■ نمازگزار واقعی
بطور کلی می توان شرایط یک نمازگزار واقعی را به دو بخش اصلی تقسیم کرد: یکی صفات و ویژگی های انسان نمازگزار در خارج از نماز و دیگری اداب و شرایطی که می بایست یک نماز گزار واقعی انها را در درون نماز رعایت کند.
الف: در بخش اول از باب نمونه می توان به این امور اشاره کرد:
1. تقوی و ترک گناه: یکی از امور مهمی که بیش از هر چیز رعایتش برای نمازگزار واقعی ضروری است، محافظت بر نفس، اعمال و رفتار خویش است، یعنی دوری گزیدن از هر انچه را که خداوند متعال از انجام ان ناخشنود است و گناه و معصیت الهی بشمار می رود، چرا که حقیقت گناه و معصیت چیزی جز الودگی و نجاست و تیرگی نفس و جان ادمی نیست و برای نمازگزاری که مدعی رسیدن به معراج و قرب پروردگار و هم اوا و هم سخن با ملایکه و حضرت حق تعالی است، اصلاً میسور نیست با این کدورتها و کثافات روحی و سنگینی گناه به ملکوت اعلی راه یابد و با قلبی که در تصرف شیطان است انرا متوجه خدا شود و با زبانی که در اثر گناه لال شده با حضرت دوست سخن بگوید. از همین روی در قران بر ان تاکید شده و انرا به همراه اقامه نماز توصیه کرده و استعینوا بالصبر و الصلاه و انها لکبیره الا علی الخاشعین(1)
و از صبر و نماز یاری جویید و این کار سنگین و گران است مگر بر خاشعین. در اینجا صبر به معنای عام از ما خواسته شده، هم صبر بر سختی ها و ناگواری ها و هم صبر بر عبادت و هم صبر بر معصیت و پرهیز از شهوت ها و لذتهای نامشروع که مبغوض خداوند هستند.
از طرفی در ایات و برخی روایات همین تقوی و پرهیز از معاصی را از یک نمازگزار واقعی، متوقع است و خواستار نتیجه واقعی و عینی نماز است یعنی نمازی می خواهد که تنهی عن الفحشاء و المنکر(2) باشد رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و اله ـ می فرماید:(هر کس نمازش او را از فحشاء و منکر باز ندارد هیچ بهره ای جز دوری از خدا نبرده است)(3)
2. انفاق و اعطاء زکات و صدقه به مستمندان: قران کریم می فرماید:(به بندگان مومنم بگو: نماز را بپای دارند و در نهان و اشکار از انچه روزیشان داده ایم انفاق کنند.)(4) و در جایی دیگر در وصف نمازگزاران می فرماید:(انها در اموالشان برای تقاضا کنندگان و محرومان حق معلومی را پرداخت می کنند)(5) پس معلوم می شود که یک نماز گزار واقعی کسی است که در حالی که مواظبت بر اعمال و رفتار شخصی خود و عبادات خود دارد از مردم و محرومان جامعه فاصله نگرفته و از کمک و دستگیری افراد نیازمند و ناتوان غافل نیست و همواره با اعطاء صدقات واجب(زکات و خمس) و صدقات مستحبی و هر کمکی که از دستش براید، برای نیازمندان کوتاهی نمی ورزد.
3. اطاعت از رسول و خاندانش: بی شک هر عبادت و کار خیری که از ادمی سر می زند اگر رضایت و امضاءِ و تایید پیامبر ـ صلّی الله علیه و اله ـ و ایمه ـ علیهم السّلام ـ در ان نباشد و ادمی عملاً مطیع و پیرو ان ذوات مقدس در همه ابعاد و رفتار و کردار خویش، نباشد ان عبادت اصلاً به سرانجام نمی رسد و هیچ ارزش و بهایی ندارد. از این رو پایبندی به اصل امامت و ولایت و رهبری ضروری است، چرا که نماز را جهت دار کرده و انرا مقبول حق می گرداند.
قران مجید می فرماید: و اقیموا الصلوه و اتوا الزکوه و اطیعوا الرسول. ..(6) نماز را بر پا دارید و زکات را بدهید و رسول خدا را اطاعت کنید تا مشمول رحمت او شوید.
4. امر به معروف و نهی از منکر: یکی دیگر از اموری که رعایت ان بر نمازگزار واقعی ضروری است، ان است که علاوه بر مواظبت بر اعمال و رفتار خویش می بایست نسبت به افعال و کردار خانواده و نزدیکان خود و دیگر افراد جامعه خویش غافل و بی تفاوت نباشد و انها را از منکرات بر حذر دارد و به سوی اعمال شایسته ترغیب سازد لذا خداوند متعال در قران می فرماید: یا بنی اقم الصلوه و امر بالمعروف و انه عن المنکر(7) پسرم نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهی از منکر کن.
