حضرت رسول (صلّى الله عليه وآله وسلّم) وقتى براى ركوع سرفرود آورد، عرش عظيم حضرت حق را مشاهده كرد وگفت: سبحان رَبّى العظيمِ وبحمده؛ منزّه است پروردگار عظيم من و من او را مىستايم وهنگامى كه سر از ركوع برداشت، بىتاب ومدهوش به سجده افتاد وسجده كرد و قاضى سعيد گويد: به نظر مىرسد كه حضرت در اين رُؤيَت شاهد عرش وحدانيّت بوده كه مجمع كل اسما، صفات وانوار حضرت احدى است(1). به نظر مىرسد همين مقام توحيد است كه:

«فَلَمّا تجلّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكّاً وخَرَّ مُوسى صعقاً»(2)؛ وقتى ذات يكتا به جبل اِنّيت موسى تجلّى كرد، ريز ريزش كرد وموسى مدهوش شد. امام صادق (عليه السلام) فرمود: «ما خَسِر وَاللّهِ مَنْ أتى بِحقيقة السُجُود...»؛ يعنى سرمايه عمرش را تباه نكرده هر كس به سجده واقعى دست يافت وقال: «وما اَفْلَحَ مَنْ خَلا بِرَبِّه فى مِثلِ ذلك الحال»؛ يعنى امام صادق (عليه السلام) فرمود: چه رستگار است كسى كه در حال سجده با خدا خلوت كند.

مؤلف گويد: اين خلوت ميسّر نيست، مگر وقتى كه ساجد از همه چيز فانى شود، حتى از نفس خود وحتى از فناى خود، يعنى در اين شهود هيچ نبيند جز خدا، حتّى فناى خود را نبيند، و بايد دانست كه خدا با مشرك خلوت نمىكند، چون اوخود از خدا دور است و رجوع همه به اوست: «وإِنّ الى ربك الرُجعى»(3).

خضوع

«إِنما المُؤمِنون الَّذين إِذا ذُكِرَاللّهُ وَجلَتْ قُلُوبُهم وإِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُه زادَتْهُم إِيماناً وعَلى رَبِّهم يَتَوَكَّلون الذين يُقيمون الصَّلوة وممّا رَزَقناهُم يُنفِقون * أولئك هُمُ المُؤمنون حَقاً لَهُم دَرَجاتٌ عِنْد رَبِّهم ومَغْفرةٌ ورِزْقٌ كريم»(4)؛

مؤمنين واقعى داراى پنج صفت كريمه هستند كه نفس را مستعدّ تقوى و فرمان‏بردارى خدا و رسولش مىكند:

1 ـ هنگام ذكر خدا قلبشان فرو ريزد.

2 ـ هنگام شنيدن آيات خدا ايمانشان فزون گردد.

3 ـ كارها را به خدا افكنند وبه اوتوكل كنند.

4 ـ نماز به پاى دارند.

5 ـ واز رزقى كه خدايشان عنايت كرده به مستمندان انفاق كنند.

تذكر: سه صفت اول از اعمال قلب است ودوصفت ديگر از اعمال جوارح.

توضيح: نور ايمان در آغاز به قلب بتابد وتدريجاً قلب را روشن كند تا خَشيَت آورد، و از سير در آيات و معارف حق، ايمانشان فزون گردد، به حدى كه جز او نبينند و جز به او توكّل نكنند، و جز او را سزاوار خضوع خالصانه ندانند، پس قوامِ نمازشان به اوست و براى او از روزى خود، كريمانه به بندگان خدا بذل نمايند، مؤمنان حقيقى اينانند كه به قدر معرفت، اخلاص و عملشان، داراى درجات ايمانند از يك درجه تا بىنهايت: «يَرْفَعِ اللّهُ الّذينَ آمَنُوا مِنكم والّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ درجات»(5).

خشوع

در اثر ذكر ومداومت بر آن، براى عبد خشوع حاصل مىشود: «والذين هم على صَلَواتِهم يُحافِظون»(6) وخشوع بىتاب شدن در مقابل تجلّى يك يا چند اسم از اَسماء اللّه است: «قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤمِنون، الَّذين هُمْ فى صَلاتِهم خاشِعُون»(7) كه بنده در نماز مىگريد: «يَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ السَّليم ويبكى بُكاءَ الْحزين»، ولى كَم‏كَم در اثر شهود به بَرْدُ اليَقين مىرسد وعَيْن اليقين و حق اليقين وسپس آرام مىگيرد: «أَلا بِذِكْرِ اللّه تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(8).

واين در سفر دوم از اسفار اربعه است: «واللّه لاَبْنُ أبى طالب آنس بالموت مِنَ الطِّفْل بِثَدى امّه»(9)؛ يعنى به خدا قسم، پسر ابوطالب به مرگ ولِقاى خدا اُنسش بيشتر از طفل است به پستان مادر؛ يعنى بارها عاشقانه در كام مرگ رفتم ومقدّر نبود. و«فُزتُ وَربّ الْكَعْبَة»(10)؛ يعنى به خداى كعبه از زندان تن رهيدم وبه خدا رسيدم.

دوام القيام(11) جايى است كه قلب مصلّى در طول نماز، حاضر وناظر حق باشد. رسول خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود: «إنّ اللّهَ مُقبِلٌ على المُصَلّى مالَم يَلتَفِت».

شما همين طور كه مواظبى چشم وسَرت از قبله برنگردد، بيشتر مواظبت در توجه قلب وسرّت بايد باشد كه از حق برنگردد ودريغ است كه حق شاهد توباشد وتو نگران غير حق:

پارسايان روى در مخلوق *** پشت بر قبله مىكنند نماز

اين جا خشوع قلب لازم است و وقتى قلب خاشع باشد، ظاهر بدن نيز خاشع است: قَدْ رأى رسول اللّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مُصَلّياً يَعْبَثُ بِلِحْيَتِه، قال: «أَمّا هذا لَوخَشَع قلبه لخشعت جوارحه؛ فإن الرعية بحكم الراعى: وهوالقلب والجوارح». قال تعالى: «وَتَوكّل على العزيز الرحيم * الذى يَريك حين تقوم * وتَقَلُّبَك فى الساجدين»(12)؛ يعنى پيامبر خدا (صلّى الله عليه وآله وسلّم) نمازگزارى را ديد كه با ريشش بازى مىكرد، فرمود: اگر قلبش خاشع بود، اعضاى بدنش نيزخاشع بود، زيرا رعيّت تحت فرمانِ فرمانده خويش است (يعنى اعضاى بدن تحت فرمان قلبند).

(1). قاضى سعيد، اسرارالصلاة، ص643. سوره علق (96) آيه 8.
(2). اعراف (7) آيه 143.
(3). قاضى سعيد، اسرارالصلاة، ص646.
(4). انفال (8) آيات 2 ـ 4.
(5). مجادله (58) آيه 11.
(6). مؤمنون (23) آيه 9.
(7). مؤمنون (23) آيات 2 ـ 3.
(8). رعد (13) آيه 28.
(9). نهج البلاغه، شرح محمد عبده، خطبه 4.
(10). بحارالانوار، ج41، ص2 وج42، ص239.
(11). محجة البيضاء، ج1، ص389.
(12). شعراء (26) آيات 217 ـ 219.

کتاب اسرار الصلاه یا معراج عشق ، مهدی سمندری نجف آبادی

این مطلب را به اشتراک بگذارید :