■ ترويج نماز در فضاهاي آموزشي
ترويج نماز در فضاهاي آموزشي
جواد زمانی
اقامۀ نماز
شهید مطهری; دربارۀ اقامۀ نماز می‌فرمایند: «به پا داشتن نماز، غیر از نماز خواندن است. به پا داشتن نماز، یعنی نماز را به گونه‌ای بخوانید که حقّ نماز ادا شود؛ با حضور قلب، با خشوع و خضوع، با تفکر، که این را می‌گویند: اقامۀ نماز.»[1]
اقامۀ نماز، غیر از دستورات اداری و حقوقی است؛ امری معنوی است که بیش از دستورالعمل، به بسترهای تربیتی و معنوی نیاز دارد. بنابراین اجرای آن، ظرافت‌های خاصّ خود را می‌طلبد.
یکی از بسترهایی که برای برگزاری نماز، به‌ویژه به شکل جماعت، بسیار مناسب است، اقامۀ نماز در مراکز و فضاهای آموزشی است. با توجه به تنوع مراکز آموزشی در کشور و مقاطع سنّی گوناگون در محیط‌های آموزشی، اقامۀ نماز در هر مرکزی، روش‌های خاصّ خود را دارد.
فرایند آموزش در کشور ما از مهد کودک آغاز شده و تا آموزش عالی ادامه می‌یابد. برای برنامه‌ریزی جهت اقامۀ نماز در هر مقطع، ابتدا نیازمند تعیین زاویۀ دید مناسب به آن گروه سنّی هستیم.
در نگاه کلی، می‌توان فضاهای آموزشی کشور را به سه دستۀ کلی، تقسیم‌بندی کرد:
1. فضاهای مخصوص کودکان (مهد کودک و مدارس ابتدایی)؛
2. فضاهای مخصوص نوجوانان (مدارس راهنمایی و ابتدایی)؛
3. فضاهای مخصوص جوانان (دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی).
تفکیک این سه حوزه و توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد هر کدام از این مقاطع، قدری راه را برای برنامه‌ریزی جهت ترویج و اقامۀ نماز آسان می‌کند. در ادامۀ این یادداشت و با نگاهی کاربردی، چند پیشنهاد جهت تقویت روحیۀ معنوی و اقامۀ نماز در مراکز آموزشی (به‌ویژه مقطع سنی نوجوانان) ارائه می‌شود.
1. محل اقامۀ نماز
یکی از ضروریاتِ هر نهاد و مرکز آموزشی، در نظر گرفتن محلّ مناسب برای اقامۀ نماز است. این توصیه برای همۀ مقاطع سنّی است و تمام مراکز آموزشی باید مکانی چندمنظوره را برای اقامۀ نماز فراهم آورند.
2. سنگ بنا
از مباحث ضروری و حساس دربارۀ موضوع نماز و مراکز آموزشی، توجه ویژه به اقامۀ نماز در مقاطع پایین تحصیلی است. اگر کودکان و نوجوانان در سال‌های اولیۀ شکل‌گیریِ شخصیت، با نماز و معنویت انس پیدا کنند، راه برای تداوم این ارتباط، هموارتر می‌شود و آیندۀ آنان روزهای روشن‌تری خواهد داشت؛ در غیر این صورت، چه بسا در سال‌های بعد و مقاطع دانشگاهی، ایجاد این اُنس و همراهی، بسیار سخت‌تر و دشوارتر باشد.
3. حضور روحانیِ در مدرسه
در هر محله، مسجدی و اطراف آن مسجد، مدرسه‌ای وجود دارد، که هر دو در اختیار مردم است. هر دو نیز مراکز فرهنگی بوده و برای پاسخ‌گویی به نیازی ایجاد شده‌اند. هم‌چنین نیروی انسانیِ متمرکز در مدارس، از سرمایه‌های اصلی کشور به شمار می‌آیند. مناسب است امام جماعت مسجد در زمان‌های مناسبی، در مدارس حضور پیدا کرده و پاسخ‌گویِ نیازهای عقیدتی و اخلاقی دانش‌آموزان باشد. این حضور می‌تواند در قالب برگزاری نمازِ ظهر و عصر یا حضور در کلاس‌های درس (مثلاً در کلاس دین و زندگی) و یا در مناسبت‌های خاص (مانند: ماه رمضان، محرم، اعیاد و دیگر برنامه‌ها) باشد. اصل ارتباط و حضور معنوی امام جماعت در جمع جوانان و نوجوانان، بسیار مهم است و موجب ترویج نماز می‌شود؛ البته باید به این نکته نیز توجه داشت که سخن گفتن با این گروه سنّی، روش‌ها و ابزارهای مخصوص خود را می‌طلبد و نیازمند دقت نظر است.
4. برگزاری مسابقات
تشویق نوجوانان به کار گروهی، به‌ویژه در مناسبت‌های خاص، یکی از بسترهای مناسب برای آموزش و رشد آنان است. رقابت در فعالیت‌های گروهی و تلاش برای کسب رتبۀ برتر در کلاس‌های احکام و مسابقات قرآنی و مناسبتی، موجب پیوند هرچه بیشتر این گروه‌ها با فضای معنوی خواهد بود. دریافت جایزه و هدیه برای حضور در نماز جماعت و فعالیت‌های گروهی مذهبی، نیز می‌تواند باعث استحکام این پیوند عاطفی شود.
با توجه به تنوع مسابقات و پیش‌رفت ابزارهای اطلاع‌رسانی، «نوآوری» و «جذابیت»، از لوازم برگزاری چنین مسابقاتی است که به خلاقیت و پویاییِ ذهن برگزارکنندگان مربوط است.
5. اردوها و سفرهای زیارتی ـ سیاحتی
به دلایل گوناگونی، ما را به سفر توصیه کرده‌اند: Gقُل سیروا فی الارضF. در کارهای گروهی و هم‌چنین زندگی شخصی، سفر موجب رفع وضعیت روزمرگی و باعث توجه انسان به اموری تازه می‌شود. سفرهای گروهی برای همۀ گروه‌های سنّی نمازگزاران مفید است، ولی برای مقطع سنّی کودک و نوجوان چه بسا ضروری باشد.
گفته شده «اردوهای زیارتی ـ سیاحتی» و به نظر می‌رسد، ترکیبِ هوش‌مندانه‌ای باشد. رعایت تعادل و پرهیز از افراط و تفریط، در این اصطلاح خودش را نشان می‌دهد. مناسب است متولیان امور فرهنگی و برنامه‌ریزان اردوییِ مدارس و مراکز دینی به این نکته توجه داشته باشند که رفع خستگی روزمره و تحصیل نشاط و شادابی در کنار امور آموزشی و تربیتی، لازم و ضروری است. سفر زیارتی می‌تواند آغازِ ارتباط معنوی مستمرّ دانش‌آموزان با یکدیگر و تقویت‌کنندۀ هویت دینی آنان باشد.
6. برگزاری جلسات اولیا و مربیان در مسجد
یکی از گام‌های مفید برای استفاده از حداکثر ظرفیت موجود جامعه، ارتباط با مسئولان مدارس و والدین دانش‌آموزان است. اولیا و مربیان مدارس، انجمن‌هایی دارند و به طور منظم و دوره‌ای، جلساتی را برگزار می‌کنند. بررسی مشکلات مدرسه و تلاش برای رفع آن مشکلات، از جمله وظایف آنان است. مناسب است با دعوت امام جماعت مسجد، محل این انجمن گاهی در مسجد تشکیل شود و ضمن همکاری ائمه جماعات برای رفع مشکلات مادی مدارس، برای ارتقای سطح فرهنگی مدارس و محلۀ اطراف آن نیز تدبیر و برنامه‌ریزی شود.
7. تبادل امکانات مادّیِ بین مسجد و مدرسه
مسجدها و مدارس، امکانات مادی و معنوی دارند. در صورت هماهنگی و ارتباط منسجم مسئولان این دو نهاد، می‌توان بستری را فراهم کرد که هم از فضای موجود در اختیار این دو نهاد بهره‌گیری بیشتری شود و هم موجب هم‌افزایی و آسان‌سازی امور گردد. سالن‌های ورزشی، سالن‌های مطالعه، کلاس‌ها، سالن اجتماعات و صحن و شبستان مسجد با توجه به ویژگی‌های خاصّ هر مسجد و مدرسه، فضاهایی هستند که می‌توانند مورد استفادۀ متقابل قرار گیرند.
شایان ذکر است، هر محله، ویژگی‌های خاص خود را دارد و تعیین خط مشی و راه‌کارها، به آن ویژگی‌ها وابسته است. در این راستا، هم‌فکری و ارتباط صمیمی بین متولیان امور در هر دو نهاد، بسیار کارآ و مؤثر است.
سخن پایانی
آنچه در این یادداشت کوتاه بیان شد، پیشنهادهایی برای ترویج نماز در مراکز آموزشی بود. این موضوع جای بسی تأمل فراوان دارد و نیازمند بررسی‌های لازمِ متناسب با هر کدام از مقاطع سنی و ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد آن مراکز است، که مدیران محترم در سطوح گوناگون باید بدان اهتمام ویژه داشته باشند.
پی‌نوشت:
[1]. مرتضی مطهری، تفسیر هفت سوره از قرآن، ص 92.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
