مقدمه
عبادت و راز و نياز با معبود، آن هم در دل شب ، براى ((اهل دل )) لذتى فوق العاده و غير قابل وصف دارد!
آنان كه توفيق شب زنده دارى نصيبشان گشته و قطره اى از محبت پروردگار بر مشام جانشان رسيده است تمام دنيا و آنچه در آن است ، در نظرشان حقير است .
سيدالساجدين امام زين العابدين در مناجات با حضرت حق ، عرضه مى دارد: ((اى معبود من ! كيست كه شيرينى محبتت را چشيده باشد و آنگاه از تو رويگردان گشته و ديگرى را به جاى تو مقصد و محبوب خود قرار دهد؟
و كيست كه با قرب تو مانوس گشته باشد و آنگاه آرزوى دل به ديگرى بستن و به غير تو پيوستن را به سر ضمير خويشتن راه دهد))(1)
آرى هنگام ((شب )) براى خلوت با ((محبوب )) و راز دل گفتن با ((معبود)) و قرار دادن جان در رهگذر نفحات الهى است و تقرب يافتن به پروردگار و عرض نياز عاشقانه به درگاه خدا بهترين فرصت است .
رمز موفقيت همه انبيا و اوليا و صلحا و علما مناجات در دل شب بوده است ، اكثر عنايات ربانى بر انبيا عظام در سحرگاهان روى داده است .
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) در دل شب مبعوث گرديد و در دل شب به معراج رفت . حضرت موسى (عليه السلام ) در چهل شب ، در وادى طور به لقا پروردگار نايل شد.
آرى عاشقان حضرت حق ، پيوسته انتظار مى كشند كه وقت شب فرا رسد و پرده ظلمت شب بين آنان و ديگران حائل گردد تا خلوتخانه انس با حضرت معبود تشكيل دهند.
 

بخش اول : در فضيلت ، احكام و آداب نماز شب
 

فصل اول : نماز شب از ديدگاه قرآن
 

1- و من الليل فتهجد به نافلة لك عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا(2)
در هنگام شب برخيز و نماز بخوان و قرآن قرائت كن باشد كه پروردگارت به تو مقام محمود و ستودگى عطا فرمايد.
مفسرين در تفسير مقام محمود مى گويند: اين مقام شفاعت است و عده اى ديگر گفته اند اين مقام مقامى است كه در بهشت به تو داده خواهد شد.
2- امن هو قانت اناء الليل ساجدا و قائما يحذرالاخره و يرجوا رحمة ربه (3)
آيا انسان ناسپاس بهتر است يا كسانى كه در دل شب سجده مى كند و خداى را سپس مى گويد، و قنوت خوان است و او از وحشت عذاب آخرت به اميد رحمت خداوند بر پا مى ايستد و نماز مى خواند.
3- كانو قليلا من الليل ما يهجعون و بالاسحارهم يستغفرون (4)
آن پرهيزگارانى كه بى گمان در بهشت مكان داده شده اند آنهايى هستند كه شبها كم مى خوابند و سحرگاهان به استغفار و طلب آمرزش مى پردازند. اين عابدان شب زنده دار شب را كم مى خوابند و به عبادت مشغول مى شوند، اما به عبادت خود مغرور نيستند و در هنگام سحر از خداوند طلب آمرزش ‍ مى كنند.
4- تتجافى جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ينفقون (5)
آنها پهلوهاى خود را از بستر گرم بر مى گيرند، و از خوابگاه خوش دورى مى گزينند و خالق و رب خويش را مى خوانند و از ترس گناهان خويش به رحمت او چشم مى دوزند و از آن چيزى كه خدا قسمت كرده و روزيشان نموده است انفاق مى كنند.
5- ان ناشئة الليل هى اشد وطا و اقوم قيلا(6)
خواندن آيات و نماز و راز و نياز كردن با خداوند و هم صحبت شدن با او در دل شب استوارتر و بهتر است .
6- و من الليل فاسجد له و سبحه ليلا طويلا(7)
و در پاسى از شب او را سجده و او را شب هاى دراز به پاكى ستايش نما.
7- و اذكر اسم ربك بكرة و اصيلا(8)
نام خدا و رب و پروردگارت را هر بامدادان و هر شامگاهان ياد كن .
8- الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين و المستغفرين بالاسحار(9)
اين بندگان ، صابر و شكيبا در بلايا و سختى ها، راست گفتار و فرمانبر در هر حال و انفاق كنندگان از اموال و آمرزش خواهان در سحرگاهان .
پس بندگان واقعى خداوند هم صابرند و هم صادق هم فرمانبر از امر خدايند و هم انفاق كننده و هم استغفار كننده در سحرگاهان و ما مى دانيم در نماز شب و در نماز وتر مستحب است هفتاد بار استغفار شود.
9- ليسوا سواء من اهل الكتاب امة قائمة يتلون ايات الله اناء الليل و هم يسجدون (10)
اهل كتاب همه يكسان نيستند، بلكه عده اى از آنها هستند كه قيام به حق و ايمان مى كنند و پيوسته در اوقات شب آيات خداوند را تلاوت مى نمايند در حالى كه سجده مى نمايند.
10- والذين يبيتون لربهم سجدا و قياما(11)
و آنان كه براى رضاى پروردگار خويش شب ها يا در حال سجده هستند و يا اينكه ايستاده اند آنها شب را تا به صبح بيدارند و خدايشان را عبادت مى كنند.
11- قم الليل الا قليلا نصفه اوانقص منه قليلا(12)
بر خيز شب (براى عبادت و نماز) مگر اندكى (كه در اين اندك فقط بخواب ) نيمى از آن را يا كم كن از آن اندكى .
12- ((والشفع و الوتر(13) ))
سوگند به شفع و سوگند به وتر.
كلمات شفع و وتر را معانى مختلفى كرده اند كه از جمله معانى ، شفع اشاره به نماز دو ركعتى و وتر نماز يك ركعتى در اين فريضه الهى است .
 

فصل دوم : نماز شب در احاديث معصومين (عليه السلام )
 

الف : اهميت نماز شب

1- محبوبترين چيزها در نظر پيامبر (صلى الله عليه و آله )
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : الركعتان فى جوف الليل اءحب الى من الدنيا و ما فيها(14)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: دو ركعت نماز در شب پيش من از دنيا و آنچه در آن است محبوتر است .
2- سفارش جبرئيل (عليه السلام ):
عن النبى (صلى الله عليه وآله ) قال : ما زال جبرئيل يوصينى بقيام الليل حتى ظنت اءن خيار امتى لن يناموا من الليل الا قليلا. و قال : اشراف امتى حمله القرآن و اصحاب الليل (15)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود هميشه جبرئيل مرا به خواندن ((نماز شب )) سفارش مى كرد. تا آنجا كه گمان كردم خوبان امتم شب را مگر اندكى نمى خوابند.
و نيز فرمود: شريفترين امت من اهل قرآن و شب زنده دارند.
3- زينت آخرت :
عن الامام الصادق (عليه السلام ) قال : ان الله عزوجل قال : المال و البنون الحياة و ان الثمانى ركعات يصليها العبد آخر الليل زينة الاخرة (16)
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: خداوند متعال فرمود: ثروت و فرزندان زينت دنيا است ولى هشت ركعت نمازى كه آدمى در آخر شب مى خواند زينت آخرت است .
4- شرف مومن
عن الامام الصادق (عليه السلام ) قال : شرف المومن صلوته بالليل و عزه كف الاذى عن الناس .(17)
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: شرف مومن ، نماز شب اوست و عزت او خودارى از آزار مردم .
5- چراغ قبر
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : صلوة الليل سراج لصاحبها فى ظلمة القبر(18)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: نماز شب براى صاحبش چراغى مى شود در تاريكى قبر.
6- لقا پروردگار
عن الامام حسن عسكرى (عليه السلام ) قال : ان الوصول الى الله عزوجل سفر لا يدرك الا بامتطا الليل .(19)
امام حسن عسكرى (عليه السلام ) فرمود: رسيدن به قرب و لقا پروردگار عزوجل سفرى است كه جز با مركب ((تهجد شب )) پيمودن راه به مقصد ممكن نيست .
7- نور مومن در قيامت
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : سبب النور فى القيامه ، الصلوة فى جوف الليل .(20)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: نور مومن در روز قيامت ، نماز در دل شب مى باشد.
8- مباهات فرشتگان
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : اذا قام العبد من لذيذ مضجعه و النعاس فى عينيه ليرضى ربه - جل و عز - بصلوة ليله باهى الله به ملائكته ، فقال : اما ترون عبدى هذا، قدم قام من لذيذ مضجعه الى صلاه لم افرضها عليه ، اشهدوا انى قد غفرت له (21)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: هنگامى كه بنده از خوابگاه لذت بخش خود براى اقامه نماز شب به خاطر جلب خشنودى خدايش برخيزد در حالى كه بقاياى خواب در چشمانش مى باشد، خداوند بر فرشتگان مباهت ميكند و درباره او مى فرمايد: آيا نمى نگريد اين بنده ام را كه از خواب شيرين خود دست برداشته و به نمازى كه بر او واجب نكرده ام برخاسته است ؟! گواه باشيد كه من او را آمرزيدم .
9- بيدار كردن ديگران
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : رحم الله رجلا قام من الليل فصلى و اءيقظ امراءته فصلت فان اءبت نضح فى وجهها الماء. رحم الله . امراءة قامت من الليل فصلت و اءيقظت زوجها فان ابى نضحت فى وجهه الما.(22)
پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: خدا رحمت كند مردى را كه شب از خواب برخيزد و نماز شب بخواند و همسرش را نيز بر اين عمل تشويق نمايد و اگر بيدار نشد (با اجازه قبلى او) به صورت وى آب بپاشد و او را بيدار كند و خدا بيامرزد زنى را كه در شب برخيزد و نماز شب بخواند و شوهرش را نيز بدين عمل وادار كند و اگر از جاى برنخواست (بااذن قبلى او) آب به صورتش بپاشد تا او را بيدار كند.
10- خوابيدن به نيت نماز شب
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : ما من عبد يحدث نفسه بقيام ساعة من الليل فينام عنها الا كان نومه صدقة تصدق الله بها عليه و كتب له اءجر ما نوى (23) پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: كسى كه به نيت بيدار شدن براى نماز شب بخوابد خواب او نوعى صدقه بشمار مى آيد و خداوند متعال براى او پاداش نماز شب را مقرر مى دارد.
11- غرفه هاى بهشتى
عن النبى (صلى الله عليه و آله ) قال : ان فى الجنة غرفا يرى ظاهرها من باطنها من ظاهرها يسكنها من امتى من اءطاب الكلام و اءطعام و اءفشى السلام و اءدام الصيام و صلى بالليل و الناس نيام (24)
پيامبراكرم (صلى الله عليه و آله ) فرمود: در بهشت غرفه هايى است كه داخل آن از بيرون پيدا است و نيز بيرون آن از درون نمايان است و در آن افرادى از امت من اسكان مى يابند كه سخن شايسته بر زبان مى آورند، و به اطعام طعام مى پردازند، و بر ديگران آشكارا اسلام مى كنند، هميشه روزه دارند و در شب هنگام ، آنگاه كه همگان بخوابند به نماز شب برمى خيزند.
12- پاداشى كه در قرآن به چشم نمى خورد:
عن الامام صادق (عليه السلام ) قال : ما من عمل حسن يعمله العبد الا و له ثواب فى القران الا صلاة الليل ، فان الله لم يبين ثوابها لعظم خطرها عنده فقال : تتجافى جنوبهم عن المضاجع ...فلا تعلم نفس ما اخفى لهم من قره اءعين جزاء بما كانوا يعملون .(25) (26)
امام صادق (عليه السلام ) فرمود: پاداش همه اعمال نيك در قرآن آمده است . جز نماز شب و ثواب نماز شب را خدا به جهت عظمت آن بيان نكرده ، و تنها در مدح اهل نماز شب فرمود: ((آنان در نيمه هاى شب از خوابگاه خود بر مى خيزند...)) پس هيچ كس نمى داند چه نوع پاداش ‍ ارزشمندى براى او بجهت اين كردارهاى نيكى كه انجام داده ، در نظر گرفته شده است .(27)

1- مناجات المحبين از مناجات خمس عشرة ، مفاتيح الجنان ، ص 124.
2- سوره الاسراء، آيه 79.
3- سوره الزمر، آيه 9.
4- سوره ذاريات ، آيه 17.
5- سوره سجده ، آيه 16
6- سوره مزمل ، آيه 6.
7- سوره دهر، آيه 26.
8- سوره دهر، آيه 25.
9- سوره آل عمران ، آيه 17.
10- سوره آل عمران ، آيه 112.
11- سوره فرقان ، آيه 64.
12- سوره المزمل ، آيه 2.
13- سوره الفجر، آيه 3.
14- وسايل الشيعه ، ج 1، ص 516 / بحارالانوار، ج 87، ص 148.
15- بحار الانوار، ج 87،ص 139 / من لايحضره ، ج 4،ص 13.
16- بحارالانوار، ج 83، ص 126 / ثواب الاعمال ، مترجم ، ص 97.
17- بحارالانوار، ج 87، ص 141.
18- شب مردان خدا،ص 24.
19- بحارالانوار، ج 78 ص 380.
20- تفسير على بن ابراهيم قمى ، ج 2، ص 25. شب مردان خدا، ص 24.
21- بحار الانوار، ج 87،ص 156.
22- ميزان الحكمه ، ج 5،ص 418.
23- ميزان الحكمه ، ج 5،ص 423.
24- نورالثقلين ، ج 3،ص 263.
25- بحارالانوار، ج 8،ص 126.
26- سوره سجده ، آيه 17.
27- بحارالانوار، ج 8، ص 126.

منبع: کتاب سجاده عشق در فضيلت نماز شب، محمدمهدى عليقلى

این مطلب را به اشتراک بگذارید :