جمعه در لغت

اهل لغت، جمعه را اين‏گونه معنا كرده ‏اند:

الجمعة: الاجتماع الألفة المجموعة؛

جمعه به‏ معناى مجموعه ‏اى به هم پيوند خورده و هماهنگ مى‏ باشد.

در لغت فارسى، جمعه را «آدينه» مى‏گويند. در مورد علت نام‏گذارى «جمعه» گفته ‏اند:

نام اوليه جمعه، «عروبة» بوده است، سپس به تدريج، اين روز «جمعه» ناميده شد. علامه طباطبائى مى‏ نويسد:

وكان يسمّى أوّلاً يوم العروبة ثمّ غلب عليه اسم الجمعة؛[1]

ابتدا روز جمعه، «عروبة» نام داشت، سپس نام جمعه بر آن غلبه يافت.

در روز «عروبة» مردم در معابد، جهت انجام دادن نيايش‏هاى ويژه ‏اى، اجتماع مى ‏كردند.

راغب در مفردات مى‏ نويسد:

و قولهم يوم الجمعة لاجتماع الناس للصلاة؛[2]

و آنان كه جمعه را جمعه گفته ‏اند به اين جهت است كه مردم براى نماز اجتماع كنند.

فضيلت روز جمعه

روز «جمعه» برای همه با برکت و شادی‌انگیز است و هر کسی از ظن خود با آن، همراه می‌شود؛ کودکان برای تعطیلی و بازی، بعضی برای استراحت، گروهی برای رفتن به مسافرت و گردش در طبیعت و دسته‌ای برای نظافت و بودن در کنار خانواده و عده‌ای برای سرکشی به اقوام و آشنایان و صله ارحام. همگی این‌ها خوب است، اما برخی «جمعه» را به سبب عظمتی که این روز در نزد خدا دارد و عبادت در آن دارای ارزش است، دوست دارند.

مؤمنان در این روز، به نظافت و استراحت و عبادت می‌پردازند و حاجت‌های خود را از خدا می‌طلبند. جمعه، روز خداست؛ چنان‌که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآلهفرمود:

همانا خداوند، از میان روزها، «جمعه» را برگزید.[3]

جمعه، روز خدا و روز نیایش و دعاست و به سبب شرافت و عظمت جمعه و استجابت خواسته بندگان در این روز، انبیا و اولیای الهی سعی می‌کردند در روز یا شب جمعه از خداوند، حاجت بخواهند. امام صادق علیه‌السلام در مورد سخن حضرت یعقوب علیه‌السلام به فرزندانش که گفت: «براى شما از پروردگار، طلب مغفرت مى‏كنم»، فرمود:

حضرت یعقوب، دعا برای ایشان را تا سحر شب جمعه به تأخیر انداخت.[4]

از آن‌جا که «جمعه» روز خدا و سیّد ایام است، اعمال انسان‌ها نیز در این روز، ارزش بیشتری می‌یابد. امام صادق علیه‌السلام به مردی که قصد انجام عمل نیکی همانند دادن صدقه و گرفتن روزه و مثل آن را داشت فرمود:

مستحب است در روز جمعه باشد. همانا ثواب عمل در روز جمعه، دو برابر می‌شود.[5]

امام باقر علیه‌السلام نیز فرمود:

ثواب خیر و عقاب شرّ در روز جمعه، دو برابر می‌شود.[6]

این روز، روز حضور پر شکوه مردم و گردهمایی مؤمنان است. نماز جمعه، باعث می‌شود که مردم در این روز، همانند حلقه‌های زنجیر به یکدیکر بپیوندند و از مشکلات فردی و اجتماعی، همدیگر باخبر شوند. از همین روست که امام رضا علیه‌السلامفرمود:

همانا جمعه، جمعه قرار داده شده به سبب این‌که روز حضور [و اجتماع] مردم است.[7]

به پاس فضیلتی که روز جمعه در پیشگاه ذات مقدس الهی دارد، روز آزادی بندگان از آتش جهنم نیز هست. پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:

روز جمعه، روزی است که خداوند، افراد بیشتری را از آتش جهنم، رها و آزاد می‌کند.[8]

جمعه، روز پر عظمتی است که به دلیل فضیلت آن، در منابع دینی از قول پیشوایان معصوم علیهم‌السلام با زیباترین تعابیر، از آن نام برده شده است.

نماز جمعه، برترين عمل روز جمعه

برترین عمل در روز جمعه، عبادت مخصوصی است که به «نماز جمعه» مشهور است. نماز جمعه، دو خطبه دارد و سپس دو رکعت نماز که با آداب خاص خود به‌جا آورده می‌شود. نماز جمعه، دو رکعت است و دو قنوت مستحبی دارد: یکی، در رکعت اول، قبل از رکوع و دیگری در رکعت دوم، پس از رکوع. خواندن دو خطبه نماز توسط امام جمعه، قبل از نماز، واجب است. نمازگزاران باید دو خطبه را در حالت آرامش گوش دهند و سخن گفتن به هنگام ایراد خطبه‌ها، مکروه است. هم‌چنین هنگام ایراد خطبه‌ها، خواندن نماز مستحبی یا کتاب و روزنامه و انجام‌دادن کارهایی که مانع گوش‌دادن به خطبه‌ها باشد، صحیح نیست. در نماز جمعه، امام جمعه بر فراز مبنر یا جایگاه بلندی پشت به قبله و رو به مردم نمازگزار قرار می‌گیرد و سلاح یا عصایی در دست می‌گیرد. امام جمعه، پس از سلام به مردم، خطبه را آغاز می‌کند. در خطبه اول پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر گرامی اسلام، طبق نیاز روز مردم و جامعه، یکی از مسائل فرهنگی اسلام را مطرح می‌کند. امام جمعه در این حالت به مقدار فرصت و رعایت حال نمازگزاران، مطالب ضروری و مورد نیاز را برای بالا بردن سطح آگاهی مردم، عرضه می‌دارد. لذا سعی می‌کند در خطبه‌ای کوتاه، ساده و در عین حال پر محتوا، نکاتی را بیان نماید.

امام جمعه در خاتمه خطبه اول، دعا می‌کند و سپس یکی از سوره‌های کوچک قرآن را قرائت می‌نماید و بعد از آن چند لحظه به‌عنوان استراحت می‌نشیند. آن‌گاه برای ارائه خطبه دوم، قیام می‌کند. در این خطبه نیز پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر گرامی اسلام و امامان معصوم علیهم‌السلام دوباره خود و مردم را به رعایت تقوا، ترک گناهان و انجام وظایف دینی و طلب مغفرت برای مؤمنین دعوت می‌کند و با توجه به مناسبت‌های مختلف فرهنگی مطالبی را عرضه می‌دارد. امام جمعه، هم‌چنین با اشاره به مسائل سیاسی مهم کشور اسلامی و احیاناً جهان اسلام، مردم را در جریان امور قرار داده و وظایف و مسئولیت‌های شنوندگان و نمازگزاران را گوشزد می‌نماید. سپس برای مصالح مردم و کشور دعا می‌کند و همانند خطبه اول، خطبه دوم را نیز با قرائت یکی از سوره‌های کوچک قرآن به پایان می‌رساند. امام جمعه بعد از اتمام خطبه‌ها در محراب نماز قرار می‌گیرد و دو رکعت نماز را به نیت نماز جمعه به‌جا می‌آورد. بر این اساس، نماز جمعه یک عبادت بزرگ و جمعی است و اثر عمومی عبادات را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگی گناهان و زدودن زنگار معصیت از قلب است دربردارد. این فریضه بزرگ، یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگ‌ترین مجمع اسلامی محسوب می‌شود؛ چرا که بسیاری از برکات کنگره عظیم اسلامی حج در اجتماع نماز جمعه نیز وجود دارد. البته جمعی معتقدند که اقامه این نماز از وظایف امام معصوم یا نماینده خاص اوست. به تعبیر دیگر به زمان حضور امام مربوط است، در حالی که بسیاری از علما معتقدند: این امر، شرط وجوب عینی نماز جمعه است و برای وجوب تخییری آن، این شرط لازم نیست و در زمان غیبت نیز می‌توان نماز جمعه را بر پاداشت و حتی جانشین نماز ظهر قرار داد. شرکت در نماز جمعه در زمان غیبت، واجب تخییری است و از نماز ظهر کفایت می‌کند؛ چون دو خطبه نماز به جای دو رکعت اول نماز ظهر و نماز دو رکعتی جمعه به جای دو رکعت دیگر نماز ظهر در نظر گرفته می‌شود.

قرآن کریم، مؤمنان را به برگزاری این نماز با عظمت، این‌گونه فراخوانده است:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ چون برای نماز جمعه، ندا در داده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید، این برای شما بهتر است و چون نماز برگزار شد، در روی زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار گردید و چون داد و ستد یا سرگرمی ببینند به سوی آن روی می‌آورند و تو را در حالی که ایستاده‌ای ترک می‌کنند. بگو: آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی‌دهندگان است.[9]

امام صادق علیه‌السلام از پدر بزرگوارش نقل می‌کند که ایشان فرموده‌اند:

هنگامی که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله ایستاده بود و خطبه می‌خواند، در مدینه بازاری بود که به آن بازار «بطحاء» می‌گفتند و قبیله «بنى سليم» روز جمعه به آن‌جا بَرده، اسب و گوسفند می‌آوردند و انصار برای تبلیغ کالا، ساز و دهل می‌نواختند. نمازگزاران چون آن صدا را می‌شنیدند به سوی «بنى سليم» شتافته و پیامبر را [در حال خطبه خواندن] رها می‌کردند و تنها سیزده نفر و به روایتی کمتر در مسجد باقی ماندند. به سبب این کار، خداوند آنان را سرزنش نمود و این آیات را نازل فرمود: « وَ إِذا رَأَوْا تِـجارَةً أَوْ لَهْواً... ».[10]

[1]. سيدمحمدحسين طباطبائى، تفسير الميزان، ج19، ص273.
[2]. راغب اصفهانى، مفردات فى غريب القرآن، ص97، ذيل ماده «جمع».

[3]. حر عاملى، وسائل‏ الشيعه، ج5 ، ص67، ح19: «إنّ اللّه عزّوجلّ اختار من الأيّام الجمعة...».

[4]. همان، ص73، ح2: «في قول يعقوب لبنيه «سوف أستغفرلكم ربّى» قال: أخّرهم إلى السحر ليلة الجمعة».
[5]. محمدباقرمجلسى، بحارالانوار، ج86 ، ص347، ح17: «عن أبي عبداللّه عليه‏السلام في الرجل يريد أن يعمل شيئاً من الخير مثل الصدقة و الصوم، و نحو هذا قال: يستحبّ أن يكون ذلك يوم الجمعة، فإنّ العمل يوم الجمعة يضاعف».
[6]. حر عاملى، وسائل الشيعه، ج7، ص380، ح15: «الخير و الشرّ يضاعف في يوم الجمعة».
[7]. همان، ص344: «إنّما جعلت الخطبة يوم الجمعة لأنّ الجمعة مشهد عامّ».
[8]. همان، ج5 ، ص63، ح4: «... و هو يوم المزيد للّه عتقاً و طلقاً من النار».[9]. سوره جمعه، آيات 9 ـ 11: « يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِىَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِكْرِ اللّهِ وَذَرُوا البَيْعَ ذ لِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * فَإِذا قُضِـيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِى الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّهِ وَاذكُرُوا اللّهَ كَثِـيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * وَ إِذا رَأَوْا تِـجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَتَرَكُوك َ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجارَةِ وَاللّهُ خَيْرُ الرّازِقِـينَ ».

[10]. ناصر مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج24، ص129، ذيل آيه 11 سوره جمعه.

منبع: کتاب نماز نور چشم پیامبر اعظم(ص) آیت الله امینی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :