در بيان عظمت و اهميت نماز چه بيانى رساتر و چه تعبيرى گوياتر از اين كه بگوييم نماز، ستون و پايه و اساس همه اديان الهى و مذاهب آسمانى است . نماز، لاينفك و اصل محورى در تمامى اديان محسوب مى گردد و در همه آن ها داراى برجسته ترين و اصلى ترين جايگاه مى باشد، كه اينك مورد بحث قرار مى گيرد:
خداوند درباره انبيا و پيامبران گذشته در قرآن مى فرمايد: اوحينا اليهم فعل الخيرات و اقام الصلوة و نيز علاوه بر اين بارها به ارتباط يكايك انبيا با نماز مى پردازد، كه براى نمونه به موارد زير اشاره مى گردد: ابراهيم و نماز (ابراهيم / 37 و 40) اسماعيل و نماز (مريم / 54 - 55) اسحاق و يعقوب و نماز (انبياء / 71-73) شعيب و نماز (هود / 84-87) موسى و نماز (طه / 11-14) لقمان و نماز (لقمان / 17) زكريا و نماز (آل عمران / 38-39) و...
كه همه و همه اشاراتى به نقش نماز در برنامه تبليغ پيامبران و ميزان اهميت برجسته آن در تمامى اديان دارد.
البته بايد توجه داشت كه در اين مباحث منظور از نماز، انعكاس نيازهاى آدمى و ارتباط روح و جان انسان با سرچشمه اصلى و معنوى آن است كه مى تواند قالب هاى مختلف و اشكال گوناگونى به خود بگيرد كه براى نمونه ، نماز در دين اسلام ، شكل نمادين متعارف امروزين را به صورت قالبى ويژه و مشخص به خود اختصاص داده است .
در اسلام ، نماز پس از اصول دين از مهم ترين واجبات و اولين ركن از اركان پنج گانه شريعت محسوب مى گردد، كه اصل آن در ابتداى بعثت ، در مكه بر پيامبر نازل شد و و كيفيت و چگونگى آن ، چنان كه معهود و متعارف است در شب معراج ، نازل گرديده است . آيه 78 سوره اسرا، وجوب نمازهاى پنج گانه و وقت آن ها را بيان مى نمايد.
قرآن كريم ، نماز را پس از ايمان به خدا مطرح مى نمايد تا اهميت موضوع را به وضوح آشكار نمايد، به طور نمونه : الذين يؤ منون بالغيب و يقيمون الصلوة و يا آن كه قل لعبادى الذين آمنوا يقيمون اصلوة و نيز در جاى ديگرى مى فرمايد: انما يعمر مساجد الله من آمن بالله و اليوم الاخر و اقام الصلوة هم چنين خداوند در قرآن بارها و بارها به وصف نماز مى پردازد و آن را به زيبايى مى ستايد. آن را رمز رستگارى انسان مى شمارد (اعلى / 15 و 14) و براى اصلاح جامعه لازمش مى داند (اعراف / 170) انسان را به كمك گرفتن از صبر و نماز فرا مى خواند (بقره / 45 و 46) نماز را ياد خدا معرفى مى نمايد (طه / 14) و حال آن كه با ياد خدا دل ها آرام و قرار مى يابد (رعد / 28) انسان را به مخالفت از نماز دعوت مى كند (مؤ منون / 9) و نمازگزاران را توصيه به نماز جماعت مى نمايد (بقره / 43) نماز جمعه را مطرح مى فرمايد (جمعه / 9) و نماز را به عنوان پاك كننده بدى ها مى شمارد (هود / 114) كه حضرت على عليه السلام به نقل از پيامبر اين آيه را اميد بخش ترين آيه مى نامد. هم چنين خداوند نماز را باز دارنده از زشتى و گناه معرفى مى كند و مى فرمايد ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر (عنكبوت / 45) و باز در بسيارى ديگر از آيات قرآن به بحث پيرامون نماز مى پردازد، كه به موارد فوق در اين باره بسنده مى گردد.
اما در احاديث و روايات و نظريات و گفته هاى پيامبر اسلام و ائمه اطهار نيز نماز جايگاهى برجسته و نقشى ارزنده دارد كه نشان از موقعيت بسيار مهم و حياتى آن در ارتباط با دين و ايمان دارد، تا جايى كه پيامبر آن را مرز بين مسلمانى و كفر مى شمارد (1) و نور چشم خود مى نامد (2)و كسى را كه نماز را سبك بشمارد از امت خويش نمى داند (3) و در زيباترين و رساترين تعبير، نماز را ستون دين مى نامد (4) و نيز مى فرمايد: شيطان در هراس از مؤ من به سر مى برد، تا زمانى كه متوجه نمازهاى پنج گانه است ، ولى آن گاه كه نماز را ضايع كرد، شيطان جرات مى يابد و او را گناهان بزرگ ، آلوده مى سازد.(5)

در ارشاد القلوب آمده است : در يكى از روزهاى جنگ صفين كه جنگ و كشتار به اوج خود رسيده بود ابن عباس ديد كه على عليه السلام بين دو لشكر ايستاده و به آسمان نگاه مى كند، گفت : اين چه وقت نماز است كه جنگ در اوج شدت است ؟! فرمود: مگر ما به چه هدف با اينها مى جنگيم ؟ ما به حساب نماز و برقرار ماندن نماز مشغول جنگ هستيم .
هم چنين در (بحار 10/89) از على عليه السلام نقل شده است كه : اگر نمازگذار مى دانست كه در حال نماز چه رحمتى از سوى پروردگار او را فرا مى گيرد هرگز راضى نمى شد سر از سجده بردارد.
امام صادق عليه السلام نيز درباره نماز مى فرمايد: كسى كه نماز را بدون عذر ترك كند كافر است . (6) و يا در جاى ديگرى مى گويد: نماز گرامى ترين و محبوب ترين اعمال نزد خداوند و آخرين سفارش انبياست . (7)

در هر حال با توجه به مطالبى كه به اختصار به آن ها اشاره شد: بدان كه نماز، ستون دين مسلمانى است و بنياد دين است و پيشرو همه عبادت هاست و هر كه اين پنج فريضه به شرط خويش و به وقت (خود) به جاى آورد، عهدى است وى را با حق تعالى كه در امان و حمايت آن باشد و چون از كباير (گناهان بزرگ ) دست بازداشت ، هر گناه ديگر كه بر وى رود، اين نماز كفارت آن باشد...
(پيامبر)گفت : خداوند تعالى بر بندگان خود هيچ چيز فريضه نگردانيد پس ‍ از توحيد، دوست تر نزديك وى از نماز، و اگر چيزى دوست تر از اين داشتى ، فرشتگان خود را بدان مشغول گردانيدى و ايشان همه در نماز باشند... (8)

نگاهى به گذشته و مرورى در تاريخ اسلام جايگاه متين و نقش ارزنده نماز را در زندگى مسلمانان آشكار مى نمايد: نماز، كشش روح است به سوى كانون معنوى جهان و معبود و معشوق خود و به گفته ويكتور هوگو:
قرار گفتن يك بى نهايت كوچك در برابر يك بى نهايت بزرگ نماز در اسلام و به ويژه در آغاز نهضت ، هر چند ساعت يك بار در شبانه روز فرد را از منجلاب زندگى فردى و اقتصادى - كه همه تلاش ها براى تامين نيازهاى فردى است - بيرون مى كشيد و در برابر خدا نگاه مى داشت و در حالتى سرشار از احساس و جذبه وجودى يا در خلوتى پر از خلوص و يا در جمعيتى پر از هيجان و وحدت ، جهت وجودى آدمى را در مسير كلى ، تجديد و تصحيح مى كرد. (9)

خواهى كه ز دستت نرود، وقت فضيلت
مگذار كه تا كار كشد، وقت طهارت
از دست مده ، راتبه ورد شبانروز
تا آن كه نويسند تو را، از اهل عبادت
بر خيزى و وترى بگذارى ، به سحرگاه
مفتوح شود، بر رخت ، ابواب سعادت
هرگز نتوانى كه تلافى كنى ، آن را
گر از تو شود فوت ، نمازى به جماعت
اين كار به عادت نشود، راست خدا را
هنگام عبادات ، بپرهيز از عادت
هر رنج كه در راه عبادت كشى ، اى فيض !
در آخرت ، آن يابد، تبديل به راحت (10)

اما مطلبى كه توضيح آن در اين جا ضرورى مى نمايد، اشاره اى گذرا به مراتب نماز و نمازگزار مى باشد كه لزوم اين بحث را وجود مصاديق عينى آن در پيرامون مان آشكار مى نمايد. به راستى چرا نماز به رغم اين همه وصف ها، تاثيرى در زندگانى بسيارى از نمازگزاران نمى گذارد؟ مسير زندگانى آن ها را در جهت كمال و سعادت ، تصحيح نمى نمايد و به سوى خوشبختى و آرامش ، هدايتشان نمى كند؟ حقيقت آن است كه نماز را مراتب و مراحل مختلفى است كه هر يك مشخصات مخصوص به خود دارد. به معناى ديگر هر نمازى مصداق تعاريف و وصف هاى قرآن و احاديث قرار نمى گيرد. پيامبر درباره تفاوت نمازها چنين مى فرمايد: دو مرد از يك امت به نماز بايستند كه ركوع و سجود و ذكرشان يكى است و حال آن كه ميان نماز اين نماز آن تفاوت از زمين نا آسمان باشد. هر كس مى خواهد بداند نمازش پذيرفته شده يا خير بايد بنگرد، اگر نماز او را از زشتى ها بازداشت ، پس بداند كه به ميزان بازدارندگى (او از گناه ) نمازش پذيرفته شده است . (11)

يكى از عوامل توفير و تفاوت نمازها، مساءله حضور قلب است كه نبودن آن را در نماز، شاعرى اين گونه به تصوير مى كشد:

حضور قلب من ، از من ، رميده بود و، نماز
به بازى عبث لفظها، بدل شده بود

و يا آن كه مرحوم فيض اين گونه در اين مورد مى سرايد:
گنج ابدى ، پيروى حق و عبادت           مفتاح در خير، نمازى به جماعت
معناى نماز است ، حضور دل احباب           زنهار به صورت مكن را دوست ! قناعت
خواهى به عبادت ، خللى راه نيابد           مى كن دلت از وسوسه ديو، حمايت
            

از ديگر عواملى كه منافع از تاثير مى گردد، عدم باور و اعتقاد راسخ به راه و نيز عدم اعتماد و ايمان به دليل راه مى باشد كه ريشه در توهم و تقليد و عادت دارد و براى رسيدن به ايمان خالص و راستين بايد از آن ها گذر كرد به هر صورت ادامه اين بخش را به نگاهى ديگر و ديدى تازه تر نسبت به نماز اختصاص مى دهيم و ادامه بحث را پى مى گيريم .

پینوشتها

1- ايشان مى فرمايد: فاصله ميان اسلام و كفر جز اين نيست كه شخصى نماز را عمدا ترك كند و يا از روى سستى آن را به جا نياورد.
2- فروع كافى ، ج 5، ص 321.
3- وسايل ، ج 3، ص 15، فروع ، ج 1، ص 74.
4-وسايل ، ج 3 ص 22، فروع ، ج 1، ص 73.
5- وسايل ، ج 3، ص 81، عيون / 197.
6- وسايل ، ج 3، ص 81، عيون / 197.
7- من لا يحضر، ج 1، باب فضل الصلاة / 638.
8- كيمياى سعادت / 136.
9- مجموعه آثار، على شريعتى ، ج 2، ص 102.
10- فيض .
11- تفسير مجمع البيان ، زير آيه 80 / 198.

منبع: کتاب چرا نماز بخوانيم امير رجبى

این مطلب را به اشتراک بگذارید :