شرایط قبولی عبادات
 

عبادات ، غير از شرايط صحّت ، شرايط قبول و كمال هم دارد. يعنى آنچه كه مراعاتش ، انسان را به قرب خدا و رشد معنوى مى رساند و در فرد و جمع ، تاءثير مى گذارد.
گاهى عبادت ، صحيح است ، ولى رشد آور نيست ، مثل دارويى كه شفابخش نيست .
گاهى عبادت ، از كيفر مى رهاند ولى ما را محبوب خدا نمى سازد.
در آيات و روايات ، شرايطى براى قبولى اعمال و عبادات بيان شده كه نمونه هايى از آنها از اين قرار است .(1)
 

1- شرط اعتقادى
2- شرط سياسى
3- شرط اخلاقى
4- شرط اقتصادى
5 شرط اجتماعى
6- شرط بهداشتى و...
 

قبل از توضيح اين موارد، تاءكيد مى شود كه انسان بايد به مسئله قبولى عبادت عنايت خاصّى داشته باشد تا از تلاش معنوى اش بهره بيشتر ببرد.
على عليه السلام مى فرمايد: كُونُوا عَلى قَبُول الْعَمَلِ اَشَدَّ عِنايةً مِنكُم عَلَى الْعَمَل (2) به قبولى عمل ، بيش از اصل عمل توجّه داشته باشيد.
انسان ممكن است براى پذيرش در جايى ، هم كارت ورود بگيرد، هم طبق مقررات ظاهرى عمل كند، ولى در مصاحبه به دلائلى مانند فساد اخلاق يا سوء سابقه يا... رد شود. عبادات هم ممكن است از نظر مقررات الهى ، درست انجام گيرد، ولى به دلايلى مورد قبول خدا نشود. مگر نه اينست كه گاهى كارهاى صحيحى از طرف افراد غير مسئول انجام مى گيرد ولى بجاى تشكّر، از آنان انتقاد هم مى شود؟! پس شرطِ قبولى كار، چيزى ديگر است . اينك به بيان آن شرايط مى پردازيم :
 

1- شرط اعتقادى : ايمان به خدا 
نداشتن ايمان ، مايه تباهى اعمال است : وَمَن يَكُفُرْ بِالاِْيمَنِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ(3)
كسانى مساجد خدا را آباد مى كنند كه ايمان به خدا و معاد داشته باشند: إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَجِدَ اللّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الاَْخِرِ(4)
و عمل صالح از زن ومرد مؤ من است كه موجب زندگى پاك مى شود: مَنْ عَمِلَ صَلِحاً مِّن ذَكَرٍ اءَوْ اءُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَوةً طَيِّبَةً(5)
كسى كه خدا را قبول ندارد، براى او هم كارى نمى كند تا انتظار پاداش ‍ داشته باشد. قرآن كريم ، اعمال كافران را همچون خاكسترى مى داند كه در يك روز طوفانى در برابر باد قرار گيرد. كه چيزى از آن باقى نمى ماند.
 

2- شرط سياسى : ولايت  
ولايت و رهبرى صحيح و آسمانى ، همه بندگان خدا و بندگى ها و نماز و حجّ و جهاد و... را در مسير الهى قرار مى دهد و به آنها جهت شايسته مى بخشد. مثل ايران امروز كه با برخوردارى از ولايت فقيه ، راه رو به رشدى را مى پيمايد. در مقابل ، كشورهاى اسلامى ديگر، با آنكه نماز و روزه و... دارند ولى بخاطر انحراف در خط سياسى و رهبرى ، در ذلّت اند.
رهبرى جامعه ، همانند راننده در يك ماشين است . اگر همه سرنشينان ، شيك و مرتب و مؤ دّب باشند ولى راننده مست باشد يا جاده منحرف باشد، سقوط در پيش است . ولى اگر راننده ، سالم و با تجربه باشد، هر چند مسافران ، كهنه پوش و نامرتب باشند، اين سفر به مقصد مى رسد.
در حديث از امام باقر عليه السلام است : مَنْ د انَ اللّهَ بعبادَةٍ يَجْهَدُ فيها نَفْسَهُ وَ لا اِمام لَهُ مِنَ اللّه فَسَعْيُهُ غَير مُقْبُولٍ(6)
كسى كه به خدا ايمان دارد وعبادت هاى طاقت فرسا هم انجام مى دهد ولى امام لايقى از طرف خدا ندارد، تلاشش بى فايده است .
اگر رهبر آسمانى بود، پرستش خدا به طاغوت پرستى كشيده نمى شد و قوانين آسمانى تبديل به خرافات نمى گرديد و نمازهاى جمعه ، با همه شكوهش ، به نفع طاغوت ها نمى انجاميد و حج ، اين مظهر قدرت و عزّت اسلام و مسلمين ، چنين بى اثر يا به سود حكام دور از اسلام تبديل نمى شد.
در حديث مى خوانيم : فَمَنْ لَم يَتَوَّلنا لَم يَرْفَعِ اللّهُ لَهُ عَمَلاً(7) هر كس ‍ ولايت و رهبرى ما را نپذيرد، خدا هم اعمال او را قبول نمى كند.
حضرت على عليه السلام فرمود: ما باب الله هستيم و راه خدا از طريق ما معرّفى و شناخته مى شود.(8)
پس شرط قبولى عبادات ، ولايت است . ولى همراهش بايد تقوا هم باشد. امام باقر عليه السلام مى فرمايد: وَ ما تَنالُ وِلايَتَنا اِلاّ بِالعَمَلِ وَالوَرَعِ(9)
در خط رهبرى ما نيست ، مگر آنانكه اهل عمل و تقوا باشد.
 

3- شرط اخلاقى : تقوا 
داستان فرزندان آدم در قرآن آمده است . هر دو قربانى كردند. قربانى يكى پذيرفته شد و ديگرى نه . خدا مى فرمايد:
إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ(10) خدا تنها از اهل تقوا مى پذيرد.
نقل كرده اند شخصى هنگام عبور از بازار، قرص نان سرقت كرد و دو انار از مغازه اى ديگر. سپس آن انار و نان را به فقير داد. به او گفتند: اين چه كارى است ؟ گفت : خداوند هر گناه را يك كيفر ولى ثواب را ده برابر پاداش مى دهد. من با آن دو نان و دو انار، چهار گناه كردم ولى به فقير كه دادم ، چهل ثواب بردم . چهار گناه از چهل ثواب كه كم شود، سى و شش ثواب باقى مى ماند. به او گفتند: پاداش ده برابر، براى كسى است كه كارش بر اساس تقوا باشد. انفاق از مال غصبى پاداش ندارد. مگر نخوانده اى كه : انما يتقبل اللّه من المتقين ...!
 

4- شرط اقتصادى : اداى حق مردم 
رسيدگى به نيازمندان و اداى حقوق محرومان به درجه اى از اهميت است كه گاهى قبولى عبادت بستگى به آن دارد. پرداختن زكات ، يا داشتن درآمد مشروع ، از اين نمونه هاست .
امام رضا عليه السلام مى فرمايد: مَنْ صَلّى و لم يُزَكِ لَمْ تُقْبَلْ صَلوتُه (11) هر كس نماز بخواند ولى زكات (و ماليات اسلامى ) نپردازد، نمازش قبول نمى شود.
در حديث ديگرى على عليه السلام به كميل مى فرمايد:
هر گاه غذاى تو از راه حلال و درآمد صحيح نباشد، خداوند، تسبيح گفتن و شكر كردن تو را قبول نمى كند.(12)
 

5 شرط اجتماعى : خيرخواهى نسبت به ديگران 
حفظ پيوندهاى اجتماعى و اخوّت ميان مسلمانان و روابط شايسته ونيكو ميان پيروان اسلام ، اهميّت بسيارى دارد. از اين رو، هر سخن و عملى كه به گسستن پيوندها و بهم زدن روابط خوب منجر شود نارواست ، غيبت ، سوء ظن ، بد خواهى ، قطع رابطه ، بد خلقى و... از اوصاف و اعمالى هستند كه موجب قبول نشدن عبادت مى شوند.
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: مَنِ اغْتابَ مُسْلِماً اَوْ مُسْلِمةً لَمْ يَقْبَلِ اللّهُ صَلاتَهُ وَ لاصِيامَهُ اَرْبَعينَ يَوماً وَلَيْلَةً اَلاّ اَنْ يَغْفِرَ لَه صاحِبهُ(13)
كسى كه غيبت زن و مرد مسلمانى را بكند، تا چهل روز نماز و روزه اش را خدا نمى پذيرد، مگر آنكه آن شخص ، او را ببخشد.
و نيز، آن حضرت فرمود: يا اَباذَر! اِياكَ وَ هِجْرانَ اَخيكَ، فَاِنَّ الْعَمَلَ لا يُتَقَبَّلُ مَعَ الْهِجْرانِ(14) اى ابوذر! از دورى و قطع رابطه با برادر دينى بپرهيز، چرا كه عمل اينگونه اشخاص پذيرفته نيست .
و امام صادق عليه السلام مى فرمايد: لا يَقْبَلُ اللّهُ مِنْ مُؤ مِنٍ عَملاً وَ هُوَ مُضْمِرٌ عَلى اَخيِه سُوءً(15) هر مؤ منى كه نسبت به برادر دينى اش ، نيّت بدى داشته باشد، خداوند عمل او را قبول نمى كند.
و امام صادق عليه السلام مى فرمايد: اِنَّ سُوء الخُلقِ يُفْسِدُ العَمَلَ كَما يُفْسِد الخِّلُ العَسَلَ(16) بد اخلاقى با مردم ، چنان عمل را فاسد مى كند، كه سركه ، عسل را.
نتيجه آنكه بد گويى از ديگران ، نيّت سوء درباره مردم ، ترك دوستى ، غيبت و امثال آن كه باعث سست شدن پيوندهاى اجتماعى مسلمانان مى شود، از موانع قبول شدن عبادات به حساب آمده است . و نمازگزار و اهل عبادت ، بايد روابط دينى مستحكمى با بندگان خدا داشته باشد، تا پرستش هايش شايستگى قبولى را دارا باشند.
 

6- شرط خانوادگى : خوشرفتارى 
آئين مقدس و متعالى اسلام ، ميان عبادت و سياست و اخلاق و اجتماع ، پيوندى منسجم ايجاد كرده است . در امور خانوادگى هم رعايت احترام و حقوق متقابل زن و شوهر را چنان مهم دانسته كه بى توجهى به آن گاهى باعث قبول نشدن عبادات مى گردد. و قطع پيوندهاى زمينى ، به قطع پيوند آسمانى مى انجامد.
در اين زمينه پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله فرموده است : مَنْ كانَ لَهُ اِمْرئةٌ تُوذيهِ لَم يَقْبَلِ اللّهُ صَلاتَها وَ لا حَسَنَةً مِنْ عَمَلِها... وَ عَلَى الرَّجُل مِثْلُ ذلِكَ(17) هر كس زن بد رفتار و اذيت كننده اى داشته باشد، خداوند نماز و كارهاى نيك آن زن را نمى پذيرد. (مرد نيز همچنين است )
نه تنها بد رفتارى زن با شوهر يا برعكس ، اين اثر را دارد، حتى نگاه خشم آگين به پدر و مادر هم مانع قبول عبادت است .
امام صادق عليه السلام فرمود: مَنْ نَظَر اِلى اءبَويهِ نَظَرَ ماقتٍ وَ هُما ظالِمانِ لَهُ لَم يَقْبَلِ اللّهُ لَهُ صَلاةً(18)
نماز فرزندانى كه با خشم به پدر و مادر خود نگاه مى كنند قبول نمى شود. گرچه والدين ، نسبت به آنان كوتاهى و ظلمى كرده باشند.
آرى ... وقتى ما از نردبان نماز، به معراج مى رويم كه پايه هاى آن ، روى زمين محكمى باشد. ولى اگر روى يخ لغزنده يا زمين سُست قرار داده شود، بالا رفتن را مشكل يا غير ممكن مى سازد. كمال معنوى در سايه عبادات ، آن هم با حسن رفتار و روابط شايسته اجتماعى حاصل مى شود. مسائل ديگرى هم در روايات بيان شده كه مانع قبولى اعمال است ، مانند شراب خوردن و غير آن . البته نبايد تصوّر شود كه حال كه خدا قبول نمى كند، پس نماز نخواند و روزه نگيرد و... بلكه اينگونه روايات ، نشان دهنده صعف عمل و كم ارزشى آن بخاطر رفتار و خصلت هاى ناشايست عبادت كننده است .

نشانه قبولى عبادات
قرآن ، ثمره نماز را، باز داشتن از فحشاء و منكر مى داند إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنكَرِ(19)
و اين خاصيّت ، مغز و محتواى اصلى نماز و نشان قبولى اعمال و عبادات است . هسته بى مغز، رشد نمى كند و ثمر نمى دهد. نماز بدون بازداشتن از بدى ها، همان عبادت بى محتواست .
امام صادق عليه السلام در بيان اين نشانه ، مى فرمايد: مَنْ اَحَبّ اَنْ يَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلاتُه اَمْ لَمْ تُقْبَل ، فَلْينظُر هَلْ مَنَعتْهُ صَلاتُه عَنِ الْفَحشاءِ وَالمنكر؟ فَبقَدرِ ما ضَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنه (20)
هر كس دوست دارد بداند نمازش قبول شده يا نه ، ببيند كه آيا نمازش او را از گناه و زشتى باز داشته يا نه ؟ پس به هر قدر كه نمازش او را از گناه باز داشته ، به همان اندازه نمازش قبول شده است .

1- با تشكر از برادر عزيز حجة الاسلام آقاى وحيدى كه اين دسته بندى ، با الهام از اوست .
2- بحارالانوار، ج 71، ص 173.
3- مائده ، آيه 5.
4- توبه ، آيه 18.
5- نحل ، آيه 97.
6- وسائل الشيعه ، ج 1، ص 90.
7- كافى ، ج 1، ص 430.
8- كافى ، ج 1، ص 193، و 145.
9- كافى ، ج 2، ص 75، و بحارالانوار، ج 71، ص 187.
10- مائده ، آيه 27.
11- بحارالانوار، ج 96، ص 12.
12- سفينة البحار، ج 1، واژه حلّ.
13- جامع السعادات ، ج 2، ص 234.
14- مكارم الاخلاق ، ص 554 (به نقل از الحياة ، ج 1، ص 236).
15- اصول كافى ، ج 2، ص 361.
16- اصول كافى ، ج 2، ص 321.
17- وسائل الشيعه ، ج 14، ص 116.
18- اصول كافى ، ج 2، ص 349.

19- عنكبوت ، آيه 45.
20- بحارالانوار، ج 82، ص 198.

منبع: پرتوى از اسرار نماز، حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :