بسم الله الرحمن الرحیم

اعمال خوب و بدی که از ما صادر می شود، دارای باطنی زشت یا زیبا هستند که چشم دنیایی آن حقایق را نمی بیند. نماز، زکات و... موجوداتی حقیقی و زنده هستند که وجود انسان را می سازند؛ همراه انسان و با او محشورند  و بعد از مرگ به کمک صاحب خود می آیند. چنانکه در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ قَبْرَهُ كَانَتِ الصَّلَاةُ عَنْ یَمِینِهِ وَ الزَّكَاةُ عَنْ یَسَارِهِ وَ الْبِرُّ مُطِلٌّ عَلَیْهِ وَ یَتَنَحَّى الصَّبْرُ نَاحِیَةً قَالَ فَإِذَا دَخَلَ الْمَلَكَانِ اللَّذَانِ یَلِیَانِ مُسَاءَلَتَهُ قَالَ الصَّبْرُ لِلصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْبِرِّ دُونَكُمْ صَاحِبَكُمْ فَإِنْ عَجَزْتُمْ عَنْهُ فَأَنَا دُونَهُ (1)

هنگامى كه مؤمن وارد قبر مى‏شود اعمال نیك وى براى یاریش اطراف او جمع میشوند- نماز در طرف راست زكاه از طرف چپ احسان و نیكى‏هایش بر سرش سایه افكنده و صبر هم در كنارى قرار گرفته است هنگامى كه آن دو ملك و فرشته براى بازپرسى وارد قبر می شوند.

صبر به نماز و زكاه و احسان میگوید رفیق خود (میت) را یارى دهید اگر ناتوان شدید من در كنار او براى یاریش آماده هستم. (2)

سایه موجودی زنده

علامه حسن زاده آملی می نویسند:

«ببین در اینجا خودت را چگونه ساخته اى، در آنجا مهمان سفره خودت هستى كه «الدُّنْیَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ»

بنده و جنابعالى زارع و مزرعه و زراعت خودمانیم، هر چه كاشته ایم همانیم، و خودمان را آن چنان كه ساخته ایم محشوریم. یكى از موازین محكم، و مسائل متین حكمت متعالیه این است كه علم و عمل انسان سازند.

هر چند كه به حسب ظاهر، عمل حركت است، نماز مى خوانیم حركت است، طواف مى كنیم حركت است، جهاد مى كنیم حركت است، همه كارهاى ما حركت است، ولكن در دل این حركت بركت است و آن بركت، ملكه و قدرت و منه است، اگر اعمال صالح باشند آن ملكات فضائل اخلاقى خواهند شد، و اگر طالح باشند، رذائل اخلاقى خواهند بود.

غرض اینست كه از این اعمال و حركات، آن ملكات حاصل مى شوند و آن ملكات انسان سازند، و انسان یعنى همین كه اینطور خود را ساخته است.

همچنانكه به مدرسه رفته اید و قلم در دست گرفته اید، تا كم كم از حركتها امروز دانا و خوانا و نویسا شده اید، همچنین از همه اعمال خودمان كه حركات اند داریم خودمان را مى سازیم، باطن و سر و لب آنها همان ملكات انسان ساز است.

این نماز كه به حسب ظاهر در اینجا قیام و قعود و حركات و اعراض است، ظل آن نمازى است كه با او محشورى و او با تو محشور است، آن نمازى كه حىّ است و نمى میرد، آن نماز زنده، توئى و تو او هستى، و آن حقیقت قربة الى الله است كه از این حركات و توجهات در مسیر استكمالى انسان، در نهانخانه سر ذات تو جا مى كند و مى نشیند.

این ملكات، مواد صور برزخى نفس اند، یعنى هر عمل صورتى دارد كه در عالم برزخ، آن عمل بر آن صورت، بر عاملش ظاهر مى شود كه صورت انسان در آخرت نتیجه عمل و غایت فعل او در دنیا است و همنشینهاى او از زشت و زیبا همگى غایات افعال و صور اعمال و آثار ملكات او است كه از صقع ذات او پدید مى آیند، و بر او ظاهر مى شوند.

و قائم به اویند كه در نتیجه انسان در این نشأه، نوع و در تحت آن افراد است، و در نشأة آخرت جنس و در تحت آن انواع است و از این معنى كه ظهور مواد صور برزخى در جوهر نفس بوده باشد، تعبیر به تجسم اعمال و یا تجسد اعمال و یا تمثل اعمال مى گردد، و تعبیرات دیگر نیز دارد، پس ملكات این اعراض را كه اعمال و حركات ما باشند، با خود مى بریم.

... بنابراین قیامت همه قیام كرده است و حساب همه رسیده و نامه اعمال هر كس به دست او داده شد، و یا بر گردن او آویخته است.

من مى دانم كه در صحیفه وجودم چه چیزها نوشته ام، و در مزرعه جانم چه تخمها كاشته ام، و چه كاره ام.

رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم به قیس بن عاصم فرمود:

قرینى با تو دفن مى شود كه حى است و محشور نمى شوى مگر با او، و تو مسئول آنى، پس آنرا جز صالح قرار مده كه اگر صالح باشد، با او انس مى گیرى؛ و اگر فاسد باشد، وحشت نمى كنى مگر از وى؛ و آن قرین، فعل تو است.» (3)

بزرگترین دستور خدا
بنا بر آنچه از کلام علامه حسن زاده گذشت، حقایق بسیار بالاتر از چیزی است که ما تصور کنیم. اینکه هنگام نماز چه رحمتهایی از سوی حقتعالی بر نمازگزار نازل می شود، بر چشمهای دنیایی پوشیده است؛ مگر اینکه کسی نمازگزار واقعی شود.

آیت الله حسن زاده آملی می فرماید:

«الهى! آن كه در نماز جواب سلام نمى شنود، هنوز نمازگزار نشده؛ ما را با نمازگزاران بدار!» (4)

حدیث است كه مصلّى تا مشغول نماز است، مشمول رحمت الهى است و ملائكه رحمت، رحمت و مغفرت نثار او مى‏كنند. (5)

و در روایات آمده است:

إِذَا قَامَ الرَّجُلُ فِی الصَّلَاةِ أَقْبَلَ إِبْلِیسُ یَنْظُرُ إِلَیْهِ حَسَداً لِمَا یَرَى مِنْ رَحْمَةِ اللَّه‏... لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّی مَا یَغْشَاهُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ مَا انْفَتَلَ وَ لَا سَرَّهُ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السَّجْدَة (6)

هنگامى كه مرد به نماز مى‏ایستد ابلیس آید و از روى حسد به او نگاه مى‏كند چون مى‏بیند كه رحمت خدا سر تا پاى او را پوشانده است... اگر نمازگزار مى‏دانست به سبب اقامه نماز چه مقدار از رحمت خداوند او را در برگرفته است، دل از نماز نمی کَند و هرگز راضى نمى‏شد كه سر از سجده بردارد. (7)

علامه حسن زاده آملی می فرماید:

«نماز بزرگ ترین دستور خداوند مهربان به بندگانش است تا از كار بستن به آن در هر دو سرا، سرفراز و كامروا بوده باشند.» (8)

و می فرماید:

«دستوراتى كه در نماز به جا آورده شود و گفته شود، بندبند آن همه آموزنده است، و هر بند آن راه و رشته اى در خداشناسى است، و آیین و روش آموزش زندگى و بندگى است.» (9)

توصیه استاد علامه
 

حضرت علامه حسن زاده می فرمودند که:

زمانی به یکی از اساتیدمان اصرار کردیم که به ما توصیه ای کند، فرمودند:

از امروز قول بدهید از عبادات خود توبه کنید، نمازهایتان از روی عادت نباشد، برای حور و غلمان نباشد، بلکه بخاطر ترس از جهنم هم نباشد، عمل باید احسن باشد که لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً (10)

گناه را مراتب است از گناه پیش پا افتاده چون سرقت و کذب و قمار و نحوها، تا پله پله انسان به جایی می رسد که عبادتش را گناه می بیند و بعد خودش را که: وجودک ذنب لایقاس به ذنب

سعدی گوید:

عابدان از گناه توبه کنند، عارفان از عبادت استغفار (11)

علامه حسن زاده می فرماید:

منطق انسان بیدار این است كه: إِنَّ صَلاتی‏ وَ نُسُكی‏ وَ مَحْیایَ وَ مَماتی‏ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ (12) خلاصه این كه وقف حق تعالى است و همه اعمال و احوالش قربة الى الله است، شخص موحد خدا مى بیند و بس. مسلمان اگر نمازش را به قصد بهشت بخواند، نماز او باطل است، نماز و دیگر اعمال عبادى باید براى تقرب حق تعالى باشد. (13)

ادامه دارد...
پی نوشت ها:

(1)   ثواب الاعمال، ص 155؛ بحار الأنوار، ج‏68، ص89، باب62

(2)   تحف العقول- ترجمه جعفرى، ص112

(3)   بُعد عرفانى علامه طباطبائى ـ مقاله ای ازعلامه حسن زاده آملی

(4)   پندهاى حكیمانه علامه حسن زاده آملى، عباس عزیزى

(5)   مصباح الشریعة- ترجمه عبد الرزاق گیلانى، ص444

(6)   تحف العقول عن آل الرسول (ص)، ص122

(7)   تحف العقول- ترجمه جعفرى، ص112 و ترجمه جنتی، ص185

(8)   هزار و یك كلمه، ج 2، ص 27

(9)   پندهاى حكیمانه علامه حسن زاده آملى، عباس عزیزى

(10)  هود/8 و ملک/2

(11)  کتاب جمع پراکنده، برگرفته از سایت صالحین

(12)   انعام/ 162

(13)  پندهاى حكیمانه علامه حسن زاده آملى، عباس عزیزی

تهیه و فرآوری : حامد رهنما ، گروه حوزه علمیه تبیان

منبع: تبیان

این مطلب را به اشتراک بگذارید :