■ آنچه شايسته نمازگزار نيست
نگهدارى بول و غائط
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : كسى از شما در حالى كه پيشابش را نگه داشته است ، به نماز نيايد .
- هرگاه نماز برپا مى شود و كسى از شما نياز به دستشويى دارد ، نخست به آنجا برود .
- روا نيست مردى كه به خدا و روز آخرت ايمان دارد ، در حالى كه پيشابش را نگه داشته ، نماز بخواند تا آنگاه كه خود را سبك كند .
- كسى كه در تنگناى پيشاب است ، نماز نخواند .
- كسى از شما در آن حال كه بول و غائطش انبوه شده است ، نماز نخواند .
- امام صادق ( عليه السلام ) : براى " حاقن " ، " حاقب " و " حاذق " نمازى نيست . " حاقن " كسى است كه بول خود را نگه داشته و " حاقب " كسى است كه غائطش را نگه داشته است . . .
نماز بدون پوشش روبرو ( 1)
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : نماز بدون پيش رو نهادن چيزى ، جفا و بى وفايى است . كسى كه در بيابان نماز مى خواند بايد پيش رويش چيزى همچون دنباله جهاز شتر بنهد .
- هرگاه يكى از شما نماز مى خواند ، رو به پوشش و نزديك به آن بخواند .
- هر يك از شما كه مى تواند كارى كند تا كسى ميان او و قبله اش فاصله نشود ، چنين كند .
- هرگاه يكى از شما ، در نماز به سمت پوششى مى ايستد ، به آن نزديك گردد و گر نه شيطان از ميان او و آن پوشش مى گذرد ( 2) .
- هر يك از شما در نماز ، با خط كشى جلويش ، سنگ و يا هر چه يافت براى خود پوششى بسازد ، اگر چه چيزى نماز مؤمن را قطع نمى كند .
- ابن ابى يعفور : از امام صادق ( عليه السلام ) پرسيدم : آيا اگر چيزى از جلوى انسان بگذرد ، نماز را قطع و باطل مى كند . فرمود : خير ، چيزى نماز مؤمن را قطع نمى كند ، ولى هر اندازه مى توانيد ، ( آن را ) دور كنيد .
شكستن انگشتان
- امام صادق ( عليه السلام ) : پيامبر در پشت خود صداى انگشتان كسى كه در نماز آن ها را مى فشرد شنيد ، پس از آنكه نمازش را تمام كرد ، حضرت فرمود : آگاه باشيد ، نصيب او از نماز همان است .
- محمد بن مسلم : از امام باقر ( عليه السلام ) پرسيدم انسان در نماز به اين سو و آن سو توجه مى كند ؟ فرمود : خير و انگشتانش را نيز نمى شكند .
بازى كردن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) به على ( عليه السلام ) فرمود : اى على ، خداوند عز وجل بازى كردن در نماز را براى امت من ، نپسنديده است ( 3) .
- همانا خداوند تبارك و تعالى شش خصلت را براى من نپسنديده و من نيز آن ها را براى جانشينان از نسلم و پيروانشان نپسنديده ام : بازى كردن در نماز . . . ( 4) .
- انس بن مالك : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) مردى را ديد كه در نماز ، سنگريزه ها را تكان مى دهد . پس از آنكه نمازش را تمام كرد ، حضرت به آن مرد فرمود : نصيب تو از نماز همان است .
- امام على ( عليه السلام ) : مرد ، در نماز با ريشش و آنچه او را از نمازش به خود مشغول مى دارد ، بازى نمى كند .
به اين سو و آن سو روى گرداندن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : در نمازتان به اين سو و آن سو روى نگردانيد ، كه چنين كسى نمازى ندارد .
- مبادا در نماز ، به اين سو و آن سو روى گردانيد ، كه روى گرداندن در نماز ، هلاكت است . اگر چاره اى نيست در نماز مستحب ، و نه در واجب ، انجام گيرد .
در توضيح گفتار يحيى به بنى اسرائيل
- : خداوند شما را به نماز فرمان داده است ، پس هرگاه نماز مى خوانيد به اين سو و آن روى نگردانيد ، كه خدا در نماز رو به چهره بنده اش دارد تا آنگاه كه او روى گرداند .
- پيوسته خداى عز وجل در نماز رو به بنده اش دارد ، تا آنگاه كه روى نگردانده است . پس اگر روى گرداند ، خدا نيز روى مى گرداند .
- هيچ گاه بنده در نمازش روى نمى گرداند ، جز اينكه پروردگارش به او مى گويد : اى فرزند آدم ، به كجا رو مى كنى ؟ من براى تو از آنچه بدان روى آورده اى ، بهترم .
- هر كس در نماز از روى قصد به آن كه در چپ و راستش هست ، پى ببرد ، نمازى ندارد .
- امام على ( عليه السلام ) : روى گرداندن در نماز ، ربودنى از شيطان است . پس مبادا در نماز به اين سو و آن سو روى گردانيد ، كه خداوند تبارك و تعالى ، هنگام به نماز ايستادن بنده ، به او روى مى آورد و آنگاه كه روى گرداند ، خداوند تبارك و تعالى مى گويد : اى فرزند آدم ، از چه كسى روى مى گردانى ؟ - تا سه بار - پس در بار چهارم خداوند از او روى مى گرداند ( 5) .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى كه بنده نماز را آغاز مى كند ، خداوند با روى كريمانه اش به او روى مى آورد و فرشته اى را بر او مى گمارد ، تا قرآن را كامل و تمام از لبش برچيند . پس اگر بنده از نمازش روى گرداند ، خداوند نيز روى مى گرداند و او را به همان فرشته مى سپارد و اگر در همه نمازش ، به آن متوجه باشد ، خداوند با روى كريمانه اش به او رو مى كند تا آنكه نمازش كامل و تمام بالا رود . و اگر در آن دچار فراموشى يا غفلت گرديد يا سرگرم به چيزى جز نماز شد ، از نمازش ، همان اندازه بالا مى رود كه به خدا روى داشته است و به دل غافل هيچ چيز ، بخشيده نمى شود .
- درباره گفته خداوند متعال : " پاكدلانه روى به دين داشته باش "
- : در نماز بايست و به راست و چپ روى مگردان .
- ابن ابى جمهور : در روايت چنين آمده است : هرگاه بنده به نماز مى ايستد و كارهايى را در آن هنگام بر خود حرام مى گرداند ، شيطانش نزد وى مى آيد و مى گويد : اين را به ياد آر ، آن را به ياد آر ، تا به آنجا مى رسد كه نمى داند چند ركعت خوانده است .
سستى كردن
قرآن : " منافقان ، با خدا نيرنگ مى كنند و حال آنكه او با آنان نيرنگ مى كند و چون به نماز ايستند ، به سستى برخيزند ، با مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند . " " و هيچ چيز مانع پذيرفته شدن انفاقهاى آنان نشد ، جز اينكه به خدا و پيامبرش كفر ورزيدند و جز با سستى نماز به جاى نمى آورند و جز با كراهت انفاق نمى كنند " .
- انس بن مالك : پيامبر داخل مسجد شد و با طنابى كشيده شده ميان دو ستون روبرو شد . فرمود : اين طناب براى چيست ؟ گفتند : اين طناب زينب است ، هرگاه سست مى شود بدان مى آويزد . پس پيامبر فرمود : نه ، آن را باز كنيد . هر يك از شما تا آنگاه كه نشاط دارد ، نماز بخواند و هنگامى كه سست شد بنشيند ( 6) .
- امام على ( عليه السلام ) : سستى كردن انسان در نماز ، از سستى ايمان است .
- امام باقر ( عليه السلام ) : سست و خواب آلود و سنگين به نماز نايست كه اين ها از خوى منافقان است . همانا خداوند سبحان ، مؤمنان را از ايستادن به نماز در حالت مستى - يعنى مستى خواب
- باز داشته و در توصيف منافقان گفته است : " و چون به نماز ايستند ، به سستى برخيزند ، با مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند . " ( 7) .
خميازه كشيدن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : مبادا در نماز زياد خميازه بكشيد ، كه صداى شيطان است . همانا خداوند عطسه را دوست و خميازه را در نماز ناپسند دارد(8) .
- ابو امامه : پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) ، خميازه را در نماز ناپسند مى داشت .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : هرگاه يكى از شما در نماز دچار خميازه شد ، تا آنجا كه مى تواند آن را فرو خورد ( 9) .
- امام على ( عليه السلام ) : هرگاه پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) در نماز دچار خميازه مى شد ، با دست راستش جلوى آن را مى گرفت .
خواب آلود بودن " اى ايمان آورندگان ، در حال مستى به نماز نزديك نشويد ، تا آنگاه كه بدانيد چه مى گوييد " .
- زيد شحام : به امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : معناى گفته خداى عز وجل آيه " در حال مستى به نماز نزديك نشويد " چيست ؟ فرمود : مستى خواب ( 10) .
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : هرگاه يكى از شما در نمازش خواب آلود شد ، آن را رها كند و بخوابد ( 11) .
- امام على ( عليه السلام ) : هرگاه در نماز ، خواب بر چشمت غلبه كرد ، نماز را قطع كن و بخواب كه تو نمى دانى ، شايد بر ضد خودت دعا مى كنى .
- حلبى : از او ( عليه السلام ) درباره گفته خدا پرسيدم : " اى ايمان آورندگان ، در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا آنگاه كه بدانيد چه مى گوييد " . فرمود : در حال مستى به نماز نزديك نشويد ، يعنى مستى خواب . خداوند مى گويد : خواب آلود هستيد و اين شما را از اينكه بدانيد در ركوع و سجود و تكبيرتان چه مى گوييد ، باز مى دارد ، نه آنچنان كه بسيارى از مردم مى پندارند كه مؤمنان از شراب مست مى شوند و حال آنكه مؤمن چيز مست كننده نمى نوشد و مست نمى كند .
شتاب ورزيدن
- امام صادق ( عليه السلام ) : هرگاه بنده به نماز ايستد و نمازش را مختصر كند ، خداوند تبارك و تعالى به فرشتگانش مى گويد : آيا به بنده من نمى نگريد ؟ گويا برآوردن نيازهايش را به دست غير من مى بيند ! آيا نمى داند كه برآوردن نيازهايش به دست من است ؟
- به كسى كه گفت : ( گاه ) انسان نيازى دارد كه مى ترسد فوت شود ، آيا نماز را مختصر كند ؟
- : آيا نمى داند كه نيازش به هموست كه به سويش نماز مى گزارد ؟
چشم بستن
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : هرگاه يكى از شما به نماز ايستاد ، چشمانش را نبندد .
- امام على ( عليه السلام ) : همانا پيامبر از اينكه انسان در نماز چشمانش را ببندد ، نهى كرد .
نماز خواندن در مكانهايى كه ذكرشان مى آيد
- پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) : همه زمين مسجد است ، جز مقبره و حمام ( 12) .
- شايسته نيست در اتاق چيزى باشد ، كه نمازگزار را مشغول دارد ( 13) .
- سه كس هستند كه خداوند عز وجل نگهدارى آنان را نپذيرفته است : . . . . كسى كه در ميان جاده نماز مى گزارد .
- ابن عمر : همانا پيامبر خدا ( صلى الله عليه وآله ) از نماز خواندن در هفت مكان ، نهى كرد : در جايگاه زباله ، قربانگاه ، مقبره ، ميان راه ، در حمام ، جاى باش شتران و پشت بام خانه خدا .
- عبد الله بن عطاء : امام باقر ( عليه السلام ) حركت كرد و من نيز با ايشان روانه شدم ، تا اينكه به جايى ديگر رسيديم . به ايشان گفتم : نماز ، فدايت شوم . فرمود : اينجا لانه مورچگان است ، در آن نماز خوانده نمى شود به جايى ديگر رسيديم . همانگونه گفتم ، فرمود : اينجا شوره زار است ، در آن نماز خوانده نمى شود ( 14) .
- امام صادق ( عليه السلام ) : ده مكان است كه در آن ها نماز خوانده نمى شود : گل ، آب ، حمام ، گورستان ، راهى كه در آن رفت و آمد مى شود ، لانه مورچگان ، جاى باش شتران ، راه آب ، شوره زار و يخ و برف .
- در اتاقى كه شراب يا مست كننده ديگرى باشد ، نماز خوانده نمى شود .
- در اتاقى كه در آن شراب يا مست كننده ديگرى هست ، نماز نخوان ، زيرا فرشتگان داخل آن نمى شوند .
- معلى بن خنيس : از امام صادق ( عليه السلام ) درباره نماز بر روى جاده پرسيدم . فرمود : نه ، از راه ، دور شويد .
- محمد بن فضيل ( 15) : امام رضا ( عليه السلام ) فرمود : هر راهى كه بر آن گام گذاشته و رفت و آمد مى شود ، بزرگراه باشد يا نباشد ، نماز در آن شايسته نيست . گفتم : پس كجا نماز بگزارم ؟ فرمود : در چپ وراست آن .
فصل بيست و چهارم كليات آنچه شايسته نمازگزار نيست
- امام على ( عليه السلام ) : هيچ يك از شما ، سست و خواب آلود به نماز نايستد و به خود نينديشد كه همانا در پيشگاه پروردگارش عز وجل مى باشد . و براى بنده از نمازش تنها آنچه با دلش به آن توجه داشته ، مى ماند .