در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ، ایشان شرایط نمازگزار واقعی را اینگونه بر می شمارند: (خداوند تبارک و تعالی می فرماید: همانا نماز کسی را قبول می کنم که:1. در برابر عظمتم تواضع کند و برایم خاکسار باشد 2. برای رضای من از شهوات دوری جوید 3. روزهایش را با ذکر من به شب رساند 4. بر بندگانم فخر نفروشد 5. گرسنگان را سیر کند 6. برهنگان را بپوشاند 7. بر مصیبت دیدگان رحم کند 8. بی پناهان را پناه دهد.(8)
ب) اما شرایط و اداب نمازگزار واقعی در خود نماز:
قبل از بیان این صفات باید دانسته شود که برای نماز غیر از این صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است که دارای ادابی مخصوص به خود است و چنانچه ظاهر نماز را ادابی است که مراعات انها ضروری است، بطوری که اگر انها را رعایت نکند موجب نقصان و بطلان نماز است. (مانند رعایت نکردن اداب و احکام شرعی و فقهی نماز همچون طهارت ظاهری بدن، لباس و مکان از نجاسات ظاهری و صحت وضو، افعال، اذکار نماز) همین طور برای نماز ادابی است به نام اداب قلبیه و باطنیه که با مراعات ننمودن انها نماز معنوی باطل و ناقص می شود.(9)
بدین جهت مراعات و محافظت بر تمام اداب ظاهری و باطنی نماز امری است ضروری، چرا که نمازی که مقبول حق واقع شود همین نماز است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: کسی که نماز واجب خود را در اول وقت ادا کند و حدود انها را حفظ نماید، فرشته انرا سپید و پاکیزه به اسمان می برد و نماز به نمازگزار می گوید: خدا تو را نگاه دارد، همان گونه که مرا نگاه داشتی. .. و کسی که نمازهایش را بی سبب به تاخیر بیندازد و حدود انها را حفظ نکند، فرشته نماز او را سیاه و تاریک به اسمان برد در حالی که نماز با صدای بلند به نمازگزار گوید مرا ضایع کردی، خدای تو را ضایع کند انچنان که مرا ضایع کردی و خدا تو را رعایت نکند انچنان که تو مرا رعایت نکردی)(10)
اما برخی از اداب باطنیه این سلوک روحانی که یک نمازگزار واقعی باید بر انها مواظبت کند عبارتند از: 1. خشوع: یعنی خضوع و فروتنی کامل در برابر هیبت و عظمت جمال و جلال محبوب. قد افلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون(11) همانا رستگار شدند مومنانی که در نمازشان خاشع اند.
2. طمانینه: به این معنا که نمازگزار، عبادت و نماز خود را از روی سکونت قلب و اطمینان خاطر بجا اورد. زیرا اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل بجا اورد، ان عبادت هیچ اثر و فایده ای بر روح و قلب انسان نمی گذارد.
3. محافظت نماز از تصرف و سرقت شیطان: قران در وصف مومنین می فرماید: الذین هم علی صَلَواتِهم یحافظون(12) مومنین کسانی هستند که بر نمازهایشان محافظت و مراقبت دارند و این محافظت در تمامی حالات و مسایل و مراتب نماز است که یکی از مهمترین مراتب، حفظ ان از تصرف غاصبانه شیطان است. چنانکه می دانیم شیطان دشمن قسم خورده انسان است فبعزتک لاُغوینکم اجمعین(13) پس به عزت تو قسم همه انها را گمراه می کنم (مگر بندگان مخلَص. ..). از این روی همواره، در همه جا و همه اوقات این سارق و راه زن، در کمین مومنین و کالاهای ناب انان است لذا می بایست تلاش و مواظبت کامل بر نماز و عبادات داشت.
4. نشاط و بهجت: می بایست نمازگزار وقت و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد که فارغ از همه چیز باشد، به گونه ای که دارای نشاط و شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و کسالت و بی حالی نماز و عبادت را بر خود تکلیف نکنید.(14) امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ می فرماید: هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به انها امانت بسپارید و وقتی که گریزان اند انها را وا گذارید)(15)
5. حضور قلب: یکی از مهمترین اداب قلبیه که خود مفتاح قفل کمالات و باب الابواب سعادت است، حضور قلب است، سخن در این باب بسیار است اما اجمالاً یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت از همه جا و همه چیز غیر از جمال حق تعالی فارغ و منصرف شود، با جان و قلب خویش خود را فقط در محضر محبوب ببیند و جز او چیزی را مشاهده نکند. رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و اله ـ می فرماید:(خدا را عبادت، کن چنانچه گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند)(16)
در اهمیت حضور قلب همین بس که روایات فراوانی داریم که نمازی و یا مقداری از نمازی مقبول حق واقع می شود که حضور قلب در ان باشد. از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که (همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز، پس بالا نمی رود برای او مگر انچه را به ان اقبال به قلب نموده است و ما مامور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب کامل و تمام شود)(17)
6. اخلاق در عبادات: به این معنا که عبادت و نماز را فقط و فقط برای رضای او انجام دهد و عملش را از هر انچه که شایبه غیر خدایی دارد تصفیه و پاک نماید. تا انجا که نماز را برای ترس از جهنم و یا ثواب و پاداش اخروی نخواند.(18)
پی نوشت:
1. بقره: 45.
2. عنکبوت: 45.
3. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 82، ص 198.
4. ابراهیم: 31.
5. معارج: 24 و 25.
6. نور: 56.
7. لقمان: 17.
8. بحار الانوار، ج 69، ص391.
9. ر.ک، موسوی خمینی، روح الله، اداب نماز، موسسه نشر و تنظیم اثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1370، ص 2 ـ 5.
10. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 3، ص 90، کتاب الصلوه، ابواب المواقیت باب 3، حدیث 17.
11. مومنون: 1 و 2.
12. معارج: 44، مومنون: 9.
13. ص: 82 و 83.
14. نساء: 43.
15. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج75، ص 377، کتاب الروضه باب 29، حدیث 3.
16. همان، ج 74، ص 74، کتاب الروضه، باب 4، حدیث 3.
17. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 2، ص 327، باب 24، حدیث 2.
18. ر.ک، اداب الصلوه، ص 160 ـ 179.
پایگاه اطلاع رسانی حوزه
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
