانواده و همسو شدن با سمت و سوی خانواده است که مخالفتی با رفتار خانواده ندارد . و در جنبه دوم وجود نقطه ضعف در این نوع برداشت است. این بازتاب رفتاری چون از آگاهی، تجزیه و تحلیل و شناخت سرچشمه نمیگیرد، ممکن است در آینده و با پیدایش شبهه های گوناگون سریعا تغییر فاز داده و در جهت عکس امور معنوی و اخلاقی گام گیرد.

چرا باید کودکان و نوجوانان خود را به نماز علاقه مند کنیم؟
یکی از سوالاتی که شاید امروزه بیشتر مطرح شود سوالاتی از قبیل: چرا باید فرزندانمان را با نماز آشنا کنیم؟ آیا ضروری است که فرزندمان نمازخوان باشد؟ و… است. غرق شدن در تکنولوژی و پیشرفت روزمره علم، بشدت انسان را درگیر خود کرده و زمان استراحت ذهنی و روانی را از انسان می رباید. این نقص علم امروزی با پیشرفت روزانه، بیش از پیش خود را نمایان میسازد. پس خانواده این وظیفه را دارد که به فرزند خود راه و روشی یاد دهد تا بتواند نقصان پیشرفت علم را جبران نماید.

بُعد دیگر بررسی پاسخ به این سوال به جنبه ناقص بودن انسان بازمیگردد. خداوند خود در قرآن کریم فرموده که به هنگام سختی ها از صبر و نماز یاری جویید. قطعا انسان در سختی های خود بدنیال مأمن و تکیه گاهی استوار است. تکیه گاهی که انسان بداند تمام هستی در حیطه فرمانروایی و تحت امر او هستند و اگر بخواهد غیر ممکن را نیز ممکن میسازد. اگر انسان در این سختی ها نتواند از صبر و نماز که هر دو حلقه اتصالی به معبود است، استفاده کند، بسیار مستعد بیماری های روحی و روانی خواهد شد.

این سوال را میتوان از زاویه ای دیگر پاسخ داد. فرزند خوب بودن! معمولا فرزندانی که دور از معنویات و نماز هستند بیشتر به سمت کارهای نامشروع رفته و در نهایت این سبک زندگی فرزند را تبدیل به فرزند ناخلف میکند. امکان بی احترامی، گوش ندادن به حرف والدین، انجام کارهای خلاف و … از معمول ترین رفتارهاست که نه بصورت یک شبه، بلکه در یک دوره دو الی پنج ساله در فرد ظاهر خواهد شد. برعکس اگر فرزند پیرو معنویات و امور دینی مذهبی باشد سعی به انجام تمام دستورات الهی دارد. یکی از این دستورات که جزو خطوط قرمز اسلام هست بحث احترام به پدر و مادر میباشد که حتی به فرزند اجازه گفتن اُف را نیز نمیدهد. این رفتار نیز نه به صورت صد درصدی ولی در اکثر خانواده ها ملموس است که فرزند مذهبی و مومن معمولا رضایت والدین خود را نیز همراه دارد و از سایر کارهای خلاف نیز دوری میکند.

جالب است بدانید امروزه در کشورهای اروپایی و آمریکایی که اسلام ستیزی آنان علنی و زبانزد همگان است و پیشرفت علم و تکنولوژی از سرعتی سرسام آور برخوردار می باشد. بجای گریز از اسلام بیشتر به اسلام گرایش پیدا کرده و آمار مسلمانان روز به روز در این کشور ها بیشتر و بیشتر میشود.

چگونه؟
پس از پاسخ به چرایی دعوت والدین برای اقامه نماز فرزندان، نوبت آن رسیده که ستون های کلی تربیتی جهت نمازخوان کردن فرزند را مورد بررسی قرار دهیم. خلاقیت، روش های ابتکاری، توجه به شرایط بومی منطقه و هزاران کار دیگر میتواند موارد کلی گفته شده را با تاثیر قوی تری در ذهن کودک و نوجوان بگنجاند که چنین اعمالی، نیازمند تلاش و استفاده از خلاقیت والدین است. در ذیل به روش های تربیتی جهت ترغیب کودکان به نماز را مورد بررسی قرار میدهیم.

روشهای تربیتی علاقه مند کردن کودکان به نماز
 

الگودهی و الگوسازی
یکی از مهمترین روشهای موثر در تربیت فرزندان، بحث الگو  دهی است. والدین یک کودک قبل از آموزش مستقیم امور نمازی به فرزندان، در واقع خود یک الگو برای کودکان خود هستند. اگر والدین خود را معطر به اخلاق  و رفتار نیکوی اسلامی کنند، فرزندان آنها نیز بدون نیاز به دانستن فلسفه انجام این کار، خود به خود این اعمال را یاد گرفته و تقلید میکند. این اصل تبلیغ و تربیت در اسلام همان بحث تبلیغ عملی است که ائمه اطهار بر این سبک از تبلیغ بسیار تاکید نموده اند. زیرا هم خود فرد تبلیغ کننده تاثیر میپذیرد و چون خود فرد نیز به گفته های خود عمل میکند میزان تاثیر آن در فردی که تحت تبلیغ قرار میگیرد، بیسیار بیشتر و عمقی تر خواهد بود.

به همین دلیل اگر نماز و اقامه آن و اهمیت به آن در محیط خانه و خانواده باشد، این رفتار را فرزند از والدینش الگو برداشته و به عنوان رونوشتی از اعمال والدین به آن بازپس خواهد داد. بی شک این رفتار منحصر به نماز نیست، دوری از فحشاء و منکر، اخلاق، نحوه برخورد با اعضای خانواده و … همگی از مواردی هست که معمولا فرزند در خانواده آنها را به ارث خواهد برد.

ایجاد فضای معنوی
آیا تا بحال به انجام گناه در مسجد فکر کرده اید؟ یا به این موضوع فکر کرده اید که چرا در فضای مسجد کمتر به فکر گناه و انجام آن هستید؟ ورای بحث حفظ احترام مسجد، وجود فضای معنوی داخل مسجد، تلقین کننده حس معنوی و لطیف در ذهن انسان است. این فضای معنوی افکار شیطانی را از فرد دور کرده و بیشتر به سمت معنویات سوق میدهد. وجود فضای معنوی داخل خانه نیز میتواند همین حس را در اعضای خانواده ایجاد کند. البته در این مورد باید توجه داشته باشید ایجاد فضای معنوی به این معنی نیست که در خانه بنر یا تابلو های معنوی نصب کنید. این فقط بخشی از ایجاد فضای معنوی است. فضای معنوی یعنی در تمام حالات و اعمالی که انجام میدهیم وجود خداوند را پر رنگ تر کنیم. توجه نعمات و الطاف خداوند، شکرگزاری، خواندن نماز با لذت، استفاده از موقعیت های گوناگون برای نشان دادن معجزات و حقانیت خداوند میتواند فضای مناسبی برای رشد و نمو کودکان ایجاد کند.

پاسخ به کنجکاوی
نیاز پر ذوق کودک به شناخت هر چیزی که در اطرافش رخ میدهد یک امر طبیعی و مثبت است. پاسخ متناسب به سوالات و نیازهای شناختی کودک باعث تحکیم اعتقادات و جلوگیری از انحراف های اخلاقی در آینده میشود. داشتن صبر و حوصله، توجه به میزان فهم کودک و سن آن در هنگام پاسخ به سوالات و شبهات آن، زمینه ساز تقویت ایمان و اعتقاد راسخ به نماز و اعمال دینی در وی خواهد شد.

موقعیت سازی
ایجاد و یا استفاده از موقعیت های ساده برای ابراز نعمات خداوند، راه های تشکر از وی و اشاره به اقامه نماز به عنوان یکی از بهترین راه های تشکر از خالق نیز از راه های موثر در ترغیب فرزندان به خواندن نماز است. امثال بسیاری در این بخش میتوانند مورد استفاده قرار گیرند. زندگی برخی جانوران در آب، وجود نعمات زیبای خداوند مثل ماه و ستاره، حیوانات زیبا و … ، طعم های لذیذی که در غذا و میوه جات است و… از جمله مواردی است که میتوان از آنان جهت ایجاد موقعیت بهره برد.

 آموزش مستقیم
بالطبع نمیتوان تا شروع سن تکلیف به الگوپذیری فرزندان اکتفا نمود . طبق حدیث امام باقر(علیه السلام) که در آن به مراحل تربیت معنوی و آموزش آن پرداخته است. والدین در سن سه سالگی باید ذکر لا اله الا الله را به کودک یاد داده و متناسب با درک او معنی آن را نیز بیاموزند. در چهار سالگی کودک نوبت به آموختن “محمد رسول الله” میرسد. در سن پنج سالگی اگر کودک بتواند چپ و راست خود را تشخیص دهد، آموختن سمت و سوی قبله و سجده و در سال بعدش آشنایی با اجزای نماز مانند سجده صحیح، رکوع و… و در نهایت در سن هفت سالگی آموختن کامل وضو و نماز لازم است. دعوت به اقامه نماز هنگام نماز خواندن خود والدین میتواند تثبیت کننده این آموزش ها در کودک شود و در آینده خود بتواند نماز را بدرستی بخواند.

مساجد و محافل
ایجاد حس همراهی با دیگران خوشایند بوده و استمرار این امر، موثر در تربیت خواهد بود. حضور والدین با فرزندان در مجالس قرآنی، مساجد و …. میتواند در پیدا کردن دوست مناسب برای کودک، تقویت حس معنوی و انس وی با چنین محافلی بسیار موثر باشد.

نماز لذت بخش
روحیه کودک زیبا پسند و زیباست. استفاده از المان های معنوی جذاب و خوش رنگ و رو میتواند بر لذت نماز وی بیافزاید و کودک با شور و ذوق بیشتری به اقامه نماز بپردازد. خرید سجاده زیبا که کودکان خود آن را پسند کرده، مهر نو و تمیز، چادر نمازی قشنگ و یا لباسی مناسب، رغبت کودکان در خواندن نماز بسیار زیاد میکند. پیوند نماز با زیبایی در اصل پیوند بیشتر کودک و نوجوان با نماز خواهد بود.

تشویق
وعده بهشت خداوند برای مومنان در واقع یک تشویق و تعیین نوع جایزه نهایی برای مومن است. این تشویق خدو انگیزه ای برای تلاش بیشتر و سعی بر کنترل امیال میباشد. استفاده از تشویق های متناسب با سن کودکان در هر دورانی میتواند حس درونی کودک به نماز را تقویت کند. برای انجام این امر میتوان نیاز های فرزندان را شناسایی کرده و بخشی از این نیاز ها را به عنوان تشویق جهت نمازخواندن در نظر گرفت. البته باید توجه داشت که این حرکت تبدیل به نوعی گروکشی نباشد و فرزند نماز را فقط برای برآورده شدن نیازش بخواند.

تنبیه هدایتی
حس لج و لجبازی، عدم فرمانبرداری از سخنان والدین و … ممکن است باعث شود که کودکان در نماز سستی و کاهلی نمایند. پیامبر اکرم فرموده: «فرزندان خردسالت را با زبان بر نماز و وضو انس و عادت بده و آن گاه که به ده سالگی رسیدند، آنها را به خاطر سستی و سهل انگاری در نماز بزن، ولی از سه ضربه فراتر نرو».

این حدیث پیامبر گویای بسیاری از موارد تربیتی است. در مرحله اول سعی بر انس کودک با نماز و وضو در خردسالی، دوم تنبیه فرزند زیر ده سال ممنوع و در مرحله سوم تنبیه فقط به اندازه.مراد از تنبیه ای که پیامبر گفته است دقیقا نشان دهنده جنبه آگاه سازی کودک را دارد. تنبیه بیشتر از سه ضربه بیشتر نشان دهنده وسیله ای برا فرونشاندن حس خشم والدین است تا تنبیه و آگاه سازی. پس بهتر است فقط بخاطر خدا و فقط برای آگاه سازی کودک، آن هم به اندازه و در جای خود از روش تنبیه استفاده کنیم.

کتاب های مناسب نمازی برای کودکان زیر ۹ سال
 

مهمان عزیز قفس
کتاب مهمان عزیز قفس مربوط به داستان های کوتاه نمازی از امام حسن عسکری علیه السلام میباشد. این کتاب کوچک با زبانی کودکانه و گرافیک مناسب به بیان سه داستان کوتاه نمازی از امام بزرگوار میپردازد. یکی از این داستان ها که شاکله اصلی نام کتاب را در بر گرفته مربوط به نماز خواندن امام در قفس حیوانات درنده است، که حیوانات به مانند جانوران اهلی گرداگرد امام حسن عسکری علیه السلام جمع میشوند. علاوه بر این دو داستان دیگر از معجزات و کرامات امام نیز در این کتاب با لحنی کودکانه و تصاویری دلنشین به نگارش کشیده شده اند.

کاش آن ستاره پدرم بود
کاش آن ستاره پدرم بود قصه های کوتاهی از نمازهای امام کاظم علیه السلام است. این کتاب با تصاویری زیبا سعی در جذب و به چالش کشیدن قوه تخیل کودکان و تصویرسازی ذهنی آنها دارد. و همچنین نویسنده سعی در نشان دادن اهمیت نماز بصورت کاملا کودکانه، و سعی در جذب کودکان و نشان دادن اهمیت نماز در قالبی از زندگی امام کاظم علیه السلام را دارد. این داستان بصورت خیلی جذاب از دوستی ابر و چکاوک شروع شده و زندگی امام کاظم علیه السلام را با تصاویری به نمایش گذاشته است.

کلام آخر
تا اینجا توانستیم با دلایل اینکه چرا باید به فرزندان خودمان انس با نماز را بیاموزیم، وظایف خود در قبال آنان و شاکله های اصلی ترغیب فرزندان به نماز، آشنا شدیم. قطعا راه ها و روش های معرفی شده فقط بخش کوچکی از حلقه اتصال فرزند دلبندتان با نماز خواهد بود. تلاش و تحقیق والدین، استفاده از روش های خلاقانه، همگامی و استفاده از تکنولوژی روز برای جذب و هزاران راه دیگر میتواند نهایتا منجر به این شود که کودکان و نوجوانان نمازخوان و مومن شود.

ستاد اقامه نماز

این مطلب را به اشتراک بگذارید :