یکی از وظایف عبادی در شرع مقدّس اسلام ، نماز که یک مرکّب اعتباری است می باشد. از جمله اجزای این مرکّب که مورد بحث و نظر قرار گرفته است تسلیم می باشد ، فقهای امامیّه قدماء و متأخرینِ آنان در کتب فقهیِ خویش به بررسی این امر پرداخته اند و برخی از آنان کلام در تسلیم را حائز اهمّیت و از مسائلِ مشکلِ فن فقه و معرکه ای بزرگ برشمرده اند. بحث از تسلیم در یک مقام ناظر به اختلاف در تسلیم از حیث حکم است که از دو ناحیه می باشد: یکی از ناحیه ی حکم تکلیفی ( بدین معنا که حکمِ تکلیفیِ تعلّق گرقته به آن، وجوب است یا استحباب ) و دیگری از ناحیه ی حکم وضعی ( یعنی جزئیت تسلیم و عدمِ آن ) . در مقام دیگر بحث از یک سو  ناظر به احکام و شرایط تسلیم همچون وجوبِ تحفّظ بر أدای حروف و کلمات بر نحو صحیح همراه با عربی بودن و رعایت موالات ، کفایت« سلام علیکم » با حذف « ال » ،  حکم حدوث حدث و یا اتیان به برخی از منافیات قبل از تسلیم ، قصد تحیّت در تسلیم و نیّت خروج از نماز و از سوی دیگر ناظر به صیغه ی تسلیم ( السلام علینا و علی عبادالله الصالحین و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته ) می باشد . اثر حاضر خود را موظّف به بحث در دو مقام دانسته و در کنار نقل کلمات اصحاب و فقهاء به ارزیابی و تحلیل ادلّه ی مورد استنادِ هر یک از طرفین یا اطراف دعوی می پردازد .
ناگفته نماند که آنچه که با تورّق و تتبّع اجمالی کتب فقهی به دست می آید آن است که قریب به چهل نفر از فقهاء قول به وجوب و سیزده نفر قول به استحباب و سه نفر توقف یا احتیاط را برگزید اند. و نیز نزدیک به سی نفر از ایشان جزئیت تسلیم و ده نفر عدمِ آن را اختیار نموده اند چه اینکه در ده کتاب فقهی یا تردید نسبت به آن شده و یا مورد تعرّض قرار نگرفته است. 
نسبت به حکم تکلیفی وجوب ، شش طایفه از روایات مورد نظر قرار گرفته است : نصوص تحلیل ، روایاتی که در آنها امر به تسلیم شده است یا ابتداءً و یا در فرض شک و یا غیر آن ، روایات دالّه بر آنکه پایان و ختام نماز تسلیم می باشد ، روایاتی که مضمونشان عبارت است از اعتبار تسلیم در نماز ، روایات وارده در شک در رکعات و روایات وارد شده در باب نماز مسافر .
دلیل اجتهادی که بر استحباب تسلیم بدان تمسّک شده است در بردارنده ی هفت گروه از روایات که مشتمل بر سیزده روایت می باشند   خواهد بود که عبارت اند از : صحیحه ی علی بن جعفر ، صحیحه ی محمد بن مسلم ، صحیحه ی فضلاء ، موثّقه ی یونس بن یعقوب ، روایات دالّه بر عدم بطلان نماز با تحقّق منافی ( روایت حسن بن جهم ، صحیحه ی زراره ، روایت حلبی ، موثّقه ی غالب بن عثمان و موثّقه¬ی زراره ) ، روایات دالّه بر تحقّق فراغ از نماز بدون تسلیم ( صحیحه ی عبدالله بن یعفور و صحیحه ی سلیمان بن خالد ) ، و روایاتی که متعرّض به تسلیم نشده اند ( صحیحه ی زراره و صحیحه ی معاویة بن عمار ).
ادلّه ی اجتهادی مورد استدلال بر جزئیتِ تسلیم عبارتند از : نصوص تحلیل ، روایاتی که دلالت بر آن دارند که ختام و پایان نماز تسلیم می باشد ، روایاتی که دلالت بر اعتبار تسلیم در نماز دارند ، روایاتی که دلالت دارند بر بطلان نماز به جهت زیاده بعد از تشهّد و قبل از تسلیم و اجماع.
روایاتی که بدانها استدلال شده است بر نفی جزئیت عبارتند از : صحیحه ی فضلاء ، صحیحه ی إبن أبی یعفور ، صحیحه ی علی بن جعفر ، صحیحه ی محمد بن مسلم ، موثقه ی یونس بن یعقوب و روایات دالّه بر عدم بطلان نماز با تحقّق منافی قبل از تسلیم .
 

نگارنده: محمد غیاثی

اصل این پایان نامه در کتابخانه مرکز تخصصی نماز موجود است.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :