سعى كنيد بفهميد كه نمازتان در محضر خداست. اشراق قلبى: «أَقِم الصلوةَ لِذِكرى»(1)؛ خطابِ خدا به موسى است كه اى موسى، غرضت از نماز ياد من باشد.

غفلت با ذكر سازگار نيست، كسى كه در تمام نماز غافل است، چگونه اقامه نماز كرده، «يا أَيُّها الَّذين آمنوا لاتَقْرَبُوا الصلوةَ وأنتم سُكارى حتى تَعْلموا ما تقولون»(2)؛ اى مؤمنين در حالت مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مىگوييد.

سَكران كسى است كه غرق هُمُوم وافكار دنيوى است وكسى كه دلش جاى ديگر است، چگونه مىفهمد كه چه مىگويد. رسول خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود: «مَن لم تنهَ صلاتُهُ عَنِ الْفَحْشاء والْمُنْكر لم تَزِدْهُ مِنَ اللّهِ اِلاّ بُعداً»؛ نماز غافل صاحبش را از فحشا باز نمىدارد، واصلاً نمىفهمد چه مىگويد لذا نمازش هم جز دورى از خدا نيست. هم چنين رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود: «كَم مِن قائمٍ حظُّهُ مِن صَلاتِه التَّعب والنّصب»؛ يعنى بسيارى از نمازها جز رنج وزحمت براى نمازگزار چيزى نيست.

وقال رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم): «ليس لِلْعَبْد مِنْ صلاته الاّما عقل»؛ بهره بنده از نمازش همان است كه تعقّل كرده كه اين با غفلت نمىسازد.

«إنّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الفَحشاءِ والْمُنْكَر ولَذِكرُ اللّهِ اَكبرُ واللّه يَعلمُ ما تَصْنَعون»(3)؛ يعنى نماز بايد انسان را از شهوت وزشتكارى باز دارد وياد خدا بالاترين ذكر است وخدا به اعمال شما آگاه است و رُوى مسنداً عن النبى (صلّى الله عليه وآله وسلّم) إنه قال: «إنّ العبد لَيُصَلّى الصلاةَ لايُكْتَبُ له سُدُسُها ولاعُشرها وإنما يُكْتَب للعبد مِن صلاتِه ما عَقَلَ مِنها»(4)؛ واز پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) روايت شده كه فرمايد: از نمازى كه بنده مىخواند يك ششم ويك دهم عايدش نمىشود، مگر آن‏چه تعقّل كرده است.

اين توجه براى غالب مردم در تمام نماز غير ممكن است، مگر لحظه يا لحظاتى وآن هم حال تكبيرة‏الاحرام، مگر اَوْحَدى از مصلّين. واين حضور قلب روح نماز است.

اگر نه روى دل اندر برابرت دارم *** من اين نماز حساب نماز نگذارم

زعشق روى تو من رو به قبله آوردم *** وگرنه من زنماز و زقبله بيزارم

مرا غرض زنماز آن بود كه پنهانى *** حديث درد فراق تو با توبگزارم

وگرنه اين چه نمازى بود كه من بىتو *** نشسته روى به محراب و دل به بازارم

نماز خوان به صفت چون فرشته ماند ومن *** هنوز در صفت ديو و دد گرفتارم

كسى كه جامه به سگ برزند نمازى نيست *** نماز من به چه ارزد كه در بغل دارم

ازين نماز نباشد به جز كه آزارت *** همان به آن كه ترا بيش از اين نيازارم

ازين نماز ريايى چنان خجل شده‏ام *** كه در برابر رويت نظر نمىآرم

اشارتى كه نمودى به شمس تبريزى *** نظر به جانب ما كن غفور وغفّارم

«مولوى»

وعن عائشة قالت: «كان رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) يُحدِّثنا ونُحدِّثُه، فإذا حَضَرتِ الصلاة فكأنّه لم يعرفنا ولم نعرفه اشتغالاً بعظمة اللّه»(5)؛ يعنى همسر پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) گفت: عادت حضرت اين بود كه ما با حضرت گفت وگو مىكرديم، به مجرّد اين كه وقت نماز مىشد، گويى حضرت ما را نمىشناخت وما اورا نمىشناختيم، از بس مشغول عظمت خدا بود.

توجّه قلب به حق

همين طور كه صورت را تا از همه جا نگردانيد، رو به قبله نمىشود، هم چنين قلب را تا از ما سوى نگردانيد، روبه خدا نمىشود(6).

تركتُ للناس دنياهم ودينَهم *** شُغلاً بذكرك يادينى ودنيايى

«رجالٌ لاتُلهيهِم تجارةٌ ولا بيعٌ عن ذِكر اللّهِ وإقامِ الصلوةِ وإيتاءِ الزكوة»(7) وقال بعض الصحابة: «يحشر الناس يوم القيامة على مِثال هيئتهم فى الصلاة، من الطمأنينة والْهُدُوء (سكون) ومِن وجودِ النعيم بها واللذة»(8)؛ يعنى بعضى از صحابه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) گفتند: مردم در قيامت، به شكل و هيأت نمازشان محشور مىشوند از آرامش و سكونت و لذّت و حضورى كه عايدشان گرديده است.

حضور القلب فى الصلوة

«لا تقربوا الصلوة وأنتم سكارى»(9)؛ وإذا كانت الصلوة لِلذّكر فكيف يسع فيه النسيان؟ والسّكران: يقول الشىء لا بحضور عقلٍ، وكذلك الغافل الذى يصلّى لا بحضور القلب فهو كالسّكران وقيل فى غرائب التفسير فى قوله تعالى لموسى: «فاخلع نَعْلَيك إنّك بالواد المقدس طوى»(10): همّك بامرأتك وغنمك) فالاهتمام بغيراللّه سُكْر فى الصلوة.

وقيل: إن أصحاب رسول‏اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) كانوا يرفعون أبصارهم يمينا وشمالاً، فلمّا نزلت: «الذين هم فى صلوتهم خاشعون»(11). جعلوا وجوههم حيث يسجدون وما رُئى بعد ذلك أحدٌ منهم ينظر إلاّ إلى الأرض.

وقال رسول‏اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم): «تَعَوَّذوا باللّه مِنْ خشوع النفاق، وقيل: وما خشوع النفاق قال: خشوع البدن ونفاق القلب»(12).

واعلم أن المداومة على تذكّر شيء ومعاودة اسمه، توجب وصاله: ولهذا قيل:

العبادة باعثة للمحبّة، والمحبّة باعثة للرؤية.

وعن أبى عبداللّه (عليه السلام): «إنّ العبد يرفع رغبته إلى مخلوق، فلوأخْلَصَ نيّته للّه لاََتاه الذى يريد فىأسرع من ذلك»(13).

(1). طه (20) آيه 14.
(2). نساء (4) آيه 43.
(3). عنكبوت (29) آيه 45.
(4). محجة البيضاء، ص368.
(5). محجة البيضاء، ج1، ص350.
(6). شرح اصول كافى، ص90.
(7). نور (24) آيه 37.
(8). محجة‏البيضاء، ج1، ص373.
(9). نساء (4) آيه 43.
(10). طه (20) آيه 12.
(11). مؤمنون (23) آيه 2.
(12). تفسير صدرا، ج3، ص246.
(13). همان، ج7، ص261.

منبع: کتاب اسرار الصلاه یا معراج عشق، مهدی سمندری نجف آبادی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :