روایات فراوانی در این باره وجود دارد که مقام محمود را به مقام شفاعت تفسیر کرده است. امام صادق(ع) درباره مقام محمود می فرماید: مقام و مرتبه ای است که همه پیشینیان و متأخران غبطه آن را می خورند. (نورالثقلین 3/206، ح 319.) در حدیث دیگر آمده: وقتی علی بن ابی طالب(ع) این آیه را تلاوت کرد: «فَتَهَّجد بِه نافِله لَک عَسی أَن یَبَعَثک رَبُک مَقاما مَحمودا» پیامبر اسلام(ص) به علی(ع) فرمود: «همانا پروردگار متعال شفاعت را به من بخشید تا در حق اهل توحید از امتم شفاعت کنم و آن را درباره دشمان تو و دشمنان فرزندان تو ممنوع ساخت.» (همان/207، ح 397؛ تفسیر برهان 2/438، ح 3.) همچنین فرمود: مقام پسندیده مقامی است که من در آن برای امتم شفاعت می کنم. (نورالثقلین 3/298، 399.) از امام موسی بن جعفر(ع) نیز روایت شده است: در روز قیامت هنگامی که آفریدگان جمع شدند حدود چهل سال می ایستند (معادل سال های دنیا وگرنه در آن روز خورشید و ماهی نیست تا سال و ماه وجود داشته باشد) و عرق تا نزدیک دهانشان را فرا می گیرد. آنگاه به سراغ آدم(ع) می روند تا درباره آنان به شفاعت برخیزد. او به حضرت نوح رهنمونشان می شود. نوح(ع) نیز به ابراهیم(ع) دلالتشان می کند و او نیز به موسی(ع) و آن حضرت نیز به عیسی(ع) حواله می دهد و حضرت عیسی(ع) می فرماید: «عَلَیکم بمُحمد صَلی الله علیه و آله»؛ به حضرت محمد(ص) مراجعه کنید. آن حضرت می فرماید: «آنا لها»؛ من برای شفاعت آماده ام، و به جانب بهشت روانه گشته، در بهشت را می کوبد (درهای بهشت باز است، لیکن کوبیدن در باز نشانه ادب است). گفته می شود: کیست؟ - در حالی که خدا داناتر است که چه کسی در می زند – (ولله أعلم) می گوید: محمد. گفته می شود: در را برای آن حضرت باز کنید. در این هنگام حضرت رسول(ص) پروردگارش را استقبال کرده و به سجده می افتد و آن قدر طول می دهد تا به او اجازه داده می شود سر از سجده بردارد. پس به او گفته می شود: «تَکَلم وَ سَل تُعط و اِشْفع تُشْفع»؛ [سخن بگو که جواب می شنوی، بخواه تا به تو داده شود، شفاعت کن که شفاعتت پذیرفته می شود.] پیامبر سر از سجده بر می دارد و دوباره به سجده می رود. دوباره همین سخنان بر او تکرار می شود. آنگاه سر از سجده بر می دارد و حتی آنان را که در آتش سوخته اند نیز شفاعت می کند. در روز قیامت در همه امت ها کسی آبرومندتر از پیامبر اکرم(ص) نیست، و این است معنای سخن خداوند: «عَسی أَن یَبْعَثک رَبُّک مَقاما مَحمودا». (همان/211، ح 403؛ تفسیر برهان 2/440، ح 15.) شخصی از امام صادق(ع) پرسید: آیا مؤمن هم شفاعت دارد، فرمود: آری، فردی از حاضران پرسید: آیا مؤمن هم به شفاعت محمد(ص) در آن روز نیازمند می شود؟ فرمود: آری، برای این که مؤمنان هم گناهانی دارند. احدی نیست مگر آنکه محتاج شفاعت آن سرور می شود. راوی گوید: مردی از این سخن پیامبر خدا(ص) پرسید که فرمود: «أَنَا سَید وُلْدِ آدَم و لافَخر»؛ [من آقای همه فرزندان آدم هستم و در عین حال این سبب فخر نمی شود.] امام صادق(ع) فرمود: صحیح است. آن حضرت حلقه در بهشت را می گیرد و می گشاید و سپس به سجده می افتد. خدای تعالی می فرماید: سر بر آور و شفاعت کن که شفاعتت پذیرفته است و هر چه می خواهی بطلب که به تو داده می شود. وی سر بلند کرده، دوباره به سجده می افتد. باز خدای تعالی می فرماید: سربرآور و شفاعت کن که شفاعتت پذیرفته است و درخواست کن که درخواستت برآورده است. پس آن جناب سر بر می دارد و شفاعت و درخواست می کند و به او هر چه خواست می دهند. (تفسیر برهان 2/440، ح 14.) دانشمندان اهل سنت نیز احادیث فراوانی از پیامبر نقل کرده اند که در آن ها مقام محمود به شفاعت تفسیر و تأویل شده است. (در المنثور 5/324 – 328.) مفسران به پیروی از احادیث مأثور معتقدند: «منظور از این مقام والا و ارجمند منزلت شفاعت و بالاتر از مقام شفاعت است». آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 5 (معاد در قرآن)

از آیات قرآن و روایات استفاده می شود که نماز شب از مستحباتی است که سخت مورد تأکید قرار گرفته و آثار عمیق و گسترده ای در روح و روان و اعمال و دنیا و آخرت انسان دارد. خداوند متعال در قرآن کریم، سوره سجده، آیه 16 و 17 می فرماید: «تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون، فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قره اعین جزاء بما کانوا یعملون» ؛ «پهلوهای آنها از بستر خواب فاصله می گیرد (از خواب بر می خیزند) و پروردگارشان را از روی بیم و امید می خوانند و از آنچه به آنان داده ایم انفاق می کنند. هیچ کس نمی داند که به پاداش عملشان چه چشم روشنی ها برای آنان پنهان و ذخیره شده است». اگر در فضیلت شب زنده داری و نماز شب چیزی جز همین یک آیه نبود برای اهل ایمان کافی بود که همه روز را به انتظار آمدن شب و خلوت با دوست باشند. در فضیلت و آثار و برکات نماز شب روایات فراوانی داریم: 1- شیخ صدوق در چندین کتاب از پیامبر(ص) چنین نقل می کند: «اشراف امتی حمله القرآن و اصحاب اللیل»؛ «شرافتمندان امت من حاملان قرآن و شب زنده داران هستند» (شمع سحر، سید احمد فهری، انتشارات دارالکتاب، ص 13). 2- در روایتی از پیامبر(ص) چنین آمده است: «مازال جبرئیل یوصینی بقیام اللیل حتی ظننت ان خیار امتی لن نیاموا» ؛ «جبرییل به قدری سفارش سحرخیزی را به من کرد که گمان کردم برگزیدگان و نیکان امت من هرگز نخواهند خوابید» (همان، ص 19). 3- در حدیثی حضرت صادق(ع) در تفسیر آیه مبارکه «ان الحسنات یذهبن السیئات»؛ «بی شک کارهای نیک، کارهای بد را پاکسازی می کند» فرمود: «صلاه اللیل تذهب بذنوب النهار» ؛ «نماز شب گناهان روز را پاک می کند» (همان، ص 21). 4- در حدیثی از امام زین العابدین پرسیدند: «ما بال المتهجدین بالیل من احسن الناس وجها؟ قال: لانهم خلوا بربهم فکساهم الله من نوره» ؛ «چرا چهره و صورت شب زنده ترین این چنین زیبا است؟ فرمود: چون آنان با پروردگار خویش خلوت کرده اند و خداوند به آنها جامه ای از نور خویش پوشانده است» (همان، ص 21). 5- جابرن بن عبدالله انصاری می گوید: شنیدم رسول خدا می فرمود: «ما اتخذ الله ابراهیم خلیلا الا لاطعامه الطعام و صلاته باللیل والناس نیام» ؛ «خداوند ابراهیم را دوست خود قرار نداد مگر به این خاطر که سفره اش باز بود و هنگامی که مردم در خواب بودند به نماز می ایستاد» (همان، ص 22). 6- پیامبر(ص) در حدیثی می فرماید: نماز شب موجب خشنودی پروردگار و محبت فرشتگان و روش پیامبران و نور معرفت خدا و ریشه ایمان و راحت تن و بدن و ناخشنودی شیطان و سلاح علیه دشمنان و به هدف رسیدن دعا و قبولی اعمال و برکت روزی و شفیع میان صاحبش و فرشته مرگ و چراغ قبر و بستر زیر دو پهلو در قبر و پاسخ منکر و نکیر (دو فرشته بازپرس الهی) و مونس و زایر مرده در قبر تا روز قیامت است و در روز قیامت نماز شب، سایه ای بالای سر و تاجی بر تارک صاحبش و جامه ای بر تنش و نوری پیشاپیش او و پرده ای میان او و آتش و حجتی برای مؤمن در پیشگاه خدای متعال و سنگینی میزان اعمال و وسیله عبور از پل صراط و کلید در بهشت است» (حدیث دنباله دارد) (همان، ص 28). 7- در حدیثی پیامبر(ص) به علی(ع) فرمود: «و علیک بصلوه اللیل و علیک بصلوه اللیل و علیک بصلوه اللیل» ؛ «بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب» (همان، ص 29). 8- در حدیثی حضرت صادق(ع) به فردی به نام سلیمان دیلمی می فرماید: «یا سلیمان لا تدع قیام اللیل فان المغبون من حرم قیام اللیل» ؛ «ای سلیمان! شب زنده داری را از دست مده، چون زیان دیده کسی است که از شب زنده داری محروم گردد» (همان، ص 22). کیفیت نماز شب به طور اختصار: نماز شب مجموعا یازده رکعت است که ده رکعت آن به صورت پنج نماز دو رکعتی خوانده می شود. هشت رکعت اول را به نیت نافله شب می خوانند و دو رکعت بعد را به نیت نماز (شفع ) و یک رکعت آن را به نیت نماز (وتر). افضل آن است که نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر عبارت است از یک سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزدیک تر باشد افضل خواهد بود. البته می تواند به همین مقدار بسنده کند و به مثل نماز صبح این یازده رکعت را به جا آورد ولکن عاشقان و سالکان طریق دوست هیچ گاه به این مقدار بسنده نمیکنند و مستحبات آن را هم به جا می آورند. چون ذکر تمام مستحبات مقدور نیست به بیان مستحبات 3 رکعت آخر نماز شب (نماز شفع و وتر) اکتفا می کنیم . در نماز شفع در رکعت اول حمد و سوره ناس و در رکعت دوم حمد و سوره فلق بخواند و بعد از فراغ از نماز شفع خواندن دعای »الهی تعرض لک فی هذا اللیل المتعرضون ...« مستحب است که در مفاتیح در اعمال شب نیمه شعبان مذکور است و بعد نماز وتر را شروع می کند و بعد از حمد سه مرتبه سوره توحید و سوره های ناس و فلق هر کدام یک مرتبه می خواند و قنوت می گیرد و هر دعایی که دوست دارد می خواند و مستحب است که انسان در قنوت آن از خوف خدا گریه کند و اگر گریه اش نیاید تباکی کند; یعنی , انسان حالت گریه را به خود بگیرد و مستحب است که دعا برای برادران مؤمن خود کند و مستحب است که چهل نفر را نام ببرد که کسی که برای چهل مؤمن دعا کند دعایش مستجاب می شود و سزاوار است که هفتاد مرتبه «استغفرالله و اتوب الیه» بگوید و سزاوار است که دست چپ را به دعا بلند کند و استغفار را به دست راست بشمارد و بعد از استغفار از حضرت رسول (ص ) روایت شده که هفت مرتبه می خوانده است »هذا مقام العائذ بک من النار« و حضرت امام سجاد(ع ) در نماز وتر سیصد مرتبه »العفو« می گفته است و البته مستحبات دیگری هم هست که در صورت امکان به کتاب »شمع سحر« نوشته سید احمد فهری و یا مفاتیح الجنان مراجعه کنید. و اما نتایج دنیوی و اخروی نماز شب که از روایات استفاده می شود: نماز شب باعث صحت بدن و کفاره گناهان روز و برطرف کننده وحشت قبر است . روی را سفید و بوی را پاکیزه و روزی را جلب می نماید والبته روایات در این باب بسیار است و ما به همین مقدار بسنده می کنیم . برای آگاهی بیشتر ر.ک : شب مردان خدا. اصل نماز شب همان یازده رکعت است و قنوت از آداب نماز مى باشد و حتى در نمازهاى واجب نیز مستحب است. بنابراین اگر کسى آن را به جا آورد فضیلت آن را درک کرده و اگر به جا نیاورد، به نماز شب او نقصى وارد نشده است. حال طلب مغفرت براى چهل مؤمن و یا سیصد مرتبه «العفو» و ... همه از آداب نماز شب محسوب مى شوند نه از اصل آن. مقصود از چهل مؤمن نیز چهل مسلمان است نه مؤمن کامل، و اگر کمتر و یا بیشتر نیز شد اشکالى ندارد. به طور کلى عامل عدم توفیق نماز شب دو چیز است: 1. عوامل جسمى؛ گاهى خستگى زیاد مغز و اعصاب و وضعیت مزاجى خواب را سنگین و طولانى مى کند. پرخورى در شب، خود علّتى دیگر براى خواب طولانى و سنگین مى باشد. 2. ضعف اراده: نماز شب اراده و عزم مى خواهد. خواستن تنها کافى نیست، باید با تصمیم جدى خوابید. ضعفِ اراده جزء مهم ترین عوامل محروم ماندن از نماز شب و سحرخیزى مى باشد. باید با این ضعف و سستى اراده مبارزه کرد. امام على(ع) مى فرمایند: «ضادّوا التوانى بالعزم؛ به وسیله عزم، با سستى مبارزه کنید»، (همان، ج 6، ص 305، ر 12624). تفکر در اهمیت نماز شب و خواندن دعاهاى قبل از خواب، براى تقویت اراده و عزم مفیدند. در هر صورت، اگر گاهى موفق به نماز شب نشدید، قضاى آن را به جا آورید. نماز شب باید از کم شروع شود، با حذف مستحبات طولانى آن، مى شود همه آن را در ده دقیقه خواند؛ ولى اگر حال خوشى دست داد، طولانى کردن آن به اندازه کشش حال، اشکالى ندارد. در آخر سفارش اکید مى شود که فقط با عمل به این راهکارها و عزم جزم و اراده محکم مى توان هر شب به نماز شب موفق شد. سعى کنید بدون کوک کردن ساعت بیدار شوید. عادت به نماز شب و سحرخیز، ممکن است حداقل دو سال طول بکشد؛ بنابراین از افت و خیزها بیدار شدن ها و بیدار نشدن ها، سستى و سردى به خودراه ندهید. ناگفته نماند پیدایش گوهر در صدف و استحصال طلا از معدن نیاز به تلاش هاى فراوان و سوز و گدازها دارد. در مسایل معنوى نیز قابلیت سعادت را باید فراهم آورد و این راه براى همگان گشوده است. اگرچه قابلیت سعادت از جهت شرایط محیطى و عوامل ژنتیکى براى برخى بیشتر فراهم است اما آنچه نقش اساسى دارد، اراده و تلاش خود انسان است «والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا ؛ و کسانى که در راه ما کوشیده اند به یقین راه هاى خود را بر آنان مى نماییم». در صورتى که نشاط عبادت دارید، سفارش شده است که نمازهاى مستحبى را طولانى کنید. اما نمازهاى واجب را در حد متعارف برگزار کنید و دعا و مناجات اگر در مکان خلوت آثار معنوى آن براى خود فرد و اطرافیان بیشتر است و از ایجاد حساسیت و مخالفت هاى ناخواسته جلوگیرى مى شود ودر صورتى که جاى خلوت پیدا نشود. دعا را مى توان آهسته و با حالت نجوا خواند. و براى جلوگیرى از تظاهر به دین دارى توجه شما را به متن زیر جلب مى کنیم. در خصوص نماز شب توصیه شده است سه آیه آخر سوره کهف را هنگام خوابیدن بخوانید و ساعت مقرر را در دل بگذرانید. بهتر است هنگام قرائت و خوابیدن با وضو باشید تا قابلیت قلب فزونتر و رفع حجاب و دفع موانع سریع تر به انجام رسد.

منبع: پرسمان دانشگاهیان

این مطلب را به اشتراک بگذارید :