- امام باقر ( عليه السلام ) : هنگامى كه در نماز ايستاده اى به نمازت توجه كن ، كه تنها آنچه بدان توجه دارى برايت حساب مى شود و در آن با دست و سر و ريشت بازى نكن ، با خود سخن مگو ، خميازه مكش و دستان و سينه ات را كشيده و باز مكن ، دستانت را بر هم مگذار كه اين كار مجوس است ( 16) . بر دهانت چيزى مبند ، خود را جمع نكن ، بلكه باز كن همانگونه كه شتر باز مى كند ، بر كف پاهايت منشين و ساعدهايت را بر زمين مگستران ، انگشتانت را مشكن ، كه همه اين ها كم گذاشتن از نماز است .
- قاضى نعمان از امام صادق ( عليه السلام ) : ايشان خميازه و دستها را كشيدن و سينه باز كردن را در نماز ناپسند مى شمرد ( 17) . خميازه و دست و سينه باز كردن به جهت كسالت عارض مى شوند و قصد آن و انجامش نهى شده است و خميازه بى قصد هم مى آيد . پس هر كس به آن گرفتار شد و نتوانست خود را نگه دارد ، دستش را بر روى دهانش بگذارد و جلوى آن را بگيرد و آن را تكرار نكند و طول ندهد .
- امام صادق ( عليه السلام ) : هنگامى كه به نماز ايستادى بدان كه در پيشگاه خداوندى و اگر او را نمى بينى ، بدان كه او تو را مى بيند . پس به نمازت توجه كن و آب بينى و دهان مينداز و انگشتانت را نشكن و هنگام ايستادن دستانت را بر پشتت قرار مده ( 18) ، كه گروهى به جهت انگشت شكستن و دست بر پشت نهادن ، كيفر شدند .
- در فقه الرضا آمده است : هرگاه خواستى به نماز برخيزى ، سست و خواب آلود و شتابان و بازى كنان بر نمى خيزى ، بلكه آن را با آرامش و وقار و درنگ به جا مى آورى و فروتن و افتاده باش ، فروتن و افتاده براى خداى عز وجل با هاله اى از بيم و هراس ، اميدوار و بيمناك ، همراه با آرامش و ترس و احتياط . پس در پيشگاه او همچون بنده گناهكار فرارى در پيش اربابش بايست . پاهايت را در يك رديف قرار ده و خود را راست نگه دار و به راست و چپ روى مگردان گويا كه او را مى بينى كه اگر تو او را نمى بينى ، او تو را مى بيند . با ريشت و هيچ يك از اندامت بازى مكن و انگشتانت را مشكن و بدنت را مخاران و به بينى و يا لباست مشغول مشو و در حالى كه بر دهانت چيزى بسته اى ، نماز مخوان . و براى زنان جايز نيست كه با نقاب نماز بخوانند . هنگام ايستادن ، ديده ات به سجده گاهت باشد و اظهار بىتابى و بى قرارى و ترس كن و با اين حالت به سوى خداى عز وجل ، اشتياق نشان بده و سنگينيت را گاه بر اين پا و گاه بر ديگرى مينداز و همچون كسى كه آخرين نمازش را مى خواند ، نماز بگزار ، گويى مى بينى كه ديگر هرگز نماز نمى خوانى . بدان كه در پيشگاه ( خداى ) جبارى ، با هيچ چيز بازى مكن و در خود فرو مرو و دلت را خالى ساز و به نمازت مشغول باش و دستانت را رها كن و بر رانهايت بنه . به هنگام آغاز نماز ، تكبير بگو و دستانت را تا روبروى گوشهايت بالا ببر و انگشتان شست را از برابر گوشهايت مگذران و در نماز واجب دستانت را آن اندازه بالا مياور تا از سرت بگذرد ، گرچه در نماز مستحب و وتر اشكالى ندارد . هنگامى كه ركوع كردى برآمدگى زانوانت را با كف دستانت در بر گير و انگشتانت را از هم باز كن و پس از سر بر داشتن از ركوع ، راست بايست تا همه مفصلها به جاى خود برگردند . سپس سجده كن و پيشانيت را بر زمين بنه و كف دستانت را بر خاك بگذار و انگشتانت را به هم بچسبان و آن ها را رو به قبله قرار بده . هنگام نشستن بر سمت راست بدنت منشين ، بلكه آن را بلند كن و بر سرينت بنشين و در نمازت ، خميازه مكش ، آروغ مزن و با تمام سعى و توان ، از آن دو مانع شو و هنگامى كه عطسه كردى بگو : سپاس مخصوص خداوند است و بر سجده گاهت پا مگذار و پس و پيش مرو و در حالى كه يكى از دو پليديها ( بول و غائط ) در تو هست ، نماز مخوان و اگر در نماز فشارى احساس كردى ، نماز را رها كن ، مگر اينكه بتوانى بر آن صبر كنى بدون اينكه به نمازت زيانى برساند . و با همه دلت به خداوند روى آور تا خداوند به تو روى آورد . و وضو را كامل بگير و پيشانى را بر خاك بمال ، هنگامى كه به نمازت روى آورى ، خداوند به تو روى مى آورد و هنگامى كه روى گردانى ، خدا نيز از تو روى مى گرداند .
پینوشتها
1. منظور از پوشش در اين جا ، لزوما پرده و ديوار نيست ، بلكه هر آنچه كه حريم و مرزى براى نمازگزار پديد آورد كافى است همچون عصا و سنگ و . . .
2. سوره بقره : 193 .
3. در " كافى " و " امالى صدوق " متن روايت چنين است : " اى امت ، خداوند بيست و چهار خصلت را براى شما نپسنديده وشما را از آن ها باز داشته است ، بازى كردن در نماز . . . " .
4. در " خصال " به جاى " من نيز آن ها را نپسنديده ام " آمده است : " و خدا براى آنان نيز نپسنديده است "
5.در نقل " ثواب الأعمال " آغاز روايت نيامده است .
6.در سنن ابى داود چنين آمده است : " پس پيامبر خدا فرمود : تا آنگاه كه توان دارد نماز بخواند و هرگاه ناتوان شد ، بنشيند " .
7.در تفسير عياشى ، فقط تا " مستى خواب " آمده است و گفته خداوند درباره منافقان را ندارد
8.در نقل جعفريات ، حديث از " همانا خداوند " آغاز شده است و بخش نخست آن نيامده است
9.در مسند ابن حنبل به جاى عبارت " تا آنجا كه مى تواند آن را فرو خورد " ، عبارت " پس دستش را بر دهانش بنهد " آمده است
10.در نقل فقيه دارد : " از جمله ، مستى خواب "
11.در نقل مسند ابن حنبل چنين آمده است : " پس رها كند و بخوابد تا آنگاه كه مى داند چه مى گويد " و در يك نقل مسند ابى يعلى آمده است : " پس رها كند ، تا آنگاه كه مى فهمد چه مى گويد " و در نقل ديگرش آمده است : " پس رها كند ، تا آنگاه كه مى داند چه مى كند "
12.نقل مسند ابن حنبل چنين است : " همه زمين مسجد و پاك كننده است جز . . . "
13.در تاريخ كبير به جاى " مشغول دارد " " سرگرم سازد " آمده است ..
14.در نقل محاسن به جاى " نماز خوانده نمى شود . . . نماز خوانده نمى شود " آمده است " نماز نمى خوانيم . . . نماز نمى خوانيم " .
15.در نسخه اى از " كافى " كه در دسترس ماست " محمد بن فضل " آمده است . اما با توجه به تحقيق آيت الله خويى
- ره
- در كتابش " معجم رجال الحديث " كه مى فرمايد : در نسخه قديمى كافى و شرح آن " مرآة العقول " و نيز نقل " تهذيب الاحكام " ، محمد بن فضيل آمده است ، آن را تصحيح كرديم .
16.در متن حديث " لا تكفر " آمده است كه به دو معناست : گذاشتن دستى بر دست ديگر و خم كردن بدن هنگام ايستادن پيش از ركوع
17 ـ گويى قاضى نعمان ، مضمون حديث را نقل به معنا كرده و بيانى بر آن افزوده است.
18 ـ در متن حديث " لا تورك " آمده است . تورك دو گونه است ، يكى مستحب و ديگرى مكروه است : گونه مستحب چنين است كه بر سرين چپ مى نشيند و هر دو پايش را از زير خود ، خارج مى سازد ، پاى چپ را بر زمين و روى پاى راست را بر كف پاى چپ مى نهد و نشمينگاهش را به زمين مى رساند وتورك مكروه آن است كه در حالت ايستادن در نماز ، دستانش را بر سرين خود بگذارد كه از آن در حديث نهى شده است . ورك به بالاى ران گفته مى شود : " سرين ".
منبع: کتاب الصلاة في الكتاب والسنة، محمد محمدي رى شهری
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
