گوشه اى از راه هاى نزديك شدن به اخلاص در نيّت و عمل ، از اين قرار است :

1- توجّه به ارزش ها 
كسانى كه جنس خود را ارزان مى فروشند. يا جنس را نمى شناسند كه آهن است يا طلا، ابريشم است يا پنبه . يا مشترى را نمى شناسند، يا قيمت بازار را نمى دانند و از نرخ رايج ، بى خبرند.
قرآن ، براى آنكه انسان ، خود و اعمالش را بيهوده تباه نسازد. در هر سه زمينه راهنمايى كرده است :
امّا جنس : قرآن ، انسان را خليفه خدا و عصاره خلقت و هدف آفرينش مى داند كه ارزش والايى دارد.
امّا مشترى : خود خداوند است (1) كه اعمال شايسته انسان را مى خرد و بر خريداران ديگر، از چند جهت امتياز دارد:

الف ) گران مى خرد. (به بهاى بهشت )
ب ) كارهاى اندك را هم مى پذيرد. فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ(2)
ج ) براى نيّت هاى خير هم پاداش مى دهد.
د) كارهاى فاسد وزشت را مى پوشاند وخوبى ها را نمودار مى كند. يَا مَنْ اَظْهَر الجميلَ و سَتَر القَبيحَ

امّا نرخ : قيمت انسان ، بهشت و رضوان الهى است و هر كه خود را به كمتر از اين بفروشد ضرر كرده و به تعبير قرآن ، گنهكاران خود را باخته و ضرر كرده اند. خسروا انفسهم
و قرآن بارها از كسانى كه در مسير گمراهى اند، با تعبير فَمارَبِحَتْ تِجارَتُهُم ياد كرده ، يعنى تجارت شان ، سود نبخشيده است .
امام على عليه السلام هم مى فرمايد: لبِئسَ الْمَتْجَرُ اَنْ تَرَى الدّنيا لِنَفْسِكَ ثَمَناً(3)
چه بد تجارتى است ، اينكه دنيا را نرخ و قيمت خودت بدانى ...!
آرى ، اگر انسان به قيمت خويش آگاه باشد، حاضر نيست براى غير خدا كار كند.

2- فكر در آفرينش  

تفكّر بيشتر در آفرينش ، شناخت ما را به عظمت و قدرت خدا مى افزايد و در نتيجه ، كارها را براى او انجام مى دهيم و به اخلاص نزديك تر مى شويم .

3- توجّه به صفات خدا 

اوصاف خداى متعال را دانستن و آنها را زمزمه كردن و در ذهن ، زنده نگاه داشتن ، سبب توجّه به او و قطع نظر از غير او مى گردد و انسان را كم كم خدايى مى كند، مثلاً دقت و توجّه به اسامى و اوصاف خدا در دعاى جوشن كبير مفيد است .

4- توجّه به نعمت ها 

شناخت نعمت هاى خداوند و توجّه به آنها، انسان را شيفته خدا مى سازد و دل را خانه عشق الهى مى سازد وَالَّذينَ آمنوا اَشَدُّ حُبّاً لِلّه و از همين رو، در دعاهاى اسلامى و مناجات معصومين ، به بيان و ياد اين نعمت ها پرداخته شده است . از جمله در عاى ابوحمزه ثمالى ، امام سجّاد عليه السلام به يكايك نعمت ها اشاره مى كند:
خدايا! كوچكى بودم كه بزرگم كردى
ذليلى بودم كه عزّتم بخشيدى
جاهلى بودم كه آگاهم كردى
گرسنه اى بودم كه سيرم ساختى
برهنه اى بودم كه مرا پوشانيدى
گمراهى بودم كه هدايتم نمودى
فقير بودم ، بى نيازم كردى
بيمار بودم ، شفايم بخشيدى
گناه كردم ، پوشاندى
و... نعمت هاى فراوان ديگر. امام حسين عليه السلام هم در دعاى عرفه به ذكر نعمت هاى حق مى پردازد تا از اين راه ، عشق الهى در دل زنده شود و انسان عاشق خدا، جز براى او و رضاى خداوند، كار نكند وبه اخلاص ‍ نزديك شود.

5- توجّه به سود قطعى 

آنان كه براى دنيا و غير خدا تلاش مى كنند، شايد به مقصود برسند و شايد هم نرسند. ولى كسانى كه براى خدا و آخرت كار مى كنند، سود و نتيجه كارشان قطعى است .
قرآن مى فرمايد: وَمَنْ اءَرَادَ الاَْخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَاءُوْلََّئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُوراً(4)
هر كس در پى آخرت باشد و تلاش خود را براى آن قرار دهد در حالى كه با ايمان باشد، چنين كسانى از تلاششان قدردانى مى شود و به پاداش و آرزوى خود مى رسند.
پس تلاش و عبادت براى خدا، به يقين نتيجه بخش است .

6- توجّه به بى ارزشى دنيا 

كسانى هدف هاى دنيوى و غير الهى دارند كه دنيا در نظرشان بيش از آنچه كه بايد، ارزش دارد. در صورتى كه براى افراد بصير، دنيا در مقابل آخرت و مردم در برابر خدا، چندان ارزشى ندارد كه براى آن كار كنند. تعبيراتى در قرآن است كه بى ارزشى و فريبندگى و جلوه هاى زودگذر و غرور آفرينى دنيا را به ياد مى آورد و از دنيا، به عنوان هايى همچون : مَتاعُ الغُرور، لَعِبٌ و لَهوٌ، زَهْرة الْحياةِ الدُّنيا و مَتاعُ الدُّنيا قَليلٌ ياد مى كند. اين گونه تعبيرات ، از كسى است كه آفريدگار هستى است و به ماهيّت دنيا بهتر از ديگران واقف است . كسى مى تواند به اخلاص دست يابد كه فريفته و مفتون دنيا و علاقمند به آن نباشد.

7- توجّه به ناتوانى مخلوقات  

قدرت مطلق از آن خداست و همه كارها به دست اوست . بنابراين كسى غير از خدا شايسته آن نيست كه مورد توجّه قرار گيرد و عبادت ها براى جلب نظر غير خدا انجام شود.
به تعبير قرآن ، معبودهاى باطل ، حتّى از آفريدن يك مگس ناتوانند.(5) و نيز در ناتوانى بشر مى گويد: اگر روزى آب ها خشك شود و زمين را هر چه حفر كنيد به آن نرسيد، كيست كه براى شما آب گوارا آورد؟(6) و اگر خدا شب را براى شما هميشگى بسازد، كيست كه برايتان نور و روشنايى آورد؟ يا اگر روز را براى شما هميشگى كند، كيست كه برايتان شب آرام بخش ‍ آورد؟(7)
حتّى شريكانى كه براى خدا قرار داده شده ، نه در دنيا و نه در آخرت . كارى از آنان ساخته نيست و كسانى كه غير خدا را پرستيده اند، در قيامت به حسرت گرفتار خواهند شد، چرا كه به راضى ساختن كسانى پرداخته اند كه ناتوان و بى تاءثير بوده اند.
بعلاوه ، راضى ساختن خداى يكتايى كه سريع الرضا است ، بسى آسان تر از راضى ساختن خدايان متعدّد و معبودهاى بيشمار است و هر كس ‍ غير از خداى يكتا را در نظر داشته باشد، گرفتار دشوارى هاى بسيار است .

8- عبرت از ديگران 

بسيارى از آنان كه توجّه به غير خدا كردند و در پى معبودهاى پوشالى بودند، به سرنوشت شوم و دردناكى گرفتار شدند كه توجّه به سرگذشت عبرت آموز آنان ، مى تواند انسان را به اخلاص برساند و بى اعتبارى غير خدا را روشن مى سازد.
پسر نوح ، كه از خداوند روى گردان شد وتكيه به كوه كرد كه با رفتن بر فراز آن ، از موج و طوفان رها شود، ولى در كام امواج ، غرق شد.
قارون كه به دعوت حقّ حضرت موسى بى اعتنايى كرد و به ثروت هاى كلان خود مغرور شد، ولى زمين او را در كام خود كشيد و هيچكس از هوادارانش نتوانستند او را يارى كنند: فَمَا كَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ يَنصُرُونَهُ(8)
ثروتمندان و باغداران مرفّه بسيارى ، همه آنچه را جمع كرده بودند، گذاشتند و رفتند و از آن همه اندوخته ها، كمكى به آنان نرسيد: كَم تَرَكُوا مِن جَنّاتٍ وَ عُيون وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ(9) چه بسا باغ ها و چشمه ها و مزرعه ها و جايگاه هاى عالى را گذاشتند و رفتند.
چه بسيار رياكارانى كه مدّتى فريبكارانه ، خود را مخلص و پرهيزكار نشان دادند، ولى خدا، ماهيّت آنان را آشكار ساخت و رسوا شدند: وَ اللّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ(10) آنچه را پنهان مى كرديد، خدا آشكار مى كند.
آنان كه با ريا و تظاهر، مى خواهند كلاه سر مردم بگذارند و خدا را فريب دهند، مكر الهى دامن گيرشان مى شود و دستشان رو مى گردد. نمونه هاى فراوانى از چنين افراد را مى شناسيم . سرگذشت آنان نيز عبرت آموز است ، تا انسان اخلاص داشته باشد و از ريا وفريب ، بپرهيزد.

9- توجّه به سرانجام ريا كار در آخرت  

آنچه تاكنون گفته شد، بيشتر عواقب و نكات مربوط به دنيا بود. سيماى شرم آور و رسوايى بزرگِ رياكاران در قيامت ، بسيار دشوارتر و عبرت انگيزتر است . قرآن ، دوزخ و ويل جهنم را براى نمازگزاران رياكارى مى داند كه نسبت به نماز، سهل انگارى مى كنند.(11)
در حديث است كه در قيامت ، رياكار را با چهار نام ، صدا مى زنند: كافر، فاجر، غادر، خاسر.
كافر، از آن رو كه از جهت عقيده ، خدا را ناديده گرفته است .
فاجر، از آن جهت كه كار براى غير خدا، خروج از مرز عبوديت و بندگى و هدف آفرينش است .
غادر، به آن سبب كه با اين خصلت ، حيله گرى كرده است .
خاسر، چرا كه از نظر نتيجه ، عمرى را از دست داده و چيزى به كف نياورده است .
سپس به او مى گويند: اعمالت تباه گشت و پاداشى در كار نيست ، امروز، مزد خود را از كسانى دريافت كن كه براى رضاى آنان كار مى كردى .(12)
پس ، توجّه به حسرت رياكاران در روز قيامت ، انسان را به مرز اخلاص ‍ نزديك مى كند.

1- اشاره به آيه : ان الله اشترى من المؤ منين اموالهم و انفسهم .
2- زلزال ، آيه 7.
3- نهج البلاغه ، خطبه 32.
4- اسراء، آيه 18.
5- حج ، آيه 73.
6- ملك ، آيه 30.
7- قصص ، آيه 71 و 72.
8- قصص ، آيه 81.
9- دخان ، آيه 26.
10- بقره ، آيه 72.
11- ماعون ، آيه 5 و 6.
12- سفينة البحار، ج 1، ص 499.

منبع: کتاب پرتوى از اسرار نماز، حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتى

این مطلب را به اشتراک بگذارید :