در فرهنگ اسلام ، عبادت فراتر از نمونه هايى چون نماز و روزه است . همه كارهاى شايسته اى كه به نفع مردم نيز باشد، عبادت است . به برخى از كارها كه در اسلام ، عبادت به حساب آمده ، اشاره مى كنيم :
 

1- تفكر در كار خدا 
امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
لَيْسَت الْعبادَةُ كَثرَةَ الصَّلوةِ والصَّومِ، اِنَّما اَلْعِبادَة التفَّكُّرُ فى اَمرِاللّهِ(1) عبادت ، زياد نماز خواندن و روزه گرفتن نيست ، همانا عبادت ، انديشيدن در امر خداست .
تفكرى كه انسان را به خدا نزديك و آشنا سازد عبادت به حساب آمده است .
 

2- كسب و كار 
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود:
اَلْعِبادَةُ سَبْعُونَ جُزْءً اَفْضَلُها طَلَبُ الْحَلالِ(2) عبادت ، هفتاد بخش ‍ است ، برترين آنها طلب حلال و به دنبال روزى رفتن است .
 

3- آموختن دانش  
پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله فرمود:
مَنْ خَرَجَ يَطْلُبُ باباً مِنَ الْعِلْمِ لِيَرُدَّ باطلاً الَى الحقِّ و ضالاً اِلَى الهُدى كانَ عَمَلهُ كعبادةِ اربعين عاماً(3) كسى كه از خانه به دنبال آموختن دانش بيرون برود، تا با آن ، باطلى را ردّ كند و گمراهى را به هدايت بكشد. كار او همچون چهل سال عبادت است .
 

4- خدمت به مردم 
روايات بسيارى است كه خدمت به مردم و رسيدگى به مشكلات آنان را از بسيارى از عبادت ها و حجّ مستحب ، به مراتب برتر به حساب آورده است . به قول سعدى :
عبادت به جز خدمت خلق نيست
به تسبيح و سجاده و دلق نيست
 

5 انتظار حكومت عدل جهانى 
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اَفْضَلُ الْعِبادَةِ اِنْتِظارُ الْفَرَجِ(4) انتظار فرج وگشايش (با آمدن امام زمان عليه السلام ) برترين عبادت است .
روشن است كه انتظار مثبت و سازنده كه زمينه سازى و تلاش براى دولت عدل مهدى عليه السلام را نيز به همراه داشته باشد.
پس رنگ و صبغه الهى دادن به كارها، بر ارزش آنها مى افزايد وآنها را عبادت وگاهى برتر از عبادت مى سازد. نيّت صحيح ، اكسيرى است كه هر فلز بى ارزش را، طلا مى سازد وكارهايى كه با نيّت تقرّب به خدا انجام گيرد، عبادت مى شود. بااين حساب ، مى توان گفت ابعاد ونمونه هاى عبادت ، قابل شمارش نيست وحتّى نگاه پر مهر به پدر ومادر، نگاه به چهره علما، نگاه به قرآن و كعبه و رهبر عادل يا برادر دينى هم عبادت است .(5)
 

چگونه عبادت كنيم ؟ 
روش عبادت را بايد از قرآن و عترت آموخت . آنگونه كه آدرس هر خانه را بايد از صاحب خانه گرفت . آيات قرآن و احاديث معصومين ، بهترين عبادت را كدام مى دانند و چه اوصافى براى آن مى شمارند؟ جواب را بايد از قرآن و عترت دريافت . پس مرورى به كلمات اولياء دين مى كنيم :
 

1- آگاهانه 
در حديث است :
رَكْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَيرٌ مِن سَبْعينَ رَكْعَةً مِن جاهِلٍ(6) دو ركعت نماز عالم ، بهتر از هفتاد ركعت نماز جاهل است .
و رسولخدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است : از نماز، آن قسمتى مورد قبول است كه انسان بر اساس تعقّل و آگاهى بخواند.(7)
در حديث ديگر است : اَلْمُتِعَبَّدُ عَلى غَيرِ فِقْهٍ كَحِمار الطّاحُونِة (8)
عابدى كه از روى فهم ودرك عبادت نكند، همچون الاغ آسياب حركت مى كند ولى در جا مى زند وپيش نمى رود.
نماز آگاهانه آنست كه انسان بداند چه مى كند، چه مى گويد، با كه صحبت مى كند، حضور قلب و توجّه به خدا داشته باشد. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: دو ركعت نماز با توجّه ، از شب زنده دارى غافلانه بهتر است .(9)
قرآن مى فرمايد: لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلَو ةَ وَاءَنْتُمْ سُكَرَى حَتَّى تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ(10) در حال مستى سراغ نماز نرويد، تا بدانيد كه چه مى گوييد.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
هر كه دو ركعت نماز بخواند و بداند با كه سخن مى گويد و چه مى گويد، گناهانش بخشيده مى شود.(11)
 

2- عاشقانه 
آنگونه كه بيمار، از غذاى لذيذ، لذّت نمى برد، عبادت كنندگان بى شوق هم ، لذّتى از پرستش نمى برند. عبادت بايد همراه محبت و عشق و نشاط و لذّت باشد، نه همراه كسالت و بيحالى و افسرده دلى .
نشاط در عبادت ، امتيازى است كه انسانهاى شيفته دل از آن برخوردارند. زمينه آن را هم بايد با معرفت و توجّه بدست آورد. عبادت زورى و تحميلى ، بى نتيجه است .
امام صادق عليه السلام فرمود:
لا تُكْرِهُوا اِلى اَنْفُسِكُم الْعِبادَة (12) عبادت را به خودتان تحميل نكنيد.
آنگونه كه براى ديدار يك شخصيت محبوب و بزرگ ، نشاط و شوق مى يابيم ، براى ديدار با خدا و پرستش در آستان او هم بايد قلبى مشتاق و با نشاط بيابيم . اولياء دين و معصومين عليهم السلام چنان شيفته لحظه ديدار با خدا بودند و چنان عاشقانه نماز و عبادت داشتند كه شگفت آور است (به نمونه هايى در بحث هاى بعد اشاره مى شود).
 

3- خالصانه 
گوهر خلوص ، به عبادت ها ارزش و اعتبار مى بخشد و عبادتى كه خالص ‍ براى خدا نباشد و ريا، نفاق و شهرت طلبى و عوام فريبى باشد، فاقد ارزش ‍ است و نزد خداوند هم پذيرفته نيست .
قرآن مى فرمايد: وَلاَ يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ اءَحَدَا(13)
(هر كه به خدا و قيامت ايمان دارد) كسى را در عبادت ، شريك خدا نسازد.
امام رضا عليه السلام فرمود: مَنْ شَهَّرَ نَفْسَهُ بالْعِبادَةِ فَاتَّهَمُوهُ عَلى دينِه (14)
هر كس با طرح عبادت خويش در جامعه ، خود را مشهور مى كند، نسبت به دين او بدبين باشيد.
چنين كسانى از دين ، دامى براى فريب مردم مى سازند. عبادت بى اخلاص ، همچون جسم بى جان و پيكر بى روح است . و به تعبير قرآن ، مردم فرمان نيافته اند مگر آنكه با دينى خالص خدا را بپرستند: وَمَآ اءُمِرُوَّاْ إِلا لِيَعْبُدُواْ اللّهَ مُخْلِصِينَ لَّهُ الدِّينَ(15)
 

4- خاشعانه 
خشوع ، آن توجّه قلبى به پروردگار و داشتن حالتى است كه مناسب با عظمت خداوند است . پرستش خدا بايد همراه با قلبى سرشار از احساس ‍ عظمت خدا و كوچكى و نياز در مقابل او باشد. قرآن ، در وصف مؤ منان رستگار، خشوع در نماز را بيان مى كند: الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَشِعُونَ(16)
اين خشوع قلبى ، بايد سراسر وجود اهل عبادت را فرا بگيرد. راه بدست آوردن آن ، اينست كه نمازگزار، چنان عبادت كند كه گويا خدا را مى بيند و ذلت و كوچكى خويش را در برابر قدرت و عظمت او حسّ كند.
در حديث است : اُعْبُدُاللّهَ كَاَنَّكَ تَراه (17)
خدا را چنان عبادت كن كه گويا او را مى بينى .
در حديث ديگر است : فَصَلِّها لِوَقتِها صَلاةَ مُوَدِع (18)
نماز را در وقتش چنان بخوان ، كه گويا آخرين نماز توست و تو از نماز و دنيا خداحافظى مى كنى .
5 مخفيانه 
انسان ، مصون از دام هاى شيطان نيست و عبادت هاى عابد، چه بسا با عُجب و ريا و خودنمايى تباه مى شود. راه غلبه بر اين آفت ، عبادت هاى پنهانى است .
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اَعْظَمُ الْعِبادَةِ اَجْراً اَخْفاها(19)
پاداش عبادتى بيشتر است كه مخفى تر باشد.
البته اين در مواردى است كه خود اسلام ، دستور به عبادت هاى علنى (مثل نماز جماعت و جمعه و حجّ) نداده باشد، چرا كه نماز جماعت در مسجد، برتر از نماز فرادى در خانه است . عبادت مخفيانه بسيارى اوقات ، جلوى ريا و تباه شدن عبادت را مى گيرد.

1- ميزان الحكمه ، ج 7، ص 542.
2- وسائل الشيعه ، ج 12، ص 11.
3- محجة البيضاء، ج 1، ص 19.
4- نهج الفصاحه ، جمله 409.
5- سفينة البحار، كلمه نظر.
6- سفينة البحار، كلمه عبد.
7- محجة البيضاء، ج 1، ص 366.
8- سفينة البحار، عبد.
9- بحارالانوار، ج 84، ص 259.
10- نساء، آيه 43.
11- وافى ، ج 2، ص 10.
12- اصول كافى ، ج 2، ص 83.
13- كهف ، آيه 110.
14- بحارالانوار، ج 70، ص 252 ؛ وسائل الشيعه ، ج 1، ص 58.
15- بيّنه ، آيه 5.
16- مؤ منون ، آيه 3.
17- مصباح الشريعه ، ص 8.
18- بحارالانوار، ج 84، ص 223.
19- بحارالانوار، ج 70، ص 251.

منبع: پرتوى از اسرار نماز؛ حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محسن قرائتى

این مطلب را به اشتراک بگذارید